Είδαμε την εγκατάσταση που ενεργοποιεί το παλιό λατομείο στου Φιλοπάππου
Ένα «παράσιτο» πάνω στο «παράσιτο». Το νέο έργο του Αλέξανδρου Τζάννη αποτυπώνει αλληγορικά το αίσθημα της ξενέρας μετά το πάρτι, σε έναν παραλληλισμό με τη σημερινή κατάσταση της Αθήνας.
- 27 ΝΟΕ 2025
Την ώρα που φτάνουμε, το δειλινό έχει απλώσει ένα μουντό βαθύ κόκκινο στον αττικό ουρανό.
Από την είσοδο στον λόφο Φιλοπάππου πλησίον της συμβολής Παναιτωλίου και Ορλώφ, ακολουθώντας το μονοπάτι που φωτίζουν οι επιδαπέδιοι προβολείς κάτω από την ταμπέλα για τη νέα ανάθεση από το πρόγραμμα Έργο στην Πόλη –μία καθιερωμένη πλέον πρωτοβουλία από τον οργανισμό ΝΕΟΝ που στηρίζει Έλληνες εικαστικούς για έργα σε διάλογο με τον δημόσιο χώρο–, οδηγούμαστε σε ένα ήσυχο πλάτωμα του λόφου, στη σκιά ενός επιβλητικού κατακόρυφου βράχου που τη μορφή του έχουν διαμορφώσει τα καλέμια των λατόμων μέσα στα χρόνια.
Μέχρι το τέλος του Μεσοπολέμου, σε αυτό το σημείο νοτιοανατολικά του υψώματος συνέχιζε να λειτουργεί ένα απ’ τα αρχαία λατομεία του αθηναϊκού κέντρου – το γνωρίζατε; Και στη βάση του «φαγωμένου» αυτού βράχου, συναντάμε σήμερα μια σκουριασμένη μεταλλική κατασκευή σε ερείπωση που εκ πρώτης όψεως μοιάζει βιομηχανική, ωστόσο δεν σχετίζεται με το παρελθόν του λατομείου.
Σχετίζεται με ένα από τα φιλόδοξα σχέδια που άνθισαν στην Αθήνα των Ολυμπιακών Αγώνων αλλά δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, παραμένοντας σήμερα βανδαλισμένα, σαν υπενθύμιση για την πορεία δόξας και εγκατάλειψης που εκτυλίχθηκε.
Η υποδομή αυτή, όπως και το διπλανό διαλυμένο μικρό αμφιθέατρο, αποτελούν τα κομμάτια που έχουν απομείνει σήμερα από την αρχιτεκτονική παρέμβαση που είχε προκριθεί για τη συνολική ανάδειξη του Λόφου Φιλοπάππου στο πλαίσιο της ΕΑΧΑ, δύο δεκαετίες πίσω.
Ένα εμπνευσμένο έργο από το ζεύγος των Μπούκη Μπαμπάλου-Νουκάκη και Αντώνη Νουκάκη που είχε ως όραμα τη δημιουργία μίας ημι-υπαίθριας γλυπτοθήκης στο πλάτωμα (προς ανάμνηση της εμβληματικής διεθνούς έκθεσης γλυπτικής που είχε διοργανώσει εκεί ο Τώνης Σπητέρης, το μακρινό 1965), σε συνδυασμό με ένα ευρύτερο «οικοσύστημα» εγκαταστάσεων και χρήσεων που θα εξασφάλιζαν ζωή σε αυτή την πλευρά του Λόφου.
«Η πρόταση περιλάμβανε ένα ευρύτερο σύνολο παρεμβάσεων, με τη μετεγκατάσταση του θεάτρου Δόρα Στράτου στο διπλανό λατομείο και τη λειτουργία ενός μικρού καφέ, μεταξύ άλλων», περιγράφει σήμερα η Μπούκη Μπαμπάλου-Νουκάκη, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ.
«Το βλέπαμε όλο σαν ενιαίο σύνολο· από τη στιγμή που υλοποιήθηκε μονάχα ένα μέρος του, δεν είχε πιθανότητες επιβίωσης». Η υποδομή έμεινε αφύλαχτη, λεηλατήθηκε και τελικά αχρηστεύτηκε, αφήνοντας δημόσιο χρήμα να πάει χαμένο.
Με έναν παράδοξο τρόπο, το όραμα εκείνο φτάνει σήμερα στην πολυπόθητη εκπλήρωση, μέσα από τη γλυπτική εγκατάσταση του Αλέξανδρου Τζάννη (επιμέλεια: Γαλήνης Νώτη). Μόνο που αντί για την αισιοδοξία προς ένα λαμπρό μέλλον της πόλης, απηχεί την κόπωση και τη ματαίωση που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια.
Ένα «παράσιτο» πάνω στο «παράσιτο»
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το έργο με ένα μνημείο πένθιμου χαρακτήρα, στο όνομα της Αθήνας.
Πρόκειται για ένα από τα «Παράσιτα» τα οποία δημιουργεί τα τελευταία χρόνια ο Αλέξανδρος Τζάννης, προσκολλώνται τα γλυπτά του σε δομικά στοιχεία κτιρίων της πόλης, σαν να τρέφονται (και να διαμορφώνονται) από αυτά.
Στην προκειμένη περίπτωση, βλέπουμε ένα σύμπλεγμα από διάφορα βιομηχανικά υλικά (κυρίως σίδερο και μαγνήτες) απλωμένο σε μια διαμορφωμένη πλατφόρμα, σαν να «ρουφάει» ενέργεια με τα χυτεμένα «πλοκάμια» του από μια μαύρη λίμνη ρητίνης.
Στη μορφή του, αποτυπώνονται ίχνη φθοράς, μόλυνσης, υποβάθμισης. Μέρος του έργου γαντζώνεται πάνω στην πέργκολα, σαν να είναι οι προνύμφες του παρασιτικού οργανισμού. Μοιάζει συνολικά με ένα πλάσμα το οποίο ζει και εκκολάπτεται μέσα στους ρύπους.
“Athens Dies In Dreams At Sunrise”, είναι ο τίτλος του έργου, δείχνοντας την αλληγορική σύνδεση με τη σημερινή κατάσταση της Αθήνας – μιας μητρόπολης που έχει απομυζήσει το αρχαίο της κλέος και επιβιώνει παραμορφωμένη και καταπονημένη πλέον, μέσα σε θολά νερά. Εκπέμπει ένα αίσθημα κόπωσης και ματαίωσης, όπως ακριβώς τη στιγμή που τελειώνει ένα rave πάρτι και βγαίνει ο ήλιος, αποκαλύπτοντας την οδυνηρή πραγματικότητα του ξενερώματος.
Μέσα στο κανάλι της ρητίνης απ’ όπου τρέφεται αυτός ο παρασιτικός οργανισμός, διακρίνονται βυθισμένες μπλούζες με τις χαρακτηριστικές ρίγες της Adidas, σήμα κατατεθέν για τη rave κουλτούρα των 90s-00s, ενώ τα αρχικά του τίτλου σχηματίζουν επίσης το όνομα της μάρκας. Τέτοια πάρτι διοργανώνονταν εκείνη την περίοδο και στου Φιλοπάππου.
Αλλά πέραν αυτής της σύνδεσης, στο πλαίσιο των νοημάτων του έργου, η αναφορά στο rave χρησιμοποιείται περισσότερο σαν σύμβολο μιας περασμένης εποχής, όπου η πόλη «χωρούσε» εναλλακτικές κοινότητες και διοργανώσεις πέρα από το πλαίσιο της εμπορευματοποίησης. Μια εποχή όπου τα πράγματα δεν ήταν προκαθορισμένα και υπήρχε περιθώριο για ελευθερία.
Ρωτάω τον εικαστικό εάν μεταφέρει όντως στο έργο του το τέλος μίας εποχής. «Ακριβώς», απαντάει, «ο τίτλος παραπέμπει στο αίσθημα της ξενέρας που νιώθεις όταν κλείνει η μουσική και σκάει το φως της ανατολής, όταν όλα γύρω σου μοιάζουν κουρασμένα και θολά». Αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή και στην Αθήνα. «Είναι μια πόλη που έχει χάσει κάπως τη δυναμική, την αυθεντικότητά της, και είναι όλα κάπως μάταια. Αυτό ήθελα να θίξω. Να μιλήσω για ένα κομμάτι που ζήσαμε και πλέον έχει θαφτεί ή λιμνάσει, όπως τα ρούχα στα νερά από ρητίνη».
Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για μια ιδανική τοποθεσία για την εικαστική ταυτότητα του Αλέξανδρου Τζάννη.
Ένα σημείο τόσο κεντρικό και παράλληλα χαρακτηριστικό για την αντίστιξη ανάμεσα στο ανθρωπογενές (υλοτομημένος βράχος) και το φυσικό (λόφος), που χρησιμοποιεί σταθερά ως άξονες στη δουλειά του ο εικαστικός. Εκτός αυτού, όπως μου τονίζει ο ίδιος, το σημείο αυτό αποτελεί ένα γλαφυρό παράδειγμα για τον κύκλο ζωής που ακολουθούν όχι μόνο τα υλικά, αλλά και η ίδια η πόλη, από την αδρανοποίηση του λατομείου στο όραμα της υπαίθριας γλυπτοθήκης και από την εγκατάλειψη και την ερήμωση της υποδομής στη μεταγενέστερη οικειοποίηση του χώρου μέσα από τις χρήσεις των κατοίκων που π.χ. μαζεύονται εκεί για πρωινή γυμναστική.
Και ποιος ξέρει – από τη στιγμή που οι κύκλοι διαδέχονται αέναα τις πόλεις όπως και τα υλικά, ίσως ο επόμενος να είναι πιο φιλόξενος από αυτόν που διανύουμε στην Αθήνα.
***
ΙΝΦΟ
Αλέξανδρος Τζάννης: Athens Dies In Dreams At Sunrise
Επιμέλεια: Γαλήνη Νώτη
Παλιό Λατομείο, λόφος Φιλοπάππου
Έως 21 Δεκεμβρίου. Ο χώρος είναι ελεύθερα προσβάσιμος όλο το 24ωρο.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.