Μπορεί να δροσίσει η Αθήνα το καλοκαίρι; Το Harvard κατέθεσε μερικές προτάσεις
- 28 ΟΚΤ 2025
Δυστυχώς, δεν υπάρχει το περιθώριο χρόνου που θα θέλαμε για να προλάβουμε να προετοιμαστούμε απέναντι στους θανατηφόρους καύσωνες και τις σαρωτικές πλημμύρες που απειλούν ιδιαίτερα τις παράκτιες μεσογειακές πόλεις (όπως η Αθήνα) στα χρόνια της κλιματικής αλλαγής: έχουν απομείνει μόλις πέντε έτη μέχρι το 2030 και το deadline που ορίζει το –υπογεγραμμένο από τον Δήμο Αθηναίων– Κλιματικό Σχέδιο Δράσης, μέχρις ότου έχουμε δεσμευτεί για 30% κάλυψη επιφάνειας με χώρους πρασίνου, προσβασιμότητα πρασίνου εντός 15 λεπτών για το 70% των κατοίκων και αποκατάσταση του ρόλου των ρεμάτων για τον δροσισμό της πόλης, μεταξύ άλλων.
Σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε, έναν χρόνο μετά την υπογραφή των παραπάνω φιλόδοξων δεσμεύσεων;
Σε ένα σημείο όπου η δημαρχία έχει ανοιχτά μια σειρά από πολλαπλά μέτωπα σε έργα πρασίνου (έχοντας εξασφαλίσει χρηματοδότηση ύψους άνω των 6,5 δισ. ευρώ από την ΕΚΤ), αλλά από την άλλη, υστερεί στο να εμπνεύσει εμπιστοσύνη για την αναγκαία «πράσινη» αναδιαμόρφωση της πόλης, όσο ο χρόνος στενεύει και αντί για πράξεις και ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα, βλέπουμε περισσότερες –και μάλλον ουτοπικές– αρχιτεκτονικές προτάσεις να πέφτουν στο τραπέζι.
Αυτή ήταν η εντύπωση που αποκομίσαμε, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Δήμου Αθηναίων την περασμένη Παρασκευή (24/10) στην παρουσίαση της τρέχουσας στρατηγικής για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζέστης στην πρωτεύουσα. Ακούσαμε για την ανάπλαση στον Ελαιώνα και το νέο πάρκο έκτασης 216 στρεμμάτων στη δυτική Αθήνα, ακούσαμε για την αναγέννηση του ξερού Λυκαβηττού αλλά για και νέες «πράσινες» διαδρομές μεταξύ πάρκων σε Εξάρχεια, Ακαδημία Πλάτωνος και Λαμπρινή. Αλλά, η βασική αφορμή της εκδήλωσης που συγκέντρωσε πλήθος κόσμου στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης ήταν η παρουσίαση των προτάσεων “cooling Athens” που είχαν εκπονήσει φοιτητές του Harvard Graduate School of Design.
Κεντρική αρχή στη φιλοσοφία αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στο αστικό περιβάλλον, όπως μετέφερε ο επιβλέπων καθηγητής Bas Smets, είναι ότι «οι πόλεις δεν είναι κάτι ενιαίο και αδιαίρετο, αντίθετα μπορούμε να τις αντιληφθούμε σαν ένα σύνολο από αμέτρητα μικροκλίματα».
Π.χ ένα πάρκο όπως ο Εθνικός Κήπος διαθέτει ζώνη δροσισμού περίπου 150 μ., όσο σε πυκνοδομημένες περιοχές σαν τα Πατήσια δυσκολεύεται μέχρι κι η διέλευση του αέρα στις στενές και ανήλιαγες οδούς. Τι μπορείς να κάνεις σε μια τέτοια περίπτωση προβληματικού σχεδιασμού; Η απάντηση του Bas Smets είναι ότι κάθε, μα κάθε αστικό τοπίο, όσο «εχθρικό» και αν δείχνει, εμπεριέχει «δυνατότητες για τη φύση».
Σε αυτή την άσκηση εξεύρεσης δυνατοτήτων επιδόθηκαν οι φοιτητές του εργαστηρίου, κατά τη διάρκεια του περασμένου ακαδημαϊκού έτους.
Προτάσεις ανά κλιματικό σενάριο αύξησης της θερμοκρασίας
Προκειμένου να αξιοποιήσουμε κάθε «παράθυρο ευκαιρίας» απέναντι στην κλιματική αλλαγή, ενδεχομένως να κληθούμε να εγκαταλείψουμε μελλοντικά ακόμη και ιδεολογικά στεγανά που υπήρξαν ταυτόσημα με την ταυτότητα της Αθήνας. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν το φωτορεαλιστικό με φυτεμένο τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης που παρουσιάστηκε από τον καθηγητή του Harvard GSD, με έμφαση όχι τόσο στο πρακτικό αλλά περισσότερο στο συμβολικό νόημά αυτής: ότι η επιτακτικότητα της υπερθέρμανσης είναι τέτοια που απαιτεί τόλμη στον ανασχεδιασμό.
Κατόπιν επιτόπιας έρευνας και καταγραφής του Δήμου Αθηναίων σε επίπεδο τοπιογραφίας, αστικού περιβάλλοντος αλλά και μικροκλίματος, οι φοιτητές από το εργαστήριο του Harvard GSD κατέθεσαν μια σειρά από προτάσεις παρεμβάσεων κατηγοριοποιημένες σε κλίμακα επιτακτικότητας, σε συνάρτηση με τέσσερα κλιματικά σενάρια αύξησης της μέσης θερμοκρασίας.
>Στο σενάριο του +2°C (2025): Στο πρώτο (και ήδη υπαρκτό) σενάριο της κλιματικής αλλαγής, η Αθήνα καλείται να αναζητήσει ευκαιρίες πρασίνου στα Α. διάσπαρτα εγκαταλελειμμένα και παραμελημένα σημεία εντός του αστικού ιστού, όπως κλειστούς χώρους στάθμευσης, εγκαταλελειμμένες οικοδομές και αίθρια ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα, και Β. σκιερά στενά που μπορούν εύκολα με μία πέργκολα να μετατραπούν σε φυτεμένους διαδρόμους.
>Στο σενάριο του +3°C (2050): Στο δεύτερο «καμπανάκι» της υπερθέρμανσης της Μεσογείου, η πόλη συνίσταται να στραφεί για δροσιά στα αποθέματα νερού, είτε Α. με την πολυσυζητημένη επιστροφή των θαμμένων ρεμάτων ξανά στην επιφάνεια ως διαδρόμους πρασίνου και αναψυχής, είτε Β. μέσα από την υιοθέτηση μιας νέας κατασκευαστικής προσέγγισης στις οροφές των κτιρίων, προκειμένου εκείνες να αποθηκεύουν το νερό απ’ τις (σταδιακά όλο και πιο έντονες αλλά και σπάνιες) βροχοπτώσεις, για την υδροδότηση γειτονικών χώρων πρασίνου
>Στο σενάριο του +4°C (2075): Με το βλέμμα στο σενάριο της τολμηρής αυτής αύξησης, οι φοιτητές του εργαστηρίου προχώρησαν με αντίστοιχη τόλμη στην πρόταση για Α. δημιουργία προσωρινών χώρων πρασίνου στην επιφάνεια των ανενεργών αρχαιολογικών χώρων της πόλης (με χρήση ενός υπόγειου «τείχους» ώστε να μην προχωρήσουν οι ρίζες των δέντρων βαθύτερα) και Β. ανάπτυξη φυτεύσεων σε ασφαλή σημεία των σε λειτουργία αρχαιολογικών χώρων.
>Στο σενάριο του +5°C (2100): Το τελευταίο και πιο εφιαλτικό κλιματικό σενάριο ώθησε τους φοιτητές να αναζητήσουν ακόμη πιο απρόσμενα πεδία για δροσιά, όπως Α. Τον επανασχεδιασμό της επιφάνειας της πόλης κατά μήκος της Γραμμής 1 του Μετρό ως ημιανοιχτό πάρκο, και Β. Την αναδιαμόρφωση των λόφων (με έμβλημα τον Λυκαβηττό) σε κλιμακωτές αναβαθμίδες, ως μόνη λύση για τη συγκράτηση του πολύτιμου βρόχινου νερού και την ανάπτυξη ενός ευνοϊκού μικροκλίματος στις συνθήκες ερήμωσης του σεναρίου.
Φυσικοί θόλοι πρασίνου στην Πλάκα και «δάσος» στη Βαρβάκειο
Να εξηγήσουμε ότι όλα τα παραπάνω δεν έχουν παρά μόνο συμβουλευτική αξία για τον Δήμο Αθηναίων – μια σειρά από (μάλλον ουτοπικές) προτάσεις παρεμβάσεων που μπαίνουν στο συρτάρι, ανάμεσα σε δεκάδες παρόμοιες αλλά σίγουρα πιο στοχευμένες και τεκμηριωμένες μελέτες που έχουν συνταχθεί διαχρονικά από το πανεπιστημιακό δυναμικό του ΕΜΠ. Θέσεις όπως η «επιστροφή του Ιλισού» και «pocket parks σε εγκαταλελειμμένα πάρκινγκ» έχουν εκφραστεί εμπεριστατωμένα εδώ και χρόνια – η πολιτική βούληση λείπει.
Είναι προτάσεις που «δείχνουν τον δρόμο», όπως ακούστηκε. Πιο πιθανό να υλοποιηθούν είναι οι δύο σημειακές παρεμβάσεις που πρότεινε προσωπικά ο Bas Smets για το κέντρο της πόλης, οι οποίες όμως παρεμβάσεις εγείρουν τελικά ακόμη περισσότερη αμφιβολία για τη στρατηγική και τις προτεραιότητες του Δήμου Αθηναίων. Συγκεκριμένα, εστιάζοντας στο ιστορικό κέντρο κατόπιν –όπως πληροφορηθήκαμε– σχετικής υπόδειξης από τον Δήμο, ο Bas Smets πρότεινε τα εξής:
- Plaka Green Canopy: Την ανάπτυξη ενός συνεχόμενου δικτύου από αναρριχώμενα φυτά (π.χ. κληματαριές) στη γειτονιά της Πλάκας, με χρήση ελαφριών κατασκευές στήριξης που θα ενώνουν τις προσόψεις των απέναντι κτιρίων.
- Varvakeios Urban Forest: Την ανάπτυξη ενός «αστικού δάσους» πάνω από το υπόγειο πάρκινγκ στη Βαρβάκειο, συστήνοντας πρώτα την αφαίρεση όλων των υφιστάμενων κατασκευών πάνω από την επιφάνεια του εδάφους προκειμένου να δοθεί ο μέγιστος δυνατός χώρος στο χώμα. Μόνη εξαίρεση, ένα μικρό αμφιθέατρο που ενισχύει τον κοινωνικό ρόλο του νέου δημόσιου χώρου.
Πρόκειται για δύο σημειακές παρεμβάσεις με μικρή ζώνη επιρροής και στοιχεία περισσότερο εξωραϊσμού, παρά ουσίας. Δύο παρεμβάσεις που υλοποιούνται στην περιοχή-επίκεντρο του τουριστικού ενδιαφέροντος, ενώ βάσει μετρήσεων πιο ζεστές περιοχές είναι το Μεταξουργείο, τα Σεπόλια και τα Πατήσια. Αυτό εννοούμε επανασχεδιασμό της πόλης με τόλμη και γνώμονα το πράσινο;
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.