«Απεγνωσμένες κραυγές όλη τη νύχτα»: Όταν άνοιξαν οι ουρανοί στην Αθήνα το 1977
- 5 ΔΕΚ 2025
Ήταν Τετάρτη, ειδάλλως ο απολογισμός θα ήταν ακόμη πιο τραγικός, όπως θα σχολίαζαν αργότερα οι αρμόδιοι από τις υπηρεσίες διάσωσης. Κατά την καθιερωμένη απογευματινή αργία, τα καταστήματα είχαν κατεβάσει ρολά, ενώ για καλή του τύχη πολύ κόσμος είχε επιστρέψει από νωρίς στο σπίτι, ανυπομονώντας για το ντέρμπι ΑΕΚ-Σταντάρ Λιέγης του κυπέλλου UEFA, όταν λίγο μετά τις έξι ξέσπασε μια νεροποντή του όμοιά της δεν είχε ξαναδεί η ελληνική πρωτεύουσα.
Η κακοκαιρία εκείνου του Νοέμβρη του 1977 θα αποδεικνυόταν σφοδρότερη ακόμη και από εκείνη του 1961: μέσα σε τρεις ώρες, όπως μετέδωσε την επομένη ο Υπουργός Δημοσίων Έργων, Χριστόφορος Σταύρος, το μέγιστο ύψος βροχής έφτασε τα 160 χιλιοστά (έναντι 82 χιλιοστά το 1956), βυθίζοντας την απροετοίμαστη πρωτεύουσα στο απόλυτο χάος – χωρίς υπερβολή.
Οι συνέπειες πολλαπλασιάζονταν με ρυθμό δεκάλεπτου, όσο οι υποδομές του πολεοδομικού συγκροτήματος υπέκυπταν στις πρωτοφανείς ποσότητες νερού: ογκόλιθοι αποσπάστηκαν από οικοδομές και έφραξαν δρόμους, στα ποτάμια του Ιλισού και δη του Κηφισού τα νερά γρήγορα φούσκωσαν και μέσα στα επόμενα λεπτά ξεχύθηκαν στους δρόμους, οι παράπλευρες περιοχές (Περιστέρι, Τρεις Γέφυρες, Νέο και Παλαιό Φάληρο) μετατράπηκαν σύντομα σε λίμνες, με τη στάθμη του νερού να ξεπερνά πρώτα το μισό μέτρο, έπειτα το ένα μέτρο, έπειτα το ενάμιση μέτρο – και η βροχή συνέχιζε.
Σε αναγκαστική παύση λειτουργίας τέθηκε το αεροδρόμιο και ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος, όσο η πόλη βυθιζόταν στο σκοτάδι λόγω διακοπών ρεύματος. Χειρουργεία σταμάτησαν στη μέση με ανυπολόγιστες συνέπειες, ενώ σειρήνες της αεροπορίας ήχησαν λόγω βραχυκυκλώματος σε Αθήνα και Πειραιά, εντείνοντας έτσι το κλίμα τρόμου στους πολίτες που έμεναν εγκλωβισμένοι.
Ήταν περίπου 10 το βράδυ, όταν κόπασε η θεομηνία.
Τα τηλέφωνα των εφημερίδων δεν σταματούσαν να χτυπούν, λαμβάνοντας κλήσεις από πολίτες για τα δεινά που είχε προκαλέσει η κακοκαιρία στην περιοχή τους. Επικρατούσε πανικός.
Εκατοντάδες αυτοκίνητα, μέχρι και ολόκληρες νταλίκες, είχαν παρασυρθεί από τα ορμητικά νερά «σαν αθύρματα», όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Τύπος. Κάποια από αυτά προσέκρουσαν σε μαντρότοιχους, φράζοντας λεωφόρους από τα συντρίμμια. Χιλιάδες υπόγεια πλημμύρισαν. Πλημμύρες σημειώθηκαν επίσης σε νοσοκομεία, θέατρα και κέντρα διασκεδάσεως. Μάλιστα, κλινική στην Καλλιθέα κινδύνευε να καταρρεύσει απ’ τον όγκο νερού που συγκεντρώθηκε στην ταράτσα, ώσπου συνεργείο της πυροσβεστική έσπασε το στηθαίο για να υποχωρήσουν τα νερά.
Ο κρατικός μηχανισμός αντιμετώπιζε κάτι πρωτόγνωρο, ομολογουμένως.
Η πρωτεύουσα είχε βρεθεί παροπλισμένη, με το κέντρο της αποκλεισμένο από τον Πειραιά αλλά και από την Ελευσίνα. Ούτε δυνατότητα επικοινωνίας υπήρχε: λόγω της έντονης κεραυνικής δραστηριότητας, βλάβες εμφάνισε το 80% του δικτύου της ΔΕΗ και το 50% του δικτύου του ΟΤΕ, δυσκολεύοντας το διασωστικό έργο. Η αστυνομία ζήτησε τη βοήθεια του στρατού. Εφεδρικοί σταθμοί για κλήσεις άμεσης βοήθειας στήθηκαν στην Ακρόπολη και στον Λυκαβηττό, αλλά ούτε αυτοί έμειναν αλώβητοι από τους κεραυνούς.
Τελικά, οι δυνάμεις κατέφυγαν στους ασύρματους.
Επίκεντρο της τραγικής πλημμύρας, ο Πειραιάς
Το ιδιαίτερο της κακοκαιρίας του 1977 σε σχέση με τις προγενέστερες που είχε γνωρίσει η Αττική, όπως τονίζει σε σχετικό κείμενο ο μετεωρολόγος Θοδωρής Κολυδάς, ήταν ότι «ο καιρός έκλεισε από τα δυτικά προς τα ανατολικά και όχι από τα νότια-νοτιοδυτικά», κάτι που δικαιολογεί το γεγονός ότι επλήγησαν περισσότερο οι περιοχές που βρίσκονταν κοντά στον Πειραιά και γενικότερα το δυτικό, κεντρικό και νότιο Λεκανοπέδιο.
Στο καιρικό φαινόμενο, προστίθεται η νέα συνθήκη που είχε διαμορφωθεί από το εκτενέστερο μπάζωμα των ρεμάτων και ειδικά του Κηφισού τα προηγούμενα χρόνια της κακοκαιρίας («η απόφραξη των αποχετευτικών αγωγών από μεγάλους όγκους χωμάτων» που είχε μείνει στη μέση ήταν μία από τις ευθύνες, αναφέρει ο Τύπος), σε συνδυασμό με την ταχεία και άνευ σχεδιασμού οικοδόμηση της πρωτεύουσας μετά τον Πόλεμο προς κάλυψη των στεγαστικών αναγκών από την εσωτερική μετανάστευση.
Σε συνδυασμό όλων των παραπάνω, η νεροποντή στην ευρύτερη περιοχή των Νοτίων αποδείχθηκε καταστροφική.
Είχαν αποκλειστεί εντελώς περιοχές όπως ο Άγιος Σπυρίδωνας στο Αιγάλεω, η Αμφιάλη, το Νέο Φάληρο, οι Τζιτζιφιές και ο Ταύρος, ενώ σε πολλές από αυτές αδυνατούσαν να προσεγγίσουν μέχρι και τα οχήματα του στρατού. Οι πραγματικές συνέπειες θα αποκαλύπτοντας, όταν τελικά θα υποχωρούσε η στάθμη του νερού.
Ίσως, η πιο τραγική περίπτωση καταγράφηκε στη λεωφόρο Δημοκρατίας πάνω από το λιμάνι: μόλις τα νερά υποχώρησαν, αποκαλύφθηκε ένα ολόκληρο αυτοκίνητο που παρέμενε βυθισμένο για ώρες, με επιβαίνοντες μία μητέρα και τρία παιδιά. «Φαίνεται ότι οι επιβάτες προσπάθησαν να ανοίξουν τις πόρτες αλλά η πίεση του νερού ήταν τόση που δεν μπόρεσαν να κάνουν απολύτως τίποτα», μεταφέρει το ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία.
Ο απολογισμός των επόμενων ημερών σταμάτησε στα 39 άτομα (ελάχιστα λιγότερα από εκείνα του 1961), με την ιδιαιτερότητα ότι στην πλειοψηφία τους ήταν μικρά παιδιά και μητέρες. Συγκλονίζει η αφήγηση αυτόπτη μάρτυρα για σκηνή με θύμα στις εκβολές του Κηφισού: «ο χείμαρρος έφερνε το ένα μετά το άλλο 20 αυτοκίνητα, τα ‘ριξε μπροστά στη βάση της γέφυρας του ποταμού· κάποια στιγμή πετάχτηκε μέσα από ένα ταξί μια μητέρα που κρατούσε στην αγκαλιά της ένα παιδί, κινήθηκε να βγει από το ρεύμα του νερού, μα της ξέφυγε το παιδί από τα χέρι και χάθηκε. Λίγες ώρες αργότερα βρέθηκε το παιδί νεκρό, ένα χιλιόμετρο πιο κάτω».
«Απεγνωσμένες κραυγές ακούγονταν όλη τη νύχτα», όπως μετέφεραν οι κάτοικοι από τον Πειραιά και το Μοσχάτο.
Για τη φονική πλημμύρα και το αδιανόητο χάος που προκλήθηκε η Πολιτεία επικαλέστηκε την «πρωτοφανή σφοδρότητα» του φαινομένου. Ωστόσο, προειδοποιήσεις για αυτή την εξέλιξη σαφώς και είχαν υπάρξει από πολεοδόμους τις προηγούμενες δεκαετίες, όσο η πρωτεύουσα οικοδομούταν άκριτα, χωρίς χωροταξική πολιτική και τις απαραίτητες υποδομές, φράζοντας ρέματα και χειμάρρους. Η πλημμύρα του 1977 αποτέλεσε ουσιαστικά το πρώτο καμπανάκι για το αδιέξοδο όπου οδηγείται το κλεινόν άστυ εν απουσία σχεδιασμού.
Aλλά, δυστυχώς, κανείς δεν το άκουσε.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.