Η βία δεν είναι θυμός – Είναι δομικός έλεγχος και εθιμική εξουσία

Η ενδοσυντροφική βία δεν αποτελεί απλώς μια εκδήλωση σωματικής επίθεσης ή παρορμητικής διαφωνίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) χρησιμοποιεί τον όρο Βία από τον Οικείο Σύντροφο (Intimate Partner Violence – IPV) για να την περιγράψει ως συμπεριφορά εντός μιας οικείας σχέσης που προκαλεί σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη, συμπεριλαμβανομένων πράξεων σωματικής επίθεσης, σεξουαλικού εξαναγκασμού, ψυχολογικής κακοποίησης και συμπεριφορών ελέγχου (WHO, 2021).

Ο ορισμός αυτός καλύπτει τη βία τόσο από τους τωρινούς όσο και τους πρώην συζύγους και συντρόφους.

Η χρήση βίας ως μέσο επιβολής δεν αποτελεί πρωτίστως απόρροια σωματικής ισχύος· εμφορείται από ιστορικά, κοινωνικά και θρησκευτικά δεδομένα που θέτουν τα φύλα ανισότιμα. Η σωματική ισχύς είναι η προφανής απειλή και το φόβητρο για κάθε πράξη στην οποία το θύμα θα προβεί και θα παραβιάζει τον ηθικό κώδικα τιμής, αγνοώντας έτσι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και την ελευθερία του ατόμου να επιλέγει κάθε φορά για τον εαυτό του.

Η θρησκεία, εξάλλου, με τις αφηγήσεις της, αποδίδει a priori ενοχή στη γυναίκα, καθώς και ευαλωτότητα στην ανηθικότητα. Αυτόματα, εκείνη χρειάζεται διαρκώς να αποδεικνύει την αθωότητά της και να υπομένει αδιαμαρτύρητα τον αυτοδίκαια επιβαλλόμενο έλεγχο.

Ο άντρας, με τον ρόλο του ηθικού θεματοφύλακα, κατέχει, βάσει εθιμικού δικαίου, την ελεγκτική και την εκτελεστική εξουσία, αφού αποφασίζει και για τη συνέπεια που φέρει η πράξη της ενόχου γυναίκας. Η ανισότητα που φέρουν τα παραπάνω μεταφέρεται σε πολλές εκφάνσεις της ζωής – επαγγελματικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές, σεξουαλικές κ.ά. – κατατάσσοντας τα φύλα σε εγγενώς ηθικά και ανήθικα.

Αυτή η δομή αποδεικνύεται θανατηφόρα: Το 60% όλων των γυναικοκτονιών παγκοσμίως διαπράττεται από στενούς συντρόφους ή μέλη της οικογένειας, έναντι μόλις 11% των αντρικών ανθρωποκτονιών (UN Women). Ωστόσο, ο πιο συχνός μηχανισμός ελέγχου είναι η ψυχολογική βία. Σύμφωνα με πανευρωπαϊκά δεδομένα, η ψυχολογική κακοποίηση – που περιλαμβάνει την υποτίμηση, τον εκφοβισμό και τον έλεγχο επαφών/εξόδων – έχει βιωθεί από περισσότερο από το 40% των γυναικών (Eurostat), επιβεβαιώνοντας ότι ο συστηματικός έλεγχος είναι ο πυρήνας της κακοποίησης.

Επιπλέον, η οικονομική εξάρτηση των γυναικών, λόγω του μισθολογικού χάσματος και της δομικής ανισότητας στην αγορά εργασίας, ενισχύει την εξουσία του ελεγκτή, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη τη διαφυγή από τη βίαιη σχέση.

Ο κύκλος των έμφυλων στερεοτύπων πιέζει και τα δύο φύλα, όχι όμως με την ίδια μορφή, οι γυναίκες τραυματίζονται σωματικά και ψυχικά, ενω οι άντρες ταυτίζουν την αξιοπρέπεια και την ηθική τους με τη συμπεριφορά που η γυναίκα οφείλει να επιδεικνύει.

Το σπάσιμο της αλυσίδας της βίας θα έρθει με την καθημερινή, λόγο και πράξη αποδόμηση των ρόλων που έχουν αποδοθεί στα φύλα, με την απόλυτη απόδοση της ευθύνης κάθε φορά στον φορέα της βίας, τον δράστη, και όχι στο θύμα. Θα έρθει, επίσης, με την αναγνώριση των ανθρώπινων αναγκών και της ευαλωτότητας ισότιμα σε άντρες και γυναίκες, με το φιλτράρισμα σκέψεων και πράξεων, την επεξεργασία των συναισθημάτων μας, και φυσικά με τις κεντρικές πολιτικές που θα μετατρέπουν σε πράξη τις θεωρητικές εξαγγελίες ισοτιμίας.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

UN Women. (Διάφορες Εκθέσεις). Global Database on Violence against Women.
World Health Organization (WHO). (2021). Violence against women prevalence estimates, 2018.

Ο Αλέξανδρος Αλαμάνος είναι κοινωνικός λειτουργός.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ