Μαθηματικά, σχιζοφρένεια, εξωγήινοι: Η εντυπωσιακή ζωή του John Nash

Όσοι δεν τον ήξεραν, κρατούσαν τις αποστάσεις τους, και όσοι τον ήξεραν, είχαν μάθει να τον αφήνουν στην ησυχία του. Οι φήμες, όμως, ήταν εκεί, τον ακολουθούσαν σαν σκιά καθώς περπατούσε στην πανεπιστημιούπολη του Πρίνστον τη δεκαετία του 1980 και του 1990.

Ο άντρας με τον περίεργο βηματισμό, έλεγαν οι φοιτητές στα κλασικές μαζώξεις επί χόρτου, αυτός που έγραφε με μανία ακατανόητες εξισώσεις, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του 20ού αιώνα, με τις καλές του μέρες ωστόσο να ανήκουν στο παρελθόν λόγω ψυχικής ασθένειας.

Την ίδια περίοδο, υπήρχαν πάρα πολλοί έξω από το πανεπιστήμιο που χρησιμοποιούσαν το έργο του (δημοσιεύτηκε τη δεκαετία του 1950), εφαρμόζοντάς το από τις εμπορικές διαπραγματεύσεις μέχρι την εξελικτική βιολογία, αλλά δεν ήξεραν καν αν ήταν ζωντανός ή νεκρός.

Αντίθετα, ελάχιστοι γνώριζαν ότι ο John Nash, για 25 ολόκληρα χρόνια, πολεμούσε τον ίδιο του τον εαυτό, αυτόν που, ίσως, είχε τροφοδοτήσει την ευφυΐα του.

B-

O Nash, σύμφωνα με τον δάσκαλό του τα πρώτα χρόνια στο σχολείο, δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις των μαθηματικών. Για το λόγο αυτό, σε συνδυασμό με την κοινωνική του αδεξιότητα που τον χαρακτήριζε σε όλη τη σχολική του πορεία, έλαβε ένα μεγαλοπρεπέστατο Β- ως βαθμολογία.

Η μητέρα του όμως ήξερε πως ο γιος της είχε βρει έναν δικό του – μπορεί και καλύτερο – τρόπο να λύνει τα προβλήματα. Τον μικρό τότε John τον ενδιέφεραν τα επιτεύγματα, αλλά έθετε ο ίδιος τα κριτήρια για αυτά. Χωρίς να βρίσκεται καν στην αφρόκρεμα με τους καλύτερους μαθητές στο λύκειο, κατάφερε να εξασφαλίσει πλήρη υποτροφία για το Carnegie Institute of Technology.

Ως προπτυχιακός φοιτητής, τα μαθήματα μηχανολογίας τον άφηναν αδιάφορο, όπως και τα πειράματα στη χημεία. Τελικά, βρήκε καταφύγιο στα μαθηματικά, απ’ όπου αποφοίτησε μέσω επιταχυνόμενου προγράμματος με μεταπτυχιακό τίτλο.

Έγινε δεκτός στο διδακτορικό πρόγραμμα του Πρίνστον με μια επιστολή σύστασης που περιείχε μόνο μία πρόταση από τον καθηγητή Richard Duffin: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ιδιοφυΐα».

Περνούσε την καθημερινότητά του σφυρίζοντας τη Μικρή Φούγκα του Bach όσο πίσω από την πλάτη του, σαν μικρές φούσκες, έκαναν «ποπ» οι χαρακτηρισμοί «υπεροπτικός», «αποστασιοποιημένος», «ανατριχιαστικός», «απομονωμένος» και «παράξενος». Όταν είχε κάτι να δείξει ή να συζητήσει, το έκανε, ακόμα κι αν είχε απέναντί του τον Albert Einstein.

Αποφοίτησε σε ηλικία 22 ετών με διδακτορικό, έχοντας γράψει μια διατριβή 27 σελίδων, η οποία βασίστηκε στο έργο του John von Neumann, παρά το γεγονός ότι ο επιβλέπων του δεν ήταν σίγουρος αν είχε «οποιοδήποτε ενδιαφέρον για τους οικονομολόγους». Όταν δημοσίευσε επίσημα το αποτέλεσμα σε επιστημονικό περιοδικό, το περιόρισε ακόμη περισσότερο – σε μόλις 317 λέξεις. Μιλάμε, πιθανότατα, για το συντομότερο άρθρο που χάρισε ποτέ στον συγγραφέα του ένα Βραβείο Νόμπελ.

Η διατριβή του είχε κάνει μια μεγάλη συνεισφορά στον τομέα της θεωρίας παιγνίων, δημιουργώντας αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Ισορροπία του Nash, μια ισχυρή μέθοδος ανάλυσης καταστάσεων όπου δύο ή περισσότεροι παίκτες ανταγωνίζονται. Μια ισορροπία, σύμφωνα με τον Nash, υφίσταται όταν κανένας παίκτης δεν έχει λόγο να αλλάξει τη στρατηγική του, γνωρίζοντας πλήρως τη στρατηγική των άλλων.

Τότε, βέβαια, δεν καταλάβαινε την αξία του έργου του. Αντιθέτως, σύντομα άρχισε να εργάζεται πάνω σε άλλα προβλήματα που η μαθηματική κοινότητα θεωρούσε σημαντικότερα εκείνη την εποχή. Ακόμα και σήμερα, λέγεται χαριτολογώντας ότι ο Nash κέρδισε το Νόμπελ Οικονομίας για το έργο που ο ίδιος θεωρούσε το πιο ασήμαντό του.

Από την τρέλα στην αναγέννηση

Ο John Nash παντρεύτηκε την Alicia Larde και απέκτησαν ένα παιδί. Πήρε δουλειά στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) και το έργο του τον έφερε στο εξώφυλλο του περιοδικού Fortune. Με λίγα λόγια, βρισκόταν σε τροχιά μιας απίστευτα λαμπρής καριέρας.

Όμως κάτω από την επιφάνεια, όπως γράφει η Sylvia Nasar, συγγραφέας του βιβλίου A Beautiful Mind, το οποίο αργότερα έγινε βραβευμένη με Όσκαρ ταινία και έκανε τον Nash διάσημο:

…υπήρχε χάος και αντίφαση. Οι σχέσεις του με άλλους άντρες· μια κρυφή ερωμένη και ένας παραμελημένος νόθος γιος· μια βαθιά αμφιθυμία προς τη σύζυγο που τον λάτρευε, το πανεπιστήμιο που τον στήριζε, ακόμη και προς την ίδια του τη χώρα· και, όλο και περισσότερο, ένας στοιχειωτικός φόβος της αποτυχίας. Και τελικά το χάος ξεχείλισε, πλημμύρισε και κατέστρεψε το εύθραυστο οικοδόμημα της προσεκτικά δομημένης ζωής του…

Ίσως να μην το είχε αντιληφθεί τότε, αλλά στα 30 του ο Nash είχε ήδη ολοκληρώσει τα σημαντικότερα έργα της ζωής του. Δεν είναι ασυνήθιστο για μαθηματικούς να εξαντλούν τις μεγάλες ιδέες τους σε νεαρή ηλικία, αλλά για τον Nash, οι επόμενες δεκαετίες θα ήταν βασανιστικές.

Η λογική είναι το εργαλείο του επιστήμονα για να ξετυλίγει τα μυστήρια του κόσμου στον οποίο ζούμε. Όμως η απόλυτη πεποίθηση ότι το σύμπαν είναι ένα λογικό μέρος, ότι τα πάντα έχουν νόημα, τον οδήγησε στο να χάσει 25 χρόνια από τη ζωή του.

Το 1959 διαγνώστηκε με παρανοϊκή σχιζοφρένεια. Πριν γίνει η διάγνωση, είχε αρχίσει να «αποκρυπτογραφεί» μηνύματα που, όπως έλεγε, του μετέφεραν οι φωνές στο κεφάλι του μέσα από τα άρθρα του περιοδικού Newsweek. Ο καθηγητής του Χάρβαρντ, George Mackey είχε αναρωτηθεί: «Πώς είναι δυνατόν εσύ, ένας μαθηματικός, ένας άνθρωπος αφιερωμένος στη λογική και την απόδειξη να πιστεύεις ότι εξωγήινοι σου στέλνουν μηνύματα; Πώς μπορείς να πιστεύεις ότι σε στρατολογούν από το διάστημα για να σώσεις τον κόσμο;».

H ανάρρωση από αυτή τη δύσκολη πίστα του μυαλού είναι δύσκολη, όμως ο Nash τα κατάφερε. Η στήριξη της Alicia και των παλιών του φίλων στο Πρίνστον ήταν καθοριστική για να συνεχίσει. Tελικά, η γοητεία της επίλυσης μεγάλων μαθηματικών προβλημάτων τον βοήθησε να πολεμήσει τους φανταστικούς ανθρώπους στο μυαλό του.

Χωρίς αυτήν την πνευματική αναγέννηση, είναι πολύ πιθανό να μην είχε κερδίσει το Νόμπελ, το οποίο απονέμεται από επιτροπή που φροντίζει αυστηρά την εικόνα του θεσμού. Όμως αυτό που ίσως μετρούσε περισσότερο για τον Nash ήταν ότι ο αγώνας του ενάντια στη σχιζοφρένεια του έδωσε την ευκαιρία να επιστρέψει στη δουλειά του – και να ελπίζει ότι ο γιος του, ίσως μπορέσει κι εκείνος να νικήσει τη σχιζοφρένεια από την οποία υπέφερε από νεαρή ηλικία.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ