Ο Leonard Cohen είχε προβλέψει τον θάνατό του

Στο τελευταίο τραγούδι που έγραψε και κυκλοφόρησε με τίτλο “You Want It Darker“, ο Leonard Cohen κάνει μια ωδή στον θάνατο. Τον δικό του θάνατο. Με φωνή βαθιά, βραχνή και άκρως συναισθηματική, το τραγούδι αποπνέει όλη τη σοβαρότητα ενός ανθρώπου που ξέρει ότι το τέλος είναι κοντά, εξασθενημένου από τη φθορά του γερασμένου σώματός του.

Αν ακούσεις τη μουσική του Cohen θα ακούσεις μαζί και αναζήτηση, πόνο, αγωνία, κοινωνική ευαισθησία και υπαρξιακή αμφισβήτηση και το κύκνειο άσμα του ήταν μία εξομολόγηση που ισορροπεί ανάμεσα στην πίστη και την απελπισία, τον Θεό και τον άνθρωπο. Όπως το αποχαιρετιστήριο γράμμα που έγραψε και έστειλε στην αγαπημένη του Marianne, λίγους μήνες πριν ο ίδιος φύγει από τη ζωή και ενώ εκείνη «έσβηνε».

Ο Leonard Cohen γνώρισε τη Marianne Ihlen στη δεκαετία του ’60, στο νησί της Ύδρας. Το νησί που έμελλε να γίνει το φόντο ενός έρωτα και που πρόσφερε στον Cohen ό,τι λαχταρούσε: ελεύθερα δωμάτια, μία κενή σελίδα, έρωτα μετά το σούρουπο. Μάζεψε μερικές λάμπες παραφίνης και μερικά μεταχειρισμένα έπιπλα: ένα σιδερένιο κρεβάτι, ένα γραφείο, καρέκλες όπως «αυτές που ζωγράφισε ο van Gogh».

Τη μέρα, δούλευε πάνω σε ένα μυθιστόρημα με τίτλο Το αγαπημένο παιχνίδι και σε μια συλλογή ποιημάτων με τίτλο Λουλούδια για τον Χίτλερ. Η πειθαρχία διαδεχόταν διάφορες μορφές εγκατάλειψης. Υπήρχαν μέρες νηστείας ώστε να μπορέσει να συγκεντρωθεί. Άλλες φορές πάλι, τα ναρκωτικά «αναλάμβαναν» το να διευρύνουν το μυαλό και τη σκέψη. Μαριχουάνα, speed, LSD. «Έκανα το ένα ταξίδι μετά το άλλο, καθισμένος στη βεράντα μου στην Ελλάδα, περιμένοντας να δω τον Θεό», είπε χρόνια αργότερα. «Συνήθως, κατέληγα με έναν άσχημο πονοκέφαλο».

Εκεί γνώρισε μία όμορφη Νορβηγίδα. Το όνομά της ήταν Marianne Ihlen και είχε μεγαλώσει στην εξοχή κοντά στο Όσλο. Η γιαγιά της, της έλεγε: «Θα συναντήσεις έναν άντρα που μιλάει με χρυσή γλώσσα». Νόμιζε ότι τον είχε ήδη βρει: τον Axel Jensen, έναν μυθιστοριογράφο από την πατρίδα της. Τον παντρεύτηκε και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον μικρό Axel. Ο Jensen όμως δεν ήταν πιστός και όταν το παιδί τους ήταν μόλις τεσσάρων μηνών, ο ίδιος έφυγε με μία άλλη γυναίκα.

Μια ανοιξιάτικη μέρα, η Ihlen βρισκόταν με τον γιο της σε ένα παντοπωλείο του νησιού. «Στεκόμουν στο κατάστημα με το καλάθι μου, περιμένοντας να πάρω μπουκάλια νερό και γάλα», θα έλεγε δεκαετίες αργότερα, σε μια εκπομπή του νορβηγικού ραδιοφώνου. «Αυτός στεκόταν στην πόρτα με τον ήλιο πίσω του».

Ο Cohen της ζήτησε να τον ακολουθήσει έξω, μαζί με τους φίλους του. Φορούσε χακί παντελόνι, αθλητικά παπούτσια, πουκάμισο με σηκωμένα τα μανίκια και καπέλο. Όπως το θυμόταν η Marianne, φαινόταν να εκπέμπει «τεράστια συμπόνια για μένα και το παιδί μου». Τον βρήκε γοητευτικό. «Το ένιωσα σε όλο μου το σώμα», είπε. «Μια ελαφρότητα με κατέκλυσε».

Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, όταν ο Cohen άρχισε να ηχογραφεί τα τραγούδια του και να γίνεται παγκοσμίως γνωστός, η Marianne έγινε γνωστή στους θαυμαστές του ως εκείνη η φιγούρα, που ντυμένη με μία πετσέτα, κάθεται στο γραφείο του σπιτιού τους στην Ύδρα και κοσμεί το οπισθόφυλλο του δεύτερου άλμπουμ του Cohen, Songs from a Room.

Δεν άργησε ανάμεσά τους να γεννηθεί ένας μεγάλος έρωτας. Σύντομος μεν, αλλά ανεξίτηλος. Παρέμειναν φίλοι για το υπόλοιπο της ζωής τους, ενώ η Marianne έγινε για τον Cohen κάτι περισσότερο από μούσα: έγινε η ψυχή πίσω από τραγούδια όπως το “So Long, Marianne” και το “Bird on the Wire“.

Ο Cohen άρχισε να περνά μεγάλα διαστήματα μακριά από την Ύδρα, όπου η Marianne έζησε για λίγο με τον γιο της, μέχρι που επέστρεψε στη Νορβηγία και ξαναπαντρεύτηκε. Κράτησε επαφή με τον Leonard Cohen και όταν εκείνος έκανε περιοδεία στη Σκανδιναβία, εκείνη τον επισκεπτόταν στα παρασκήνια. Αντάλλασσαν γράμματα και e-mail. Όταν μιλούσαν σε δημοσιογράφους και φίλους για τον έρωτά τους, ήταν πάντα με τα πιο τρυφερά λόγια.

Πώς ο Cohen προέβλεψε τον θάνατό του

Στα τέλη Ιουλίου του 2016, ο Cohen έλαβε ένα e-mail από τον Jan Christian Mollestad, έναν στενό φίλο της Marianne, στο οποίο τον ενημέρωνε πως η αγαπημένη του Marianne έπασχε από καρκίνο. Στην τελευταία επικοινωνία τους, η Marianne είχε πει στον Cohen ότι είχε πουλήσει το παραθαλάσσιο σπίτι της για να εξασφαλίσει τη φροντίδα του Axel, αλλά δεν είχε αναφέρει ποτέ ότι ήταν άρρωστη. Τώρα, όπως φαινόταν, της απέμεναν μόνο λίγες μέρες ζωής.

Ο Cohen απάντησε μέσα σε δύο ώρες και ό,τι έγραψε προκαλεί συγκίνηση:

«Λοιπόν, Marianne, έφτασε η στιγμή που είμαστε πραγματικά πολύ γερασμένοι και τα σώματά μας καταρρέουν και νομίζω ότι θα σε ακολουθήσω πολύ σύντομα. Να ξέρεις ότι είμαι τόσο κοντά σου που αν τεντώσεις το χέρι σου, νομίζω ότι μπορείς να φτάσεις το δικό μου. Και ξέρεις ότι πάντα σε αγαπούσα για την ομορφιά και τη σοφία σου, αλλά δεν χρειάζεται να πω τίποτα περισσότερο γι’ αυτό, γιατί τα ξέρεις όλα. Τώρα, όμως, θέλω απλώς να σου ευχηθώ ένα πολύ καλό ταξίδι. Αντίο, παλιά μου φίλη. Ατελείωτη αγάπη, θα τα πούμε στη διαδρομή».

Δύο μέρες αργότερα, ο Cohen έλαβε ένα e-mail από τη Νορβηγία:

«Αγαπητέ Λέοναρντ,

Η Marianne έφυγε από τη ζωή χθες το βράδυ. Εντελώς ήρεμη, περιτριγυρισμένη από στενούς φίλους.

Το γράμμα σου έφτασε όταν ακόμα είχε πλήρη συνείδηση και μπορούσε να μιλάει και να γελάει. Όταν το διαβάσαμε δυνατά, χαμογέλασε όπως μόνο η Marianne μπορεί να χαμογελάσει. Σήκωσε το χέρι της, όταν είπες ότι ήσουν ακριβώς πίσω της, αρκετά κοντά για να την αγγίξεις.

Το γεγονός ότι γνώριζες την κατάστασή της τής έδωσε βαθιά ηρεμία. Και η ευλογία σου για το ταξίδι της έδωσε επιπλέον δύναμη… Την τελευταία της ώρα, της κράτησα το χέρι και της σιγοτραγούδησα το “Bird on the Wire”, ενώ εκείνη ανέπνεε με τόση ευκολία. Και όταν φύγαμε από το δωμάτιο, αφού η ψυχή της είχε πετάξει από το παράθυρο για νέες περιπέτειες, τη φιλήσαμε στο κεφάλι και της ψιθυρίσαμε τα αιώνια λόγια σου.

So long, Marianne…».

Η Ihlen έφυγε από τη ζωή στις 28 Ιουλίου 2016, στη Νορβηγία, σε ηλικία 81 ετών. Λίγους μήνες αργότερα, ο Leonard Cohen θα ακολουθούσε κι εκείνος, φεύγοντας από τη ζωή τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου.

Τους τελευταίους μήνες, γνωρίζοντας ότι επίκειται ο θάνατός του, ο ίδιος ο Leonard Cohen δήλωσε ότι μπορούσε να εργαστεί με «λίγο περισσότερη συγκέντρωση». Όπως είπε ο ίδιος, η διάγνωση του καρκίνου του τον έκανε να εργαστεί με μια συγκέντρωση και μια αίσθηση επείγοντος που δεν είχε νιώσει νωρίτερα στην καριέρα του. Άλλωστε είναι γνωστό πως σε μερικές περιπτώσεις, του έπαιρνε χρόνια να γράψει τραγούδια, όπως το “Hallelujah”, το οποίο ολοκλήρωσε μία πενταετία και 150 πρόχειρα αργότερα.

Το 2016, λίγους μήνες πριν τον θάνατό του, κυκλοφόρησε το 14ο και τελευταίο άλμπουμ του, μία προσωπική διαθήκη, και με αφορμή αυτό, μίλησε ανοιχτά για τη θνησιμότητά του και για το γεγονός ότι αυτό το άλμπουμ θα ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, το τελευταίο του έργο. Μιλώντας στον David Remnick του The New Yorker λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, ο Cohen θα έλεγε ότι υπήρχε μια «τεράστια ευλογία» στον τρόπο με τον οποίο δούλεψε τους πιο σκοτεινούς, τελευταίους μήνες.

«Κατά μία έννοια, αυτή η συγκεκριμένη κατάσταση είναι γεμάτη με λιγότερους περισπασμούς σε σχέση με άλλες περιόδους της ζωής μου και μου επιτρέπει να δουλεύω με λίγο περισσότερη συγκέντρωση. Το μόνο πράγμα που με εμποδίζει να δουλεύω με πλήρη παραγωγικότητα είναι η κατάσταση του σώματός μου. Υπάρχουν στιγμές που απλά πρέπει να ξαπλώσω.

Μερικές φορές, μου λένε “χάνεις πολύ βάρος, φίλε”. Πεθαίνεις, αλλά δεν χρειάζεται να συνεργάζεσαι με τόσο ενθουσιασμό με τη διαδικασία. Είναι πολύ συμπονετικό σε αυτό το στάδιο. Εννοώ ότι, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στη ζωή μου, δεν έχω αυτή τη φωνή στο κεφάλι μου που λέει “τα σκατώνεις!”. Αυτό είναι πραγματικά μια τεράστια ευλογία. Φρόντισα τις υποθέσεις μου και είμαι έτοιμος να πεθάνω».