24 εκθέσεις που αξίζει να δεις φέτος στα νησιά του Αιγαίου

Έκλεισες τα εισιτήρια των διακοπών και παραμένεις ακόμη ψύχραιμος, πέρα από ταπί; Αναρωτιέσαι πώς θα αξιοποιήσεις στο έπακρο τις πέντε ολόκληρες μέρες που θα μείνεις στο νησί, με την ελπίδα να διώξεις από πάνω σου τα βάρη ενός ολόκληρου έτους; Αισθάνεσαι ότι έχει εξαντληθεί κάθε περιθώριο αντοχής μέσα σου και ότι πρέπει επειγόντως να τηλεμεταφερθείς σε μια αμμουδερή παραλία, την ώρα του δειλινού;

Δεν είσαι μόνος, δεν είσαι μόνη. Η Αθήνα βράζει και αργά ή γρήγορα πρόκειται να παραδώσουμε την πόλη στους τουρίστες (εκτός και αν διαβάσεις τον αναλυτικό οδηγό που φτιάξαμε με όσα αξίζουν στην πόλη αυτή την εποχή). Ενώ λοιπόν ο χρόνος που απομένει για την πολυπόθητη άδεια του καλοκαιριού λιώνει πιο αργά, πιο βασανιστικά και απ’ τα ρολόγια του Dali στον διάσημο πίνακα, βρήκαμε την ευκαιρία για λίγη οργάνωση: σκανάραμε τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και παραθέτουμε έναν χρήσιμο οδηγό με τις εικαστικές εκθέσεις που πρέπει να βάλεις στο πρόγραμμα των διακοπών, για ένα διάλειμμα ανάτασης.

Αυτή τη σεζόν, ο καθιερωμένος περίπλους σε γκαλερί, χώρους τέχνης και ανεξάρτητους οργανισμούς περιλαμβάνει πολλά και ενδιαφέροντα: από αναδρομικές εκθέσεις και residencies με νόημα μέχρι υπαρξιακούς στοχασμούς σε κάμπους, θραύσματα από δήθεν αρχαίους πολιτισμούς, περιπατητικές εκθέσεις που επανενεργοποιούν παλιά μονοπάτια, επετείους και αφιερώματα με πολλαπλές προεκτάσεις.

Στον Αργοσαρωνικό

Εδώ και δεκαετίες, η Ύδρα έχει εγκαθιδρυθεί σαν τη νησιώτικη «βασίλισσα» για τον εικαστικό κόσμο, με τις εκθέσεις της να προσφέρονται για ακόμη ένα καλοκαίρι για απόδραση-σφηνάκι, λίγη ώρα μακριά από τον Πειραιά:

Το σταθερά πρώτο σε επίπεδο εκθέσεων Ίδρυμα «Δέστε» παρουσιάζει στο πρώην σφαγείο την πρώτη ατομική έκθεση της Ρουμάνας Andra Ursuța, παίζοντας με τα όρια της λογικής και των κυρίαρχων αφηγήσεων: ψευδοϊστορικά αντικείμενα όπως δήθεν θραύσματα αρχαίων γλυπτών συστήνονται σαν να ανήκουν σε έναν μακρινό πολιτισμό, που όμως κατοικεί μόνο στη φαντασία του κοινού (“Apocalypse now and then“).
Παράλληλα, το Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας φιλοξενεί ζωγραφικά έργα του Σωτήρη Σόρογκα που σχετίζονται με το νησί, ένα μέρος που άσκησε μια «ανεξήγητη γοητεία» στον διάσημο Έλληνα ζωγράφο, όπως έχει δηλώσει («Μνήμες απ’ την Ύδρα»).

Συνεχίζουμε. Γνώριζες ότι η Τζιά διαθέτει πλούσια υποβρύχια αρχαιολογία και ένα μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα θαλάσσιο πάρκο το οποίο θεσμοθετήθηκε πρόσφατα, με συνολική έκταση 360 στρέμματα και τρία σπουδαία ναυάγια εντός αυτού να ανακαλύψεις; Με αφορμή τα εγκαίνια και την επικοινωνία του νέου πάρκου στον κόσμο, στήθηκε η έκθεση ο «Ο ενάλιος ιστορικός τόπος Κέας» στο κτήριο Γεωργίας Μαρτίνου στο Βουρκάκι της Κέας, σε επιμέλεια Λουίζας Καραπιδάκη, με έργα από 37 εικαστικούς, ακτιβιστικού και «υποβρυχίου» χαρακτήρα.

Επόμενο λιμάνι, στον Πόρο. Και σε αυτό το κοντινό νησί, η εικαστική δραστηριότητα κοχλάζει το καλοκαίρι που διανύουμε, με σημείο αναφοράς τη Citronne, την πιο ιστορική και επιδραστική γκαλερί στο νησί του Αργοσαρωνικού, που φέρνει στο τραπέζι δύο ενδιαφέροντα «πιάτα»:

Την έκθεση με νέα ζωγραφικά έργα και κολάζ από τον Γιάννη Αδαμάκο με έμφαση στους άξονες και τη γεωμετρία («Ενδιάμεσος Χώρος») που παρουσιάζονται στην γκαλερί.
Τη συμβολική εγκατάσταση του Γιάννη Μπουτέα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, η οποία πυροδοτεί προβληματικές γύρω από τις έννοιες του χρόνου, της προόδου και της τυποποίησης («Διαστρωματώσεις – Μεταπλάσεις»).

Στις Κυκλάδες

Το δεύτερο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Άνδρος, αποτελεί φέτος τη «βασίλισσα του Αιγαίου» για το διεθνές γραφείο Low Season Traveller – για εμάς στην προκειμένη περίπτωση, από την άλλη, αποτελεί ένα νησί με σταθερή παραγωγή σε εικαστικές σοδιές, χάρη στα ιδρύματα και τα καλλιτεχνικά residencies που υλοποιούνται σταθερά τα καλοκαίρια. Αυτή τη φορά, έχουμε:

Στο πλαίσιο του Amalia Gardens Residency, μια σειρά από διεθνείς καλλιτέχνες (μεταξύ αυτών, Sergej Andreevski, Anne Lise Broyer, Stano Buban κ.ά.) επαναδιαπραγματεύονται την ταυτότητα και την ιστορία του νησιού, μέσα από νέες παραγωγές που παρουσιάζονται στο Εμπειρίκειο Γυμνάσιο Άνδρου, στη Χώρα (“Aligned to the Horizon“).
Δεν γίνεται καλοκαίρι στην Άνδρο χωρίς τις Πλόες – τον θεσμό του Ιδρύματος Π. & Μ. Κυδωνιέως που εδώ και τρεις δεκαετίες κρατάει ζωντανό τον εικαστικό παλμό τα καλοκαίρια, με πάνω από 30 καλλιτέχνες να βρίσκονται φέτος στο όμορφο αρχοντικό της Χώρας, με κεντρική θεματική την πηγή της ζωής – το φως («Φως εκ Φωτός»).

Αγαπάμε ιδιαιτέρως τις εικαστικές πρωτοβουλίες που δείχνουν σεβασμό στον τόπο και τις ανάγκες του.

Ένα τέτοιο παράδειγμα περιμένει φέτος τους ταξιδιώτες στην Αμοργό: εκεί έχει ρίξει άγκυρα ο νομαδικός οργανισμός Kirki και διοργάνωσε μια περιπατητική έκθεση, ενεργοποιώντας με αυτόν τον τρόπο ένα παλιότερο μονοπάτι του νησιού, από τον αγροτικό οικισμό Ασφοντυλίτη μέχρι την Αιγιάλη.

Με έναυσμα τις πεζοπορικές τελετουργίες των αρχαίων χρόνων, η εγκατάσταση της Δέσποινας Χαριτωνίδη περιλαμβάνει ψηλές ράβδους με κουδούνια και τηγανόσχημα κεραμικά έργα, καθοδηγώντας το κοινό σε ένα ταξίδι εξερεύνησης τόσο σε βιωματικό όσο και ασυνείδητο πλαίσιο («Ενδοχώρα»).

Ταυτόχρονα, και η Σαντορίνη φέτος έχει ιδιαίτερη εικαστική αξία:

Καταρχάς, έχουμε μια αρχαιολογική έκθεση-ορόσημο: την πρώτη πανκυκλαδική έκθεση, σε διοργάνωση από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Πρόκειται, να θυμίσουμε, για το αφιέρωμα το οποίο είχε παρουσιαστεί αρχικά στο μουσείο της Βασιλίσσης Σοφίας, με επόμενο (και πιο κομβικό) στάδιο την εγκατάστασή της στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας. Είναι μια όχι συνηθισμένη και γι’ αυτό αποκαλυπτική αφήγηση με επίκεντρο τις γυναίκες στις Κυκλάδες και τους ρόλους που τους είχαν αποδοθεί, από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο αι. («Κυκλαδίτισσες – Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων»).
Κατά δεύτερον, στον πέτρινο και εντυπωσιακής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής κτίριο του Μουσείου Τομάτας Δ. Νομικός ξυπνάει το αρχέγονο πνεύμα της Σαντορίνης, μέσα από τα λαογραφικά ζωγραφικά έργα της Αρτέμιδος Χατζηγιαννάκη («Θηραϊκές τελετουργίες»).

Τον φανό των τεχνών κρατά σταθερά αναμμένο και η Νάξος:

Στον καλοδιατηρημένο, επιβλητικό Πύργο Μπαζαίου που θα βρεις να δεσπόζει μέσα στα χωράφια καθώς οδηγείς προς την ενδοχώρα, δύο εικαστικοί που καταπιάνονται με πρωτογενή υλικά, η Μαρία Γρηγορίου και ο Γιάννης Παπαδόπουλος συνθέτουν μια έκθεση με τον τίτλο «Το νήμα που μας ενώνει», σε επιμέλεια Μάριου Βαζαίου – παλιές και νέες κατασκευές in situ που απευθύνονται στις βαθύτερες ρίζες μας.
Η πρώτη ατομική έκθεση στη χώρα της Νορβηγίδα Camilla Kielland (που έχει πλέον εγκατασταθεί στη Νάξο) παρουσιάζεται στην πρώην Σχολή Ουρσουλινών, με ζωγραφικά έργα τα οποία αποτυπώνουν μια σειρά από ατμοσφαιρικά, ονειρικά τοπία, προς εξερεύνηση του «εύθραυστου βασιλείου του ασυνειδήτου», όπως αναφέρεται στο συνοδευτικό κείμενο της έκθεσης “A Garden for the Unseen“.

Με τη σπουδαία παράδοση στη μαρμαροτεχνία και φωτισμένα «τέκνα» όπως τους Γιαννούλη Χαλεπά, Νικηφόρο Λύτρα, Νικόλαο Γύζη και Γιάννη Γαΐτη, η Τήνος ποτέ δεν απουσιάζει από τον καθιερωμένο εικαστικό περίπλου. Συγκεκριμένα:

Στον νέο χώρο του Μουσείου Τσόκλη (με την υπέροχη φιδόμορφη εγκατάσταση «Αη Γιώργης» του μεγάλου εικαστικού) έχουμε μια μικρή αναδρομική στον Τσόκλη με γνωστά του έργα, όπως παρουσιάστηκε πριν λίγους μήνες στη Φλωρεντία.
Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού έχει διοργανώσει μια χορταστική αναδρομική στον ζωγράφο, χαράκτη και γραφίστα Μπάμπη Ρετζεπόπουλου («Ιδέες και περιστατικά»)
Μια εποικοδομητική σύζευξη μεταξύ τέχνης και μνήμης επάνω στη μεγάλη υφαντική παράδοση της Τήνου, αποκλειστικά από γυναίκες εικαστικούς (μεταξύ αυτών, Εοζέν Αγκοπιάν, Αννίτα Αργυροηλιοπούλου και Iraida Cano), σε τρεις ιστορικούς χώρους του νησιού: το Σχολείο των Ουρσουλινών, τη Ζαρίφειο Βιοτεχνική Σχολή της Χώρας και το Υφαντουργείο του Πύργου («Στα βήματά τους …127 χρόνια μετά»).

Στα Δωδεκάνησα

Φέτος, η Σάμος γιορτάζει μια επέτειο: συμπληρώνεται ένας αιώνας αρχαιολογικών ερευνών στο νησί και το (εδώ και χρόνια δραστήριο) Ίδρυμα Schwarz φέρνει στο επίκεντρο τον ρόλο της Σάμου ως συνδετικού κρίκου για διαφορετικούς λαούς, πολιτισμούς και κουλτούρες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, στήθηκε μια προσεγμένη μουσειολογική αφήγηση στο Art Space Pythagorion με το «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς», ενώ το πρόγραμμα της σύμπραξης συμπληρώνεται με δράσεις στο αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου, κάτω από τον καλοκαιρινό ουρανό της Σάμου.

Με την ταυτότητα των Δωδεκανήσων και την πολυεπίπεδη σχέση τους με τη θάλασσα ασχολείται και η ομαδική έκθεση από την καλλιτεχνική πλατφόρμα Perasma στη μακρινή και γοητευτικά ήσυχη Λέρο. Με έργα μεγάλων ονομάτων από Ελλάδα και εξωτερικό (όπως οι William Kentridge, Goshka Macuga, Maryam Turkey, Κωστής Βελώνης, Μαλβίνα Παναγιωτίδη κ.ά.), η φετινή έκθεση εστιάζει στις δυνατότητες συνύπαρξης, τα λεπτά όρια μεταξύ σύνδεσης-ελευθερίας και τα σημεία ταύτισης. Παραστάσεις, συναντήσεις κι εκδηλώσεις θα συνοδεύουν την έκθεση «Διπλώνοντας τη Θάλασσα σε Φορέματα που Διαλύονται σαν Αλάτι», καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Επόμενη στάση στη Ρόδο για τη φωτογραφική έκθεση την οποία επιμελείται ο Κώστας Πράπογλου, γνωστός για τις ατμοσφαιρικές εκθέσεις στο εργοστάσιο της Πεταλούδας και στο Δαφνί. «Η Ανατολία του Ara Güler με xρώμα» περιλαμβάνει έγχρωμες φωτογραφίες του διακεκριμένου Τούρκου φωτορεπόρτερ, όπως τις είχε τραβήξει κατά τη διάρκεια των πολύχρονων ταξιδιών του στην Ανατολία από το 1957 έως το 2003. Γνωστός κυρίως για τις ασπρόμαυρες λήψεις του, ο Ara Güler έχει μια ματιά που ισορροπεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ποιητική. Παρουσιάζεται στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου.

Στο Βορειοανατολικό Αιγαίο

Στην άκρη του Αιγαίου, εκεί που ο τουρισμός μειώνεται σε φυσιολογικά επίπεδα και το ελληνικό καλοκαίρι δεν είναι πάρτι και κρουαζιέρες, δεν είναι όλα άκοπα ή ανώδυνα – όπως σε όλα, υπάρχει μεν η ακμή, υπάρχει και η παρακμή, αλλά μήπως αυτό είναι τελικά που σε απελευθερώνει; Με αυτή την προσέγγιση και διάθεση διαλογισμού κινείται η φετινή έκθεση του δραστήριου οργανισμού DEO στη Χίο, οδηγώντας το κοινό στον Κάμπο του νησιού και το concept της κηποτεχνικής αναδημιουργίας. Σε ένα περιβόλι 30 στρεμ., γλυπτά, εγκαταστάσεις, κεραμικά και ψηφιακά έργα από εικαστικούς διαφορετικών χωρών που βρίσκονται στην αιχμή της σύγχρονης τέχνης (π.χ. Mohammad Alfaraj, Μάρθα Δημητροπούλου, Emre Hüner, Τεό Τριανταφυλλίδης, Σωκράτης Σωκράτους) παίζουν με τις έννοιες φθοράς και δημιουργίας, δείχνοντας ότι όλα –όλοι μας– είμαστε μέρη σε έναν αέναο κύκλο, σε έναν διαρκή ανασχηματισμό, με το «Κάποτε ήμασταν κήποι».

Όπως συνεχίζουμε το ταξίδι στο Βόρειο Αιγαίο, ένα παράξενο μπλε φεγγάρι ξεπροβάλλει πίσω από τη Λέσβο. Ο λόγος είναι το «Blue Moon» στη δραστήρια K-Gold Temporary Gallery του νησιού – έναν μάλλον ποιητικό τίτλο σε σχέση με το περιεχόμενο της έκθεσης: με αφετηρία τις προφορικές ιστορίες των πρώην ενοίκων της νεοκλασικής κατοικίας που στεγάζεται σήμερα η γκαλερί, ο Γιώργιος Μαραζιώτης παραδίδει μια σειρά από δυναμικά έργα με υλικά όπως νέον, μάρμαρο, μέταλλο και καθρέφτη, υφαίνοντας έτσι μια διαδρομή ανάμεσα σε θραύσματα ιστοριών και συναισθημάτων. Εννοείται ότι ο γκαλερίστας Νικόλας Βαμβουκλής θα είναι εκεί για να αποκαλύψει τις ιστορίες που έδωσαν την αρχική έμπνευση.

Στη Λήμνο, από την άλλη, περιμένει τους παραθεριστές η ζωγραφική ματιά του Ανδρέα Κοντέλλη επάνω στον προικισμένο νησί: η θάλασσα, τα βράχια, ο κάμπος και «ιδιαίτερα το φως που χαρακτηρίζει το νησί», όπως επισημαίνεται στο συνοδευτικό κείμενο, ζωντανεύουν στους καμβάδες του ζωγράφου που εκτίθενται στον χώρο τέχνης Αποθήκη, στη Μύρινα, με το «Λήμνου Περιπλάνησις».

Στην Κρήτη

Γνωστό ότι τα ιδρύματα τραπεζών διαθέτουν μερικές από τις πιο πλούσιες συλλογές έργων τέχνης στη χώρα. Μια επιλογή από τη μεγάλη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος που διαμορφώθηκε με πρόθεση να αποτυπώσει τη διαχρονική εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης «ως μαρτυρία τόπων και εποχών» (επιμέλεια: Χάρις Κανελλοπούλου) θα βρουν οι επισκέπτες της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων, με τίτλο «Διαδρομές στην Τέχνη». Με ζωγραφικά έργα από διάσημους εικαστικούς της Σχολής του Μονάχου μέχρι του ελληνικού μοντερνισμού και της μεταπολεμικής περιόδου, το αφιέρωμα καλύπτει μια διαδρομή πολλών δεκαετιών και ρευμάτων, δίνοντας τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε συνδέσεις και αποκλίσεις μέσα στους αιώνες.

Παράλληλα, στην άλλη άκρη του μεγάλου νησιού, στο βραχώδες ακρωτήρι πάνω από τον κόλπο του Αγίου Νικολάου όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Minos Palace Resort, έχει βρει τη (μόνιμη) θέση της η landart εγκατάσταση της Δανάης Στράτου, «Ενάρετη Σπείρα», με την οποία η καλλιτέχνιδα απέσπασε το Βραβείο Τέχνης 2025 από το Ίδρυμα Γ.&Α. Μαμιδάκη: 113 κεραμικά αγγεία γεμάτα με νερό, κατασκευασμένα στο χωριό Θραψανό, παρακινούν το κοινό για μια βιωματική περιπλάνηση με ενδοσκοπικές προεκτάσεις γύρω από τη σχέση μας με τη φύση, αλλά και το παρελθόν.

Για το τέλος αφήσαμε ένα εκθεσιακό διαμαντάκι που φέρει τη στήριξη του επιδραστικού οργανισμού ΝΕΟΝ: Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνου τρέχει το πρότζεκτ «Είσαι ό,τι φοράς» (επιμέλεια: Μαρία Μαραγκού, Μαρία Παναγίδου και Σταύρο Καβαλλάρη) – μια έκθεση με επίκεντρο τη μόδα και τη ρούχα, αλλά με περισσότερο κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση, ως εργαλεία τα οποία συνδέονται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη καθημερινότητα και αντανακλούν τις ανάγκες, το στάτους, τις επιρροές ανά εποχή. Παρουσιάζονται έργα 29 καλλιτεχνών και σχεδιαστών.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ