ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Γκοτζίλα: Οι μεταμορφώσεις και η αλληγορία ενός τέρατος

To μακροβιότερο κινηματογραφικό franchise έχει πολλά ακόμα να μας πει.

Το 1954 στην ταινία του Ishirō Honda, ο Godzilla έρχεται να σαρώσει την ποπ κουλτούρα της εποχής και να γίνει το μάλλον πιο γνωστό τέρας στην ιστορία όντας ο πρωταγωνιστής σε 32 ταινίες της Τοho productions, σε 4 χολιγουντιανές και έχοντας αμέτρητες εμφανίσεις σε κόμικ, λογοτεχνία και τηλεόραση. Α! Καμιά φορά κάνει και εμφανίσεις ως φαγητό στρατού στην Ελλάδα.

O όρος Gojira, όπως είναι ο τρόπος που προφέρεται στα ιαπωνικά, είναι μια λέξη πορτμαντό, δηλαδή μια λέξη που προκύπτει από τα στοιχεία των λέξεων gorira (που στα ιαπωνικά σημαίνει τον γορίλα) και kujira (που στα ιαπωνικά σημαίνει φάλαινα). Σύμφωνα με τη λέξη που επινοήθηκε, λοιπόν, ο Gojira είναι ένας συνδυασμός γορίλα και φάλαινας. Προφανώς για να τονιστεί η δύναμη και το μέγεθος του τέρατος.

Οι ταινίες του franchise του Godzilla είναι από τις πιο γνωστές disaster movies και ανήκει στην υποκατηγορία των ιαπωνικών ταινιών καταστροφής Kaijū, ταινίες δηλαδή που έχουν ως κεντρικό τους θέμα την επίθεση γιγαντιαίων τεράτων σε πόλεις των ανθρώπων. Το είδος αυτό ταινιών, παρά την επιρροή του από τις αμερικανικές ταινίες καταστροφής που είχαν προηγηθεί, υπήρξε από τις εξαίρετες περιπτώσεις μαζικής εμπορικής επιτυχίας από εταιρείες μακριά από την αμερικανική βιομηχανία του θεάματος. Κάτι αν μη τι άλλο πολύ σημαντικό.

H μετεξέλιξη του Godzilla

Ο Godzilla στην πορεία του ανά τις δεκαετίες απεικονίστηκε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους με κεντρικό πάντα χαρακτηριστικό του το τεράστιο μέγεθος. Έτσι βλέπουμε τον πρώτο Godzilla του επηρεασμένου από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό Honda ως ένα τεράστιο ερπετόμορφο τέρας που μοιάζει πολύ με τα πρότυπα ενός τυραννόσαυρου ο οποίος έχει και τις χαρακτηριστικές κεράτινες πλάκες του στεγόσαυρου. Σε αυτή την πρώτη περίοδο ο Gojira είχε ύψος γύρω στα 50 μέτρα.

Ο Gojira επανέρχεται την αμέσως επόμενη χρονιά με την ίδια εμφάνιση στο ‘Godzilla Raids Again’ όπου ο Godzilla μάχεται με το τέρας Anguirus και το 1962 όπου έχουμε ένα από αυτά τα crossovers στην ταινία ‘King Kong vs Godzilla‘, όταν τα δύο γνωστότερα τέρατα της ποπ-κουλτούρας έρχονται αντιμέτωπα. Αυτή είναι και η πρώτη ταινία που βλέπουμε τον Godzilla έγχρωμο.

Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 υπήρξαν πολλές ταινίες όπου ο Godzilla παρουσιαζόταν πολύ λιγότερο ως μια ταινία τρόμου αποκτώντας συνειδητά κωμικές προεκτάσεις και λειτουργώντας ως παρωδία του ίδιου του franchise φτάνοντας μάλιστα πολύ συχνά στα όρια του slapstick και κλείνοντας το μάτι στην αισθητική των b-movies της εποχής . Στο ‘Son of Godzilla’ του 1967, ο Godzilla είναι πλέον ένας καλός χαρακτήρας που προστατεύει το μωρό Godzilla ονόματι Μinilla λειτουργώντας ουσιαστικά ως ο πατέρας που δείχνει στο παιδί του τα κατατόπια, ώστε να εξελιχθεί και αυτό σε ένα καθώς πρέπει τέρας. Στο τέλος μάλιστα σώζει το παιδί του από την επίθεση γιγαντιαίων εντόμων.

Son of Godzilla (1967)

Σε όλες τις ταινίες από το 1954 τον Godzilla υποδυόταν ο ίδιος ηθοποιός, ο Haruo Nakajima o oποίος επιλέγει να παραιτηθεί το 1972. Η πρώτη ταινία όπου τον Godzilla υποδύεται καινούργιος ηθοποιός είναι το ‘Godzilla vs. Megalon‘ του 1973. Εδώ οι πολίτες της Seatopia ενός πολιτισμού  κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας αποφασίζουν να εκδικηθούν τους ανθρώπους για τις συνεχείς δοκιμές πυρηνικών όπλων που τους καταστρέφουν. Καλούν έτσι τον θεό τους Megalon, προκειμένου να καταστρέψει τον πολιτισμό πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Godzilla δίνει κάποιες αρκετά δυνατές καρατερίστικες κλωτσιές στον Megalon σώζοντας την ανθρωπότητα. Νομίζω δεν έχετε ξαναδεί κάτι τόσο όμορφο όσο το παρακάτω gif. Μπορεί και να έχετε.

Godzilla vs. Megalon (1973)

Μετά από ένα κενό 9 χρόνων που σταματάνε οι ταινίες, ο Godzilla επανεμφανίζεται το 1984 στο ‘The Return of Godzilla‘. Οι πιο glam εμφανίσεις του σχεδόν κωμικού Godzilla της δεκαετίας του ’70 αποτελούν παρελθόν και ένας νέος πολύ τρομακτικότερος Godzilla εμφανίζεται σε σκούρο γκρι χρώμα, με πιο κοφτερά δόντια και με το ύψος του να φτάνει πια τα 80 μέτρα.

 The Return of Godzilla (1984)

Ο Godzilla μένει πιστός σε αυτή την πιο disaster movie επιλογή και στις επόμενες ταινίες του franchise. Στο ‘Godzilla vs. King Ghidorah‘ (1991) μπαίνουν έντονα τα sci-fi στοιχεία με ταξίδια στον χρόνο και UFO, όταν οι Futurians έρχονται από το 2024, έτος όπου η Ιαπωνία έχει καταστραφεί ολοκληρωτικά από τον Godzilla, προκειμένου να τον εμποδίσουν και να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας. Εδώ έχουμε και τις πρώτες αναφορές για την ιστορία και τη γέννηση του Godzilla. Σπόιλερ: η πραγματικότητα είναι ότι η Ιαπωνία του 2024 είναι μια παγκόσμια υπερδύναμη και οι Futurians έρχονται για να ανατρέψουν στην πραγματικότητα αυτή την εξέλιξη.

Godzilla vs. King Ghidorah (1991)

Το reboot του 1998 θα σημάνει τη νέα εποχή για τον χαρακτήρα του Godzilla, αυτή τη φορά από ένα Hollywood studio και σε σκηνοθεσία Roland Emmerich. Πρόκειται για τον πιο διαφορετικό από κάθε άλλο Godzilla. Με την επιτυχία του ‘Jurassic Park‘ να έχει προηγηθεί το 1992, ο Godzilla μοιάζει πάρα πολύ με τον T-Rex. Η μουσούδα του είναι μακρύτερη, τα πόδια του πιο αδύνατα και πιο μακριά και το σώμα του πολύ πιο καμπουριαστό. Υπάρχουν ολόκληρες σκηνές που είναι καρμπόν με αντίστοιχες του Jurassic Park. Γενικά δεν τα πήγε πολύ καλά ο Emmerich.

Godzilla (1998)

Την επόμενη χρονιά αρχίζει η Millennium περίοδος για την Toho με την ταινία ‘Godzilla 2000: Millennium‘. Μια ανθολογία ταινιών όπου (με εξάιρεση τα ‘Godzilla Against Mechagodzilla‘ και ‘Godzilla: Tokyo SOS‘) όλες οι ταινίες ακολουθούν μια διαφορετική αφήγηση σε ένα ξεχωριστό σύμπαν που ακολουθεί τα γεγονότα της πρώτης ταινίας του 1954 αγνοώντας όλα τα ενδιάμεσα. Η ταινία ‘Godzilla: Final Wars‘ βγαίνει το 2004 και αποτελεί ορόσημο για τα 50 χρόνια ύπαρξης του franchise και αποτελεί την τελευταία ταινία της σειράς.

Godzilla: Final Wars (2004)

Μετά από 12 χρόνια, ο Godzilla επιστρέφει το 2016 στην Reiwa περιόδο με το ‘Shin Godzilla‘ (2016), δύο χρόνια αφού είχε βγει η δεύτερη αμερικανική ταινία, το ‘Godzilla‘ του Gareth Edwards ο οποίος τα κατάφερε πολύ καλύτερα από τον προκάτοχο του φτιάχνοντας μια ταινία γεμάτη σεβασμό για τον πρώτο Godzilla του 1954. Τα CGI είναι πλέον για τα καλά εδώ και ο Godzilla απεικονίζεται καλύτερα από ποτέ.

Ακολουθούν από την Toho 3 animated ταινίες, που διανέμονται και από το Netflix. Tαυτόχρονα, η Legendary Pictures βγάζει το ‘Godzilla: King of the Monsters‘ και ετοιμάζεται για την επιστροφή της μεγάλης μαχης στο ‘Godzilla vs. Kong‘ που αναμένεται στις αίθουσες το 2020.

Η αλληγορία πίσω από τα τέρατα

Κάποιες φορές φανερώνεται μια σχεδόν κωμική οπτική για τις ταινίες καταστροφής, ειδικά όταν κανείς βλέπει με το μάτι του 2019. Αλλά όσο και αν φαίνεται παράξενο και αφήνοντας στην άκρη το cult status, ο Godzilla δεν φτιάχτηκε ως μια ταινία που απευθυνόταν στα κατώτερα συναισθήματα φόβου και στα ένστικτα επιβίωσης του κοινού του. Ας δούμε την ιστορική συγκυρία στην οποία γυρίστηκε η πρώτη ταινία το Honda: η Ιαπωνία έχει βγει τραυματισμένη από τον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο με τις μνήμες της Χιροσίμα και του Nαγκασάκι να είναι ακόμα ζωντανές. Ταυτόχρονα ήταν σε μια έντονη προσπάθεια εκμοντερνισμού και εκδυτικισμού όλων των δομών της οργάνωσης και της κουλτούρας της.

Ο Godzilla είναι ένα πρωτόγονο πλάσμα που αναδύεται από τα βάθη των ωκεανών σπέρνοντας την απόλυτη καταστροφή στον διάβα του. Και το ενδιαφέρον είναι ότι η καταστροφή αυτή αποκτά μέσα στην όψη ενός γιγαντιαίου ερπετόμορφου τέρατος την εικόνα της εκδίκησης. Ο Godzilla ξύπνησε από τον λήθαργό του λόγω της πυρηνικής ενέργειας. Στην πρώτη σκηνή της πρώτης ταινίας, άλλωστε, τα πρώτα θύματα είναι ναύτες ενός πλοίου, πράγμα που φέρνει άμεσα στο μυαλό των θεατών του 1954 την υπόθεση Lucky Dragon 5, ενός αλιευτικού πλοίου, το πλήρωμα του οποίο μολύνθηκε από τη ραδιενέργεια, μετά από τη δοκιμή μιας βόμβας υδρογόνου από τους Αμερικανούς την ίδια χρονιά.

Ο Honda βασίζεται πάνω στις μνήμες καταστροφής των Ιαπώνων. Στη θέση της πυρηνικής βόμβας ή καλύτερα ως σύμβολο της πυρηνικής απειλής, ο Honda επιλέγει το ίδιο σκηνικό καταστροφής και παράνοιας το οποίο όμως προκαλείται από ένα ερπετόμορφο τέρας και όχι από την πυρηνική βόμβα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο ίδιος σκηνοθέτης την αμέσως επόμενη χρονιά από τον Godzilla γυρίζει το ‘I Live in Fear‘, μια ταινία για έναν Ιάπωνα οδηγό που γίνεται παρανοϊκός εξαιτίας της φοβίας του για τον ενδεχόμενο πυρηνικό όλεθρο. Όλη αυτή η ιαπωνική συλλογική μνήμη μπολιάζεται μέσα στην παγκόσμια ανησυχία για μια νέα πυρηνική, ολοσχερή αυτή τη φορά, καταστροφή τη δεκαετία που η H-Bomb λογίζεται ως 100 με 1000 φορές πιο ισχυρή από μια απλή ατομική βόμβα.

Παράλληλα με τη λειτουργία του ως συμβόλου της πυρηνικής απειλής, ο Godzilla ερχόμενος από τα βάθη του ωκεανού, σκεπασμένος από χιλιάδες τόνους νερού και κινούμενος απειλητικά προς τις πόλεις της Ιαπωνίας, μοιάζει σαν μια αλληγορία της φυσικής καταστροφής που δεν έρχεται ξαφνικά αλλά ως απάντηση της αλαζονικής συμπεριφοράς του ανθρώπου προς αυτή. Όπως το λέει και ο Gareth Edwards πρόκειται για “μια δύναμη τη φύσης, σαν να είναι η οργή του Θεού ή μια εκδίκηση για τον τρόπο που έχουμε συμπεριφερθεί“. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στις περισσότερες ταινίες του Godzilla, το τέρας έχει πολύ μικρή συμμετοχή στην οθόνη. Οι περισσότεροι ασχολούνται με τις καταστροφικές επιπτώσεις της ύπαρξής του.

AP Photo

(AP Photo/Frank Wiese)

Εξάλλου, μέσα από τους μετασχηματισμούς του στην πορεία των δεκαετιών, το παλαιότερο κινηματογραφικό franchise όλων των εποχών, άρχισε να γίνεται το σύμβολο για την ίδια την Ιαπωνία. O Godzilla μπορεί να συμβολίζει την πυρηνική απειλή, την εκδίκηση της φύσης αλλά μαζί και την ιαπωνική παράδοση που θα λειτουργήσει ως σωτήρας. Όπως λέει και ένας Αμερικανός που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την απεικόνιση της Δύσης στον ιαπωνικό κινηματογράφο:

O Godzilla έγινε ενός είδους βαρόμετρο της πολιτικής κατάστασης. Από εκεί που ήταν η προερχόμενη από το παρελθόν τιμωρητική φιγούρα, γίνεται (σ.σ. σε μετέπειτα ταινίες) φιλικός και τελικά αυτός που προστατεύει τη χώρα του όχι μόνο από άλλα τέρατα αλλά και από τους μηχανισμούς των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης

Και δεν είναι μόνο αυτό. Στην πορεία του ανά τις δεκαετίες, ο Godzilla άρχισε να συμβολίζει την ιαπωνική κοινωνία, την εταιρική ολιγαρχία, τη μόλυνση του περιβάλλοντος, τον αναδυόμενο εθνικισμό, τον αγώνα κατά του σχολικού εκφοβισμού και την καταναλωτική κουλτούρα. Εξάλλου, αυτή η ιδεολογική υφή του Godzilla φαίνεται από το γεγονός ότι στην πρώτη αμερικανική εκδοχή του Godzilla, αυτή του 1998, υπάρχουν άμεσες αναφορές στο Chernobyl, τραγωδία πάνω στην οποία στηρίχτηκε η αμερικανική προπαγάνδα στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου.

Η ποπ κουλτούρα έχει πάντα το πλεονέκτημα να μπορεί να μιλήσει για πράγματα χρησιμοποιώντας σύμβολα, ειδικά εφέ και ταυτόχρονα απευθυνόμενή σε αυτά που καταχρηστικά λέμε ‘μαζικά κοινά’. Ο Godzilla επιβεβαιώνει αυτό που πολύ κοινωνιολόγοι λένε κατά καιρούς: “ο mainstream κινηματογράφος ιδίως σε περιόδους κρίσης, πολύ συχνά παρουσιάζει την ανησυχία και τον φόβο για καταστροφή και την ελπίδα για λύτρωση, πράγματα τα οποία είναι βαθιά μέσα στο υποσυνείδητο των θεατών“. Και εδώ που τα λέμε, ένα τέρας είναι για την ανθρώπινη μυθοπλασία ένας παραδοσιακός τρόπος να μιλήσεις αλληγορικά. Το τέρας είναι εκεί έτοιμο να μιλήσει για πράγματα που το υπερβαίνουν. Και θα το κάνει. Αρκεί να μην είναι αληθινό.

ΤΣΕΚΑΡΕ ΑΚΟΜΗ:

Τρέιλερ King of the Monsters: Μπροστά στον Godzilla είμαστε όλοι γατάκια
5 πράγματα που χρωστάει το σύγχρονο σινεμά στον King Kong