Στην Ελλάδα, σχεδόν 1 στις 3 γυναίκες άνω των 65 έχει υποστεί κάποια μορφή έμφυλης βίας

Κάθε χρόνο, η 25η Νοεμβρίου λειτουργεί ως μια απαραίτητη υπενθύμιση: η έμφυλη βία παραμένει μια αμείλικτη πραγματικότητα που διαπερνά όλες τις ηλικίες, τους κοινωνικούς χώρους και τους τρόπους ζωής των γυναικών.

Παρά την αυξημένη κοινωνική ευαισθητοποίηση, τις εκστρατείες ενημέρωσης και τον δημόσιο διάλογο που έχει πλέον διευρυνθεί, η βία κατά των γυναικών όχι μόνο δε μειώνεται, αλλά συχνά αποκτά πιο σύνθετες, σκληρές και αθέατες μορφές.

Σε αυτό το πλαίσιο, το Κέντρο Διοτίμα –ένας από τους σημαντικότερους φορείς υποστήριξης και υπεράσπισης των γυναικών που βιώνουν βία– αναδεικνύει φέτος μια πλευρά της έμφυλης βίας που παραμένει στο περιθώριο: τη βία που υφίστανται οι ηλικιωμένες γυναίκες.

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, δύο στελέχη του Κέντρου Διοτίμα*, η κοινωνική επιστήμονας–ερευνήτρια Άννα Βουγιούκα και η υπεύθυνη επικοινωνίας Νατάσα Κεφαλληνού, μιλούν για τις σημερινές ανησυχητικές τάσεις, για το φαινόμενο της αόρατης βίας στις μεγαλύτερες ηλικίες και για τη δύναμη της διαγενεακής αλληλεγγύης.

Τα ανησυχητικά δεδομένα γύρω από την έμφυλη βία σήμερα

Η Άννα Βουγιούκα ξεκινά από την πιο σκληρή πραγματικότητα: «Μας ανησυχεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι ο αριθμός των γυναικοκτονιών συνεχίζει να είναι τόσο υψηλός», τονίζει. Τα στοιχεία που παρουσιάζει είναι αποκαλυπτικά: το 2024 καταγράφηκαν 19 γυναικοκτονίες, ενώ ήδη το 2025 έχουν μετρηθεί 18, σύμφωνα με το Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία, αλλά και δημοσιογραφικές πηγές. Αυτοί οι αριθμοί, όπως τονίζει, υποδηλώνουν μία σκληρή αλήθεια: «Τα μέτρα πρόληψης και προστασίας δεν είναι επαρκή για τις γυναίκες που κινδυνεύουν».

Η ανησυχία, όμως, δε σταματά εκεί. Η κ. Βουγιούκα επισημαίνει την αυξανόμενη αντίσταση στις πολιτικές για την έμφυλη ισότητα, τις νεοσυντηρητικές επιθέσεις στις κατακτήσεις του φεμινιστικού κινήματος και την αύξηση ομοφοβικών και τρανσφοβικών επιθέσεων, τόσο σε δημόσιους όσο και σε εκπαιδευτικούς χώρους. Η αμφισβήτηση της αυτοδιάθεσης, της ελευθερίας έκφρασης και του αυτοπροσδιορισμού δεν είναι απλώς κοινωνικά ζητήματα: αποτελούν μορφές συμβολικής βίας που επιτρέπουν την κανονικοποίηση της πραγματικής βίας.

Παράλληλα, σύμφωνα με την ίδια, μια νέα, διαρκώς εντεινόμενη μορφή κακοποίησης εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση: η διαδικτυακή και τεχνολογικά υποβοηθούμενη έμφυλη βία. «Οι γυναίκες γενικά βιώνουν διαδικτυακή βία λόγω του φύλου τους και στοχοποιούνται πολύ συχνότερα και πιο συστηματικά από ομάδες που στοχεύουν στη διασπορά μισογυνικού μίσους και στην άσκηση κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου».

Η κ. Βουγιούκα τονίζει ότι «η διαδικτυακή έμφυλη βία είναι σκοτεινή προέκταση της βίας στον φυσικό κόσμο. Γι΄ αυτό θεωρούμε ότι είναι επιτακτική ανάγκη να ασχοληθούμε πιο συστηματικά με τη διαδικτυακή και την τεχνολογικά υποβοηθούμενη έμφυλη βία με δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και πρόληψης και σε επίπεδο πολιτείας και σε επίπεδο φορέων της κοινωνίας των πολιτών».

Η αόρατη βία στις ηλικιωμένες γυναίκες

Η Νατάσα Κεφαλληνού, από την πλευρά της, εξηγεί πως το κέντρο Διοτίμα φέτος επικεντρώνεται σε μια ομάδα που συχνά δεν ακούγεται: τις γυναίκες άνω των 65 ετών. «Σχεδόν 1 στις 3 ηλικιωμένες γυναίκες έχει υποστεί κάποια μορφή έμφυλης βίας», τονίζει. Από αυτές, 1 στις 3 έχει βιώσει ψυχολογική κακοποίηση από σύζυγο ή σύντροφο. Το γεγονός ότι η βία είναι συχνά χρόνια, συνεχής και βαθιά ριζωμένη σε δεκαετίες κοινής ζωής, την καθιστά ακόμη πιο επώδυνη και δύσκολη στη διαχείριση.

Τα στοιχεία που παραθέτει είναι συγκλονιστικά. Εξηγεί πως, «Το 38% των γυναικοκτονιών που συντελέστηκαν μεταξύ 2021-2023 στη χώρα μας, είχαν θύματα γυναίκες 65 ετών και άνω, σύμφωνα με επεξεργασία στοιχείων από τις ετήσιες εκθέσεις της ΕΛΑΣ. Παρ’ όλα αυτά, μόλις 1 στις 10 γυναίκες από όσες απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2024, ήταν άνω των 60 ετών».

Τονίζει επίσης πως, «Τα παραπάνω στοιχεία αποτυπώνουν μια αποσπασματική εικόνα για την έκταση του φαινομένου, καθώς δεν υπάρχουν στοχευμένες έρευνες και συστηματική συλλογή στοιχείων για αυτή την ηλιακή ομάδα. Παράλληλα, συχνά οι εμπειρίες των μεγαλύτερων γυναικών αντιμετωπίζονται με αμφισβήτηση, ακόμα και από τους επαγγελματίες, λόγω ηλικιακού ρατσισμού και σεξισμού. Το αποτέλεσμα είναι η έμφυλη βία σε ηλικιωμένες γυναίκες να παραμένει αόρατη, ενώ εκλείπουν εξειδικευμένες υπηρεσίες και στοχευμένες δράσεις που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες αυτής της ευάλωτης ομάδας γυναικών».

Η νέα καμπάνια του Κέντρου Διοτίμα, με τίτλο Ποτέ δεν είναι αργά για να ξεφύγεις από την κακοποίηση, επιχειρεί να δώσει φωνή σε αυτή την αθέατη πλευρά. Η ταινία μικρού μήκους της Ελίνας Ψύκου με τη Ναταλία Τσαλίκη αναδεικνύει την καθημερινότητα μιας γυναίκας εγκλωβισμένης σε έναν χρόνια κακοποιητικό γάμο και τη δύσκολη στιγμή της απόφασης να ανοίξει επιτέλους την πόρτα προς την ελευθερία.

Μορφές βίας που δε φαίνονται, αλλά πληγώνουν βαθιά

Σύμφωνα με τη Νατάσα Κεφαλληνού, «η ενδοοικογενειακή βία είναι η πιο συχνή μορφή έμφυλης βίας που βιώνουν οι γυναίκες 65 ετών και άνω, με κύριους δράστες συζύγους ή συντρόφους». Μια βία με ιστορία, με ρίζες σε μακροχρόνιους γάμους, όπου η ψυχολογική, οικονομική και λεκτική κακοποίηση συχνά υπερισχύει της σωματικής, επειδή οι κακοποιητικοί σύζυγοι πλέον δεν είναι σωματικά ικανοί να την ασκήσουν.

«Παρ’ όλα αυτά», τονίζει πως, «συνεχίζει εντεινόμενη η ψυχολογική κακοποίηση, με προσβολές, ταπείνωση και έλεγχο. Πολύ συχνή, δε, είναι και η οικονομική βία, καθώς οι ηλικιωμένες γυναίκες, που δε λαμβάνουν σύνταξη, δεν έχουν καμία πρόσβαση στο οικογενειακό εισόδημα, ζώντας σε καθεστώς πλήρους οικονομικής εξάρτησης».

Η κ. Κεφαλληνού επισημαίνει ότι οι γυναίκες αυτές βρίσκονται σε διπλό κίνδυνο, καθώς μεγαλώνοντας οι δράστες δεν περιορίζονται στον σύντροφο αλλά μπορεί να είναι γιοι, εγγονοί ή άλλοι συγγενείς. «Σε αυτές τις περιπτώσεις παρατηρείται: εκφοβισμός, απειλές, υποτίμηση, gaslighting, επιβολή απομόνωσης, αντιμετώπιση ηλικιωμένου ατόμου σαν νήπιο (ψυχολογική κακοποίηση). Ιδιοποίηση της σύνταξης ή άλλων πόρων χωρίς συναίνεση, και πίεση για παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων (οικονομική βία).

Μη παροχή επαρκούς τροφής, στέγης κ.ά., αγνόηση αναγκών ιατρικής φροντίδας, μη ασφαλείς ή ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης (παραμέληση). Χτυπήματα, σκληρός/απρόσεκτος χειρισμός, ακατάλληλη χρήση ιατρικού εξοπλισμού ή φαρμακευτικής αγωγής (σωματική βία). Ανεπιθύμητο άγγιγμα. Εξαναγκαστική γύμνια (σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση). Δεν είναι, δε, λίγες οι περιπτώσεις ακόμα και γυναικοκτονιών από γιους».

Η σημασία της διαγενεακής αλληλεγγύης

Μιλώντας για τον ρόλο της κοινότητας, η Νατάσα Κεφαλληνού υπογραμμίζει ότι η προστασία μιας γυναίκας που βιώνει βία δεν είναι υπόθεση μόνο των ειδικών. «Ο κοινωνικός περίγυρος και η κοινότητα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη των επιζωσών. Υπάρχουν πολύ τρόποι να στηρίξεις μια γυναίκα που βιώνει βία, πρώτιστα να την ακούσεις και να την πιστέψεις, να μην την πιέσεις να κάνει άμεσα τις επιλογές που κρίνεις εσύ σωστές, να τις δώσεις χρήσιμες πληροφορίες για τους φορείς υποστήριξης».

Συγκεκριμένα επισημαίνει πως, «Μια γυναίκα που αντιμετωπίζει κάποια μορφή κακοποίησης μπορεί να καλέσει στη Γραμμή Υποστήριξης 15900, για περισσότερες πληροφορίες ή το Κέντρο Διοτίμα για να μιλήσει με εξειδικευμένες συμβούλους για να σχεδιάσουν μαζί τα επόμενα βήματα, λαμβάνοντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη, νομική συμβουλευτική και δικαστική εκπροσώπηση. Αν υπάρχει κίνδυνος για τη σωματική της ακεραιότητα είναι απολύτως απαραίτητο να καλέσει την άμεση δράση, η ίδια ή όποιος/η άλλος/η μάρτυρας».

Η έμφυλη βία δεν είναι ένα ενιαίο φαινόμενο. Μεταμορφώνεται, προσαρμόζεται και συχνά κρύβεται πίσω από κοινωνικές προκαταλήψεις και στερεότυπα. Οι γυναικοκτονίες, η διαδικτυακή βία, η ενδοοικογενειακή κακοποίηση και η αόρατη κακοποίηση των ηλικιωμένων γυναικών αποτελούν όψεις της ίδιας πατριαρχικής πραγματικότητας.

Η φετινή 25η Νοεμβρίου μάς υπενθυμίζει ότι ο αγώνας κατά της έμφυλης βίας οφείλει να συμπεριλαμβάνει όλες τις γυναίκες και κυρίως εκείνες που για δεκαετίες αναγκάστηκαν να μη μιλούν. Η αλλαγή έρχεται κυρίως με νόμους, αλλά και με συλλογική ευθύνη, ενημέρωση, αλληλεγγύη και τη βαθιά πίστη ότι καμία γυναίκα δεν είναι μόνη.

Ποτέ δεν είναι αργά να ανοίξει μια πόρτα προς την ελευθερία.

*** Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Έμφυλης Βίας, το Κέντρο Διοτίμα σας προσκαλεί στην εκδήλωση «Οι δικές μας μητέρες. Έμφυλη βία σε ηλικιωμένες γυναίκες & διαγενεακή αλληλεγγύη», την Τρίτη 2 Δεκεμβρίου 2025, 6.30-9 μμ, ΕΚΠΑ, Αμφιθέατρο Άλκης Αργυριάδης, Πανεπιστημίου 30.

Ομιλήτριες

Μαρία Λιάπη, κοινωνιολόγος-ερευνήτρια, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα
Κατερίνα Λουκίδου, Δρ Πολιτικής Κοινωνιολογίας, θεατρική συγγραφέας
Ννεννα Ελένη Οκεκε, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, μέλος FZONE
Ελπίδα Ρίκου, Διδακτόρισσα Κοινωνικής Ψυχολογίας, ανθρωπολόγος, εικαστικός

Συντονισμός: Χαρά Καραγιαννάκη – Mιχάλογλου, Κέντρο Διοτίμα

*Το Κέντρο Διοτίμα είναι μια γυναικεία ΜΚΟ εξειδικευμένη σε ζητήματα φύλου και έμφυλης βίας, που ιδρύθηκε το 1989. Όραμά του είναι η ανάδειξη και άρση των έμφυλων διακρίσεων και αποστολή του η ενδυνάμωση γυναικών και θηλυκοτήτων. Πυρήνας της δράσης του είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ