Στο ΕΜΣΤ, ένας εικαστικός αποτυπώνει την ψυχή των κατοικιδίων
- 16 ΙΟΥΝ 2025
Έχοντας προέλθει ως δάνειο από τη λογοτεχνία και ιδιαίτερα τη διεισδυτική τεχνική στα έργα του Ντοστογιέφσκι, ο όρος «ψυχοπορτρέτα» χρησιμοποιείται και στο εικαστικό πεδίο για να περιγράψει πορτρέτα τα οποία δεν αποδίδουν απλώς τη μορφή του υποκειμένου, αλλά και ποιότητες του εσωτερικού του κόσμου που προδίδονται π.χ. από ένα μειδίαμα ή ένα σμίξιμο στα φρύδια.
Μπορούμε να σκεφτούμε το μυστηριώδες χαμόγελο της Μόνα Λίζα, τα σκοτεινά αυτοπορτρέτα του μεγάλου Rembrandt ή τη συνοφρυωμένη φιγούρα του δόκτορα Γκασέ στον διάσημο πίνακα του Van Gogh. Αλλά πόσο εύκολα θα αποδεχόμασταν τον όρο του ψυχοπορτρέτου για ένα έργο το οποίο απεικονίζει έναν σκύλο να χασμουριέται ή μία γάτα με τεντωμένα αυτιά; Αλλιώς, αρνούμαστε ότι τα ζώα έχουν ψυχή; Για να το κάνουμε πιο δύσκολο, αρνούμαστε π.χ. την ύπαρξη συναισθημάτων μέσα στα μάτια ενός πτηνού μέσα σε ένα κλουβί ή ακόμη και ενός αρουραίου την ώρα που τρέχει με μανία στον τροχό;
Καθισμένος μπροστά στον πάγκο του με ξυσμένα τα μολύβια, ο εικαστικός Αλέξανδρος Γεωργίου κάνει ένα ανοιχτό κάλεσμα προς κάθε πιθανό είδος ζώου, να «κάτσει» απέναντι και να του φτιάξει το ψυχικό πορτρέτο, σε συνεργασία με τον κηδεμόνα του. Βρίσκεται στο ισόγειο του ΕΜΣΤ, σε ένα μικρό pop-up εργαστήριο που παραπέμπει σε παλιό στούντιο φωτογράφησης (αρχιτεκτονικός σχεδιασμός Flux), αναμένοντας τα επόμενα «μοντέλα», είτε περπατούν, πετούν ή έρπονται.
Όπως μου λέει ο ίδιος, εφαρμόζει ένα πολύ προσωπικό session κατά τη διάρκεια φιλοτέχνησης των πορτρέτων στα ζώα, μαθαίνοντας παράλληλα τις ιστορίες τους, αλλά και τις εμπειρίες που έχουν αποκομίσει οι άνθρωποι όσο ζουν μαζί τους.
«Είναι θαυμάσιες οι ιστορίες που μοιράζονται οι άνθρωποι μαζί μου», αναφέρει συγκεκριμένα από την πορεία της δράσης μέχρι σήμερα, «για παράδειγμα, η Λου βοήθησε τη Ζωή να ξαναβρεί τη χαρά που είχε χάσει, καθώς προσπαθώντας να τη φροντίσει και να την κάνει πιο ευτυχισμένη, θυμήθηκε τελικά και η ίδια πώς γίνεται να είναι χαρούμενη – μου είπε χαρακτηριστικά ότι η Λου την έσπρωξε προς την ευτυχία από την πρώτη μέρα που την υιοθέτησε. Γνώρισα, επίσης, τη βασίλισσα Κείρα, η οποία δίδαξε στη Χρυσούλα πώς να ξεπεράσει τις φοβίες της και τη μεταμόρφωσε ολοκληρωτικά».
Αναρωτιέσαι τελικά αν είμαστε εμείς που τα υιοθετούμε ή εκείνα εμάς.
«Είναι ένα μικρό θαύμα να μπορώ να έχω αυτή την προσωπική εμπειρία με τα ζώα και τους ανθρώπους τους, έχουμε πραγματικά μια βαθιά και αναπάντεχα συγκινητική επικοινωνία». Τα πορτρέτα από τα ζωάκια που μου περιγράφει με τόση αγάπη βρίσκονται κρεμασμένα στους ξύλινους τοίχους του εργαστηρίου – εκφραστικά γκριφόν, κουτάβια με αποσβολωμένα μάτια, γάτες με μισόκλειστα μάτια, σχεδόν σνομπ.
Το concept της δράσης είναι πως όλα τα πορτρέτα θα παραμείνουν στον χώρο μέχρι το πέρας της μεγάλης ομαδικής έκθεσης που τρέχει αυτή τη στιγμή στο ΕΜΣΤ (με επίκεντρο τα ζώα από πολιτική και ηθική σκοπιά), ενώ κατόπιν μπορούν να τα παραλάβουν ελεύθερα οι κηδεμόνες τους.
Η αιώνια και αμετάβλητη ψυχή Άτμαν
Η καλλιτεχνική πρακτική του Αλέξανδρου Γεωργίου στηρίζεται στα ταξίδια – όχι απλώς ως πηγή έμπνευσης, αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της σύλληψης και της παραγωγής των έργων. Συγκεκριμένα, όλα τα έργα τα οποία έχει παράξει υπό τον τίτλο-ομπρέλα Χωρίς δικό μου όχημα (2005-2017) υλοποιούνταν με ένα προκαθορισμένο μοντέλο, στο πρότυπο ενός εναλλακτικού περιηγητή καλλιτέχνη: τα ταξίδια του ίδιου υποστηρίζονταν από συλλέκτες, ιδρύματα και φίλους, με αντάλλαγμα να είναι παραλήπτες των έργων που έφτιαχνε μέσω ταχυδρομείου.
«Τα έργα είχαν κυρίως τη μορφή χειροποίητων καρτών και επιζωγραφισμένων ασπρόμαυρων φωτοτυπιών που έκανα από φωτογραφίες τις οποίες τραβούσα, αποτυπώνοντας λεπτομέρειες της καθημερινότητας από διάφορα μέρη του κόσμου», λεπτομέρειες οι οποίες ισορροπούν ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο – ένα τελευταίο δείγμα αυτής της πρακτικής (με την οποία έχει ταυτιστεί ο Αλέξανδρος Γεωργίου ως εικαστικός) μπορείτε να αναζητήσετε στο ισόγειο του ΕΜΣΤ, στο πλαίσιο της τρέχουσας mega-έκθεσης Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή, μέσα από μια σειρά έργων όπου τον ρόλο του «σιωπηλού μάρτυρα» στα μέρη επιτελούν τα ζώα.
Με αυτή την ταξιδιωτική πρακτική, συνέβη να οδηγηθεί επανειλημμένα στη μακρινή Ινδία, αλλά και στην πολυδιάστατη φιλοσοφία του ινδουισμού, όπου ως γνωστόν τα ζώα έχουν πολύ υψηλότερη βαρύτητα απ’ ό,τι στην υλιστική κοσμοθεωρία της Δύσης.
«Κατέληξα να δουλεύω για χρόνια στην Ινδία με βάση το Κάσι, ή Βαρανάσι, να κολυμπώ καθημερινά στον Γάγγη και να διαβάζω τις πουράνες», ανακαλεί. «Η έρευνά μου με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι όλη η σοφία προέρχεται από την αρχαία Ινδία και έχει σκορπιστεί σε όλο τον πλανήτη κατακερματισμένη». Ο Αλέξανδρος Γεωργίου ακολούθησε αρχαία ινδουιστικά προσκυνηματικά ταξίδια όπως το Τσαρντάμ και το Μάχα Σάκτι Πίθα και έτσι καλλιέργησε μια νέα στάση τόσο σε εικαστικό όσο και σε υπαρξιακό επίπεδο, όπως μου εξηγεί.
Μεταξύ άλλων, δούλεψε τότε πολλά έργα με θέμα τα ζώα, «υπό το πρίσμα ότι είναι ισάξια αν όχι καλύτερα από εμάς, αλλά και ότι μοιραζόμαστε μαζί τους την ίδια ψυχή». Στον Ινδουισμό, η ψυχή είναι αιώνια και αμετάβλητη: όλα τα ζωντανά όντα, είτε άνθρωποι είτε ζώα, κατέχουν μία ψυχή (Άτμαν), η οποία δεν επηρεάζεται ή αλλοιώνεται από τον θάνατο. Από αυτή την πυρηνική θεώρηση προκύπτουν οι ιδέες της μετενσάρκωσης (Σαμσάρα) και του σεβασμού προς τα ζώα (Αχίμσα). Πόσο διαφορετικός (και σίγουρα πιο υγιής) θα ήταν ο κόσμος μας, εάν ασπαζόταν καθολικά τις παραπάνω αρχές;
Εάν δεν συντηρούσαμε την κουλτούρα της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης, όπως καταδεικνύει με σκληρό τρόπο η μεγάλη έκθεση στο ΕΜΣΤ;
Πορτρέτα πέρα από τον ρεαλισμό
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, ο Αλέξανδρος Γεωργίου είχε υλοποιήσει και πολλά ψυχικά πορτρέτα ανθρώπων (μια επιλογή αυτών εκτίθεται αυτές τις μέρες στη Δημοτική Πινακοθήκη στο Μεταξουργείο, σε επιμέλεια Χριστόφου Μαρίνου).
«Προσωπικά πιστεύω ότι ο Ινδουισμός πρέπει να έχει δίκιο όταν υποστηρίζει ότι ζώα και άνθρωποι μοιράζονται την ίδια ψυχή», μου λέει ο ίδιος. «Θέλω να βλέπω και να ζωγραφίζω τα ζώα όπως ακριβώς έκανα και με τους ανθρώπους, ξεφεύγοντας από τον ρεαλισμό», εξηγεί. «Ένα ψυχοπορτρέτο είναι στην ουσία ένα πορτρέτο το οποίο ερευνά με σχήμα και χρώμα τον ψυχισμό του ζώου που έχω μπροστά μου. Προσπαθώ δηλαδή να το κοιτάξω όσο γίνεται πιο ανοιχτά και να ακολουθήσω αυτό που βλέπω. Το αποτέλεσμα είναι κάτι που δεν γνωρίζω ούτε εγώ τη στιγμή που το φτιάχνω».
«Πιστεύω ότι η σειρά αυτή των έργων σε κάνει αρχικά να σκεφτείς τι είναι ένα ψυχοπορτρέτο, και δευτερογενώς τι είναι η ψυχή και αν περιλαμβάνει και τα ζώα». Όπως άλλωστε συμβαίνει στην υπόλοιπη έκθεση που επιμελήθηκε με ιδιαίτερη φροντίδα η διευθύντρια Κατερίνα Γρέγου, ο επισκέπτης καλείται να καταρρίψει στεγανά, αφήνοντας πίσω το ιδεολογικό κατασκεύασμα ότι αποτελεί το υπέρτατο είδος του βασιλείου.
Και τελικά, αφού αποδεχθούμε ότι όλα τα ζώα ανεξαιρέτως έχουν ψυχή, πρέπει μάλλον να υποθέσουμε ότι πάνε και στον παράδεισο;
***
INFO
Η δράση του Αλέξανδρου Γεωργίου υλοποιείται δωρεάν κάθε Τρίτη (16:00-19:-00) και κάθε Πέμπτη (18:00-22:00).
Κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να φέρει το κατοικίδιό του, είτε μία φωτογραφία του.
Τα ψυχοπορτρέτα φιλοτεχνούνται κατά τη διάρκεια της έκθεσης και εκτίθενται κρεμασμένα στους τοίχους του εργαστηρίου. Μετά το πέρας της έκθεσης Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή, οι κηδεμόνες θα μπορούν να παραλάβουν δωρεάν τα έργα των κατοικίδιών τους.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.