OPINIONS

Όταν δεν ήσουν ελεύθερος ούτε να πεις ‘ελευθερία’

Μια μαρτυρία για τη χούντα από την τραγουδίστρια Πετρή Σαλπέα.

Η Πετρή Σαλπέα, η ερμηνεύτρια του ‘Άγιου Φεβρουάριου’ και αργότερα της ‘Δίκης της Χούντας’, είχε την τύχη και την ατυχία να μπει στο τραγούδι κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Τύχη, γιατί τότε είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με συνθέτες και στιχουργούς που καθόρισαν την πορεία του ελληνικού τραγουδιού. Και ατυχία, γιατί η χούντα αγαπούσε μόνο συγκεκριμένα τραγούδια. Αυτά που την υμνούσαν. Σήμερα, μοιράζεται μαζί μας μνήμες από τα χρόνια που ‘ακόμα και η λέξη ελευθερία ήταν κόκκινο πανί’.

“Έγινε πραξικόπημα”! Το πρωί της 21ης Απριλίου το σπίτι ξύπνησε από την ταραγμένη φωνή της μητέρας μου. Το ραδιόφωνο στο σαλόνι έπαιζε ήδη εμβατήρια εναλλάξ με μια αντρική φωνή που εκσφενδόνιζε με σταθερή φωνή απειλητικές ανακοινώσεις. “Η χώρα είναι σε κατάσταση πολιορκίας κατά πάσαν την επικράτειαν”. “Απαγόρευση συγκεντρώσεων πάνω από τρία άτομα”. Με θυμάμαι να βγαίνω στο δρόμο και να κατεβαίνω στο περίπτερο. Οι μοναδικές εφημερίδες που είχαν προλάβει να τυπωθούν και να κυκλοφορήσουν εκείνη τη μέρα πρέπει να ήταν η Αυγή και η Καθημερινή.

“Η Ελλάς ειναι ασθενής και πρέπει να μπει στον γύψο” είπε στο πρώτο του, εφιαλτικό διάγγελμα ο πραξικοπηματίας Γεώργιος Παπαδόπουλος τον μοιραίο εκείνον Απρίλη του 1967. Τα νέα έρχονταν ακατάστατα από φίλους, γνωστούς και γείτονες.

Άκουγες ότι τα άρματα μάχης είχαν βγει στους δρόμους από τις 2 τα μεσάνυχτα, ότι το πραξικόπημα είχε γίνει από “κάποιους συνταγματάρχες Παπαδόπουλο, Παττακό και Μακαρέζο”. Οι συλλήψεις δεν άργησαν να έρθουν, αλλά καθυστέρησαν πολύ να φύγουν. Βασικός στόχος, τα σπίτια Αριστερών πολιτών. Πολλούς τους συγκέντρωναν στο Ιππόδρομο, εκεί όπου έγινε και η δολοφονία του στελέχους της ΕΔΑ Παναγιώτη Ελή από τα όργανα της χούντας. Εμείς στο σπίτι μαζέψαμε τα βιβλία και τα κρύψαμε στο μικρό υπόγειο, κάτω από την τραπεζαρία, πολλοί φίλοι μας έφεραν και τα δικά τους φοβούμενοι μην τους τα κατασχέσουν σε έφοδο οι ασφαλίτες. Ο κόσμος πιάστηκε στον ύπνο αλλά κινήθηκε με μία πρωτοφανή ετοιμότητα για να σώσει ό,τι σωζόταν.

Όσο γίνονταν όλα αυτά, έφτανε η είδηση πως ο βασιλιάς όρκιζε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Κόλλια. Ήταν θέμα χρόνου να απαγορευτεί η κυκλοφορία κατά τις νυχτερινές ώρες.

Στο Κερατσίνι όπου μέναμε, όπως και στις περισσότερες συνοικίες του Πειραιά, οι παρακολουθήσεις έγιναν σύντομα καθημερινότητα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα τρομοκρατίας η μάνα, τα αδέρφια μου κι εγώ (ο πατέρας μου, ήρωας της Αντίστασης και αριστερών φρονημάτων είχε εκτελεσθεί χρόνια πριν) αποφασίσαμε να μετακομίσουμε στην πλατεία Βικτωρίας. Η οικογένειά μου ήταν, εννοείται, στην μπούκα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ, στη διαδρομή προς το γυμνάσιο εκείνον τον ασφαλίτη που ήταν γνωστός στην περιοχή με το πατρατσούκλι “στραβολαίμης” να με παρακολουθεί μέχρι την πόρτα του σχολείου. Όταν το είπα στη μητερα μου ταράχθηκε, αλλά είχε πει αστειευόμενη: “Τώρα δεν θα ανησυχώ κιόλας όταν είσαι έξω, κάποιος θα σε φυλάει”…

Μετά από λίγο άρχισα να τραγουδάω στην μπουάτ ‘Τετράδιο’ στην Πλάκα, με τον Γιώργο Ζωγράφο. Οι ασφαλίτες μας ‘τιμούσαν’ με συχνές επισκέψεις – οι μπουάτ ήταν ανέκαθεν χώρος φοιτητών, καλλιτεχνών και διανοουμένων.

(Η Πετρή Σαλπέα, δεξιά, ανάμεσα στον Αντώνη Καλογιάννη και τον Νίκο Ξυλούρη)

Το πρώτο πράγμα που έκανε η χούντα ήταν να απαγορεύσει τα τραγούδια του Μίκη θεοδωράκη με ειδικό διάταγμα. Παρόλα αυτά εμείς συνεχίζαμε να ερμηνεύουμε ορισμένα τραγούδια του Μίκη, άγνωστα στους κατά βάσιν πανάσχετους, απαίδευτους λογοκριτές.

Η λογοκρισία είχε τον πρώτο λόγο και στο χώρο του τραγουδιού. Άνθρωποι του καθεστώτος ήταν επιφορτισμένοι με το να ακούν και να απορρίπτουν με μεγάλη ευκολία, χαρακτηρίζοντας ως ακατάλληλα πολλά τραγούδια, κυρίως έντεχνα.

Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τους καλλιτέχνες που είχαμε σταθερή προοδευτική στάση στον χώρο. Μια αφορμή αρκούσε για να βρεθείς στο ΕΑΤ ΕΣΑ με στημένες κατηγορίες. Μου συνέβη το 1969, όταν υπέγραψα συμβόλαιο για να εμφανίζομαι με τον Μιχάλη Βιολάρη στην μπουάτ ‘Παράγκα’. Ένα βράδυ μπαίνοντας στο καμαρίνι μου είδα αναρτημένο στο τοίχο ένα χαρτί που έγραφε ‘Καταγγελία Σύμβασης’ κι ανέφερε ως αιτιολογία ότι μερικές νύχτες πριν, μετά το τέλος του προγράμματος, “τραγουδούσα απαγορευμένα τραγούδια με την παρέα μου”. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε, αλλά επέλεξα να μη δώσω συνέχεια στο θέμα, αν και το συμβόλαιο είχε ποινική ρήτρα. Άντε ν’ αποδείξω ότι δεν είμαι ελέφαντας…

(Οι μουσικές προτιμήσεις του Γεωργίου Παπαδόπουλου φορούσαν φέσι και φουστανέλα / AP Photo / Eurokinissi, File)

Θυμάμαι στίχους του Μάνου Ελευθερίου στη ‘Θητεία’ του Μαρκόπουλου να λογοκρίνονται και τον Μάνο να αναγκάζεται να τους αλλάξει. Η λέξη ‘ελευθερία’ ήταν φυσικά κόκκινο πανί. Στην ΕΡΤ, τότε ΕΙΡ, είχε πέσει πραγματική φίμωση. Η χούντα ευνούχισε κάθε απόπειρα πολιτισμικής δημιουργίας.

Τέσσερις μέρες πριν το πραξικόπημα, στις 17 Απριλίου, όσοι είχαμε βρεθεί στη συναυλία των Rolling Stones στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, το είχαμε νιώσει. Κάτι περίεργο συνέβαινε, κάτι ακόμα πιο άσχημο ερχόταν. Όταν ο Τζάγκερ άρχισε να σκορπάει κόκκινα γαρύφαλλα στο πλήθος και η πολυάριθμη αστυνομία από τη μία έριχνε ξύλο κι από την άλλη μαύρο, διακόπτοντας τους Stones, πολλοί από μας ήμασταν ήδη σίγουροι.

(Κεντρική φωτογραφία: AP Photo)