ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Στον Περισσό και στο Χαλάνδρι, για το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ

Επισκεφτήκαμε το «Σπίτι του Λαού» και το Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαος Φλωράκης, εκεί όπου φυλάσσονται χιλιάδες σελίδες και ντοκουμέντα για τη δράση του ΚΚΕ.

Ο γκρίζος ουρανός της Αθήνας αφήνει ελεύθερες τις πρώτες σταγόνες βροχής. Ημερολογιακά βρισκόμαστε στο απόγευμα της 21ης Οκτωβρίου του 1994 και κανείς δεν γνωρίζει ότι οι επόμενες ώρες θα περάσουν κι αυτές, όπως πολλές άλλες, στο βιβλίο με τις καταστροφές που οφείλονται, μεταξύ άλλων, στο κακό έως ανύπαρκτο αντιπλημμυρικό σύστημα της Αττικής.

Προς το βράδυ, η καταιγίδα δυναμώνει και οι σταθμοί του Ηλεκτρικού, από τα Πατήσια μέχρι την Κηφισιά, σταματούν να λειτουργούν. Οι τηλεφωνικές γραμμές κόβονται και ολόκληρες περιοχές βυθίζονται στο σκοτάδι. Η Νέα Ιωνία, η Νέα Φιλαδέλφεια και ο Περισσός, σταδιακά, πληρώνουν το μπάζωμα του Ποδονίφτη, ο οποίος υπερχείλισε.

Αυτοκίνητα παρασύρονται από τα ορμητικά νερά, ένα σπίτι στη Φιλαδέλφεια καταρρέει και 17 άνθρωποι πνίγονται. Την ίδια στιγμή, ένας χείμαρρος ρίχνει την πύλη του κτιρίου του ΚΚΕ στον Περισσό και χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού βρίσκουν χώρο στο ισόγειο και υπόγειο τμήμα του.

Εκεί, μαζί με τις εγκαταστάσεις του Ριζοσπάστη και του 902, είναι αποθηκευμένες χιλιάδες σελίδες και ντοκουμέντα για τη δράση του κόμματος από την αρχή του, το 1918. Όσα πρέπει να γνωρίζει κάθε γενιά για την άντληση πολύτιμων συμπερασμάτων και διδαγμάτων, καλύπτονται από λάσπες, βοθρολύματα και καύσιμα.

Μόλις οι άνθρωποι του κόμματος βλέπουν την αντίδραση του Χαρίλαου Φλωράκη, του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ, καταλαβαίνουν και το μέγεθος της καταστροφής. Είναι τεράστιο. Το Ιστορικό Αρχείο, όμως, έπρεπε πάση θυσία να διασωθεί. Και διασώθηκε, με μια τιτάνια προσπάθεια που είχε ως κύριο χαρακτηριστικό της αυτό που βοήθησε και στην ανέγερση της έδρας της Κεντρικής Επιτροπής: τον εθελοντισμό.

Μια διαρκής μάχη με το χρόνο

Σε αντίθεση με το απόγευμα της 21ης Οκτωβρίου του 1994, το πρωινό που βρεθήκαμε στον Περισσό ο ουρανός ήταν καθαρός, η θερμοκρασία υψηλή και ο ήλιος άστραφτε πάνω στην προτομή του Λένιν, στο μνημείο του Νίκου Μπελογιάννη και, φυσικά, στο σφυροδρέπανο που ορθώνεται μπροστά στο κτίριο των δέκα ορόφων.

Ο σκοπός της επίσκεψής μας στο «Σπίτι του Λαού» και ενώ πρώτα είδαμε τα απομεινάρια μιας βόμβας ναπάλμ, δεν ήταν άλλος από το Ιστορικό Αρχείο του κόμματος. Ο Φάνης Παρρής, μέλος της Κ.Ε. και του Τμήματος Ιστορίας του ΚΚΕ ανέλαβε την ξενάγησή μας και ο Παναγιώτης Μαυραντώνης, χημικός μηχανικός στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, μάς εξήγησε πώς φτάσαμε από τον όλεθρο στη διάσωση και από εκεί στην αποκατάσταση και τη συντήρηση του αρχείου.

«Η ζημιά στο υπόγειο ήταν η μεγαλύτερη μετά από αυτή της Φλωρεντίας. Ακόμα καθαρίζουν εκεί», λέει ο Παναγιώτης. «Όλη αυτή η προσπάθεια που έγινε για να σωθεί το αρχειακό υλικό του ΚΚΕ έδωσε μια γενικότερη ώθηση να βλέπουμε διαφορετικά το χαρτί. Γιατί το χαρτί γερνάει».


Ο εχθρός του χαρτιού, εκτός από τον χρόνο, είναι ο μύκητας που εξαπλώνεται με τη βοήθειά του. Σκεφτείτε πόσες ήταν οι πιθανότητες να εμφανιστεί στις σελίδες του αρχείου μετά τη βύθισή του στις λάσπες. Το δύσκολο κομμάτι, λοιπόν, ήταν η αποστείρωση.

Η πλημμύρα έγινε τον Οκτώβριο του ‘94 και προς το τέλος του Απριλίου είχε καθαριστεί το 90% από τις λάσπες, με τη βοήθεια ακόμα και εθελοντών που ήρθαν από όλη την Ελλάδα. Ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων από τους σχεδόν 25.000 που βοήθησαν ώστε να μη χαθεί ούτε σελίδα δεν ήταν κοντά στο ΚΚΕ, κάτι που δείχνει και τη σημαντικότητα του αρχείου.

«Ήταν συγκινητικό όλο αυτό που έγινε τότε» θυμάται ο Παναγιώτης. «Είχαν έρθει φοιτητές μαζί με καθηγητές από το τότε ΠΑΔΑ και βοήθησαν μέχρι και την τελευταία μέρα. Οι μισοί δεν είχαν καμία σχέση με το ΚΚΕ. Όλοι ήθελαν να σώσουν το αρχείο, ένα κομμάτι της Ιστορίας που είναι πολύ μεγάλο. Γι’ αυτό και κανείς μέχρι τώρα δεν μας αρνήθηκε την επιστημονική του βοήθεια. Συμβουλευτήκαμε βεβαίως και ιδρύματα, βοήθησαν αρκετοί ακόμα και από το εξωτερικό».

Λίγο μετά τις πρώτες, εισαγωγικές συζητήσεις, περάσαμε στο χώρο όπου πραγματοποιείται η συντήρηση. «Μέσα θα δείτε τις συντρόφισσες, είναι σαν να κάνουν παζλ», μας προετοιμάζει ο Παναγιώτης. «Παίρνουν το χαρτί που μπορεί να είναι τελείως κατεστραμμένο και το συνθέτουν. Είναι μια διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ από τη στιγμή που έρχεται νέο υλικό από ανθρώπους που βρίσκουν τυχαία στο σπίτι τους διάφορα ντοκουμέντα».

Εκεί μας περίμεναν η Στέλλα, αλλά και η Γιώτα Κονταξιδάκη, η οποία ασχολείται με τη συντήρηση του αρχείου του ΚΚΕ εδώ και 25 περίπου χρόνια. Τα ντοκουμέντα έρχονται εδώ αφού έχουν πλυθεί ώστε να δουλευτούν αισθητικά, όχι μόνο για να είναι όμορφα ή ευανάγνωστα, αλλά και για να δυναμώσουν.

Η Γιώτα χρησιμοποιεί ιαπωνικά χαρτιά με ουδέτερο pH, κάνει στερεώσεις σε τυχόν σκισίματα και συμπληρώνει κομμάτια που λείπουν. «Μόλις ολοκληρωθεί αυτό το χαρτί μπαίνει στην πρέσα για να είναι σε θέση να σκαναριστεί», μας λέει. «Μετά φυλάσσεται στο ψυγείο, σε κατάλληλη υγρασία και θερμοκρασία».

Η αποκατάσταση δεν παίρνει πάρα πολύ χρόνο, αν και όλα εξαρτώνται από τις φθορές. «Έχουμε βρει μέχρι και μαθήματα του τότε παράνομου ΚΚΕ μέσα σε ένα τοίχο στην Ικαρία, από τη δεκαετία του ‘50. Είχε έρθει μια μάζα χαρτιού με λάσπη. Αυτό ναι, πήρε καιρό» λέει ο Φάνης και στη συνέχεια μας δείχνει μερικές εφημερίδες που διακινούνταν παράνομα τις δύσκολες εποχές για το ΚΚΕ. Όλες τους, αισθητικά μιλώντας, ήταν εξαιρετικές.


Άλλωστε, σε όλους τους τόπους εξορίας και όχι μόνο, υπήρχαν ζωγράφοι, αρχιτέκτονες και τοπογράφοι. «Πολλοί άλλοι έμαθαν να ζωγραφίζουν, όπως είναι ο Φαρσακίδης. Έχουμε πολλά έργα του. Στις φυλακές της εξορίας έγινε ζωγράφος» μας ενημερώνει ο Φάνης και την ίδια στιγμή, μια αστική εφημερίδα που εμφανίζεται μπροστά μας και αναφέρεται στις εκτελέσεις, δείχνει το συγκλονιστικό χαμόγελο της Ευθυμίας Πατσιά. «Μετά από πέντε λεπτά τουφεκίστηκε. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν ιδανικά, χαμογελούσαν μπροστά στο θάνατο γιατί δεν πήγε χαμένη η θυσία τους».

Λίγο πριν αφήσουμε τη Στέλλα και τη Γιώτα για το «ψυγείο», μπροστά από τα μάτια μας περνούν σημειώσεις από τη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και ανακοινώσεις των Γερμανών που ενημέρωναν πως, για κάθε νεκρό Γερμανό στρατιώτη θα εκτελούνταν 50 Έλληνες.

Μέσα σε λίγα λεπτά βρεθήκαμε με τον Φάνη και τον Παναγιώτη στον τεράστιο χώρο όπου φυλάσσεται το μεγαλύτερο μέρος του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ. Χιλιάδες ταξινομημένοι φάκελοι για τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, καταστατικά, πολύτιμα ντοκουμέντα, βιβλία από διάφορες περιόδους του κόμματος, πολλά τυπωμένα στην πολιτική προσφυγιά. Όλη η δράση του κόμματος τακτοποιημένη και μακριά από οποιοδήποτε κίνδυνο.

Στο «ψυγείο», όπως το αποκαλεί ο Παναγιώτης, υπάρχουν «σταθερές συνθήκες και θερμοκρασία που διασφαλίζουν τη μακροζωία του αρχειακού υλικού. Δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% της υγρασίας και τους 18 με 20 βαθμούς Κελσίου. Παράλληλα έχουμε ξεκινήσει και την ηλεκτρονική αποθήκευση του αρχειακού υλικού ώστε να μη χρησιμοποιούμε τα πρωτότυπα».

Καθώς προχωράμε προς στην είσοδο/έξοδο του κτιρίου και εμφανίζεται μπροστά μας το εντυπωσιακό έργο του χαράκτη Α. Τάσσου, ο Φάνης Παρρής έκανε ένα τελευταίο σχόλιο για το Ιστορικό Αρχείο, πριν πάρουμε το δρόμο για το Χαλάνδρι και το σπίτι του Χαρίλαου Φλωράκη. «Όλο αυτό το υλικό δεν συνδέεται μόνο με τη μελέτη της ιστορίας του κόμματος, ερευνά τους τόπους όπου δόθηκαν σημαντικές και σκληρές συγκρούσεις, χάρτες από τον Γράμμο, το Βίτσι, τις Πρέσπες όπου κορυφώθηκε η ταξική σύγκρουση των χρόνων 1946 και 1949 και φυσικά η δράση του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού».

****

Δεν είναι μύθος, είναι πραγματικότητα. Όποιον από τους καλεσμένους του τον συμπαθούσε, τον πήγαινε στην κουζίνα. Εκεί συζητούσαν, έτρωγαν και ίσως έπιναν και ένα τσίπουρο. Όποιον όμως δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα ή ήθελε να διατηρήσουν μια τυπική σχέση, όπως ήταν για παράδειγμα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, συνήθιζε να τον υποδέχεται στο γραφείο του. Ο  Χαρίλαος Φλωράκης είχε τις ιδιαιτερότητές του.

«Δεν το ονοματίζω τούτο το χαρτί διαθήκη για το λόγο ότι δεν έχω τίποτα να διαθέσω. Ό,τι βιος είχα το έχω δώσει στο Κόμμα, στο Κόμμα στο ΚΚΕ με τα γνωστά σύμβολά του, τη Μαρξιστική – Λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμά του και τις αρχές του», έγραψε ο κομμουνιστής ηγέτης και η επιθυμία του, δύο περίπου χρόνια μετά τον θάνατό του το 2005, έγινε πραγματικότητα.

Το σπίτι όπου πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του, μετατράπηκε σε βιβλιοθήκη – αρχείο με υλικά για την ιστορία του ΚΚΕ και για την πορεία του λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα. Εκεί, συναντήσαμε τον Νίκο Παπαγεωργάκη.


O Νίκος Παπαγεωργάκης βρίσκεται στο Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαου Φλωράκη, μια διώροφη κατοικία επί της οδού Πυθίας (πλέον Χαρίλαου Φλωράκη) στο Χαλάνδρι από το 2007 και από τότε, κατευθύνει ερευνητές, ιστορικούς, καθηγητές, μελετητές, νέους επιστήμονες και φοιτητές στο χώρο και το ψηφιακό αρχείο του ΚΚΕ.

«Εδώ μπορεί να βρει κάποιος ό,τι είναι δημοσιευμένο από έγγραφα. Υπάρχουν εφημερίδες προκηρύξεις, απολογίες, επιστολές κρατουμένων, εκφωνήσεις του ραδιοφωνικού σταθμού του παράνομου τότε Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» μας λέει καθώς μας ξεναγεί στο γραφείο του Χαρίλαου Φλωράκη.

Το πρώτο που βλέπει κανείς, είναι η συλλογή από πίπες (γνωστός καπνιστής) και η τσάντα που είχε ετοιμάσει για να πάει στον Περισσό, αλλά δεν τα κατάφερε. Μόλις ο επισκέπτης κάνει το πρώτο zoom out, θα δει γύρω του φωτογραφίες από τη δράση του, τις δίκες περί κατασκοπείας στη Λαμία, τη γυναίκα του Μάγδα και την οικογένειά του. Υπάρχουν επίσης πίνακες, πολλά παράσημα και τα βιβλία που διάβαζε στις φυλακές Αίγινας.

«Ό,τι έχει διασωθεί από το αρχείο έχει σκαναριστεί και εδώ είναι το ψηφιακό αντίγραφο». Εκτός από το αρχείο, βέβαια, υπάρχει και μια μεγάλη βιβλιοθήκη (περισσότερα από 3.000 βιβλία), που ξεκίνησε αρχικά με αυτά του Χαρίλαου, δηλωμένα από την Κεντρική Επιτροπή και μετά από διάφορες δωρεές και αγορές.

Το Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαου Φλωράκη είναι προσβάσιμο σε όλους, αρκεί κάποιος να επικοινωνήσει πρώτα κι αυτό γιατί στο χώρο πραγματοποιούνται επίσης παρουσιάσεις βιβλίων, αλλά και διάφορες συζητήσεις με σκοπό – τι άλλο; – την ιστορική έρευνα και μελέτη της πλούσιας ιστορίας του ΚΚΕ.

Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.