Η viral δυναμική της ελληνικής βιβλιοφιλικής κοινότητας

Ο τίτλος του κειμένου είναι ελαφρώς παραπλανητικός: Δεν υπάρχει 1 βιβλιοφιλική κοινότητα, δε θα ήταν ποτέ δυνατό κάτι τέτοιο. Οι αναγνώστες δεν είναι άνθρωποι με κοινά χαρακτηριστικά, δεν τους συνδέει τίποτε άλλο πέρα από το γεγονός πως επιλέγουν να διαβάζουν βιβλία. Οι προτιμήσεις τους κινούνται από το άκρο της αποκλειστικής ανάγνωσης έργων της κλασικής λογοτεχνίας, μέχρι το απέναντι άκρο των ελληνικών αισθηματικών best-sellers, με όλα τα ενδιάμεσα στάδια ποικιλομορφίας να παίζουν στις επιλογές τους.

Υπάρχει όμως κάτι που συνδέει την πλειοψηφία των Ελλήνων αναγνωστών, ιδιαίτερα την τελευταία διετία: Η αυξανόμενη χρήση των βιβλιοφιλικών social media. Ακριβώς όπως για κάθε μορφή τέχνης, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, τα social media συνδέουν ανθρώπους με κοινές προτιμήσεις και τους προσφέρουν τη δυνατότητα να είναι περισσότερο vocal από ποτέ για τα πράγματα που αγαπούν. Η ανάγνωση είναι πολύ πιο κοινωνική από όσο υπήρξε ποτέ.

Το Goodreads, το Bookstagram (η bookish κοινότητα του Instagram), το BookTube (η αντίστοιχη bookish κοινότητα του YouTube), τα βιβλιοφιλικά blogs που αντέχουν ακόμα, τα αναγνωστικά Facebook pages και groups, οι online λέσχες ανάγνωσης που ξεφυτρώνουν παντού, βγάζουν τους βιβλιόφιλους από το καβούκι τους και ξεφεύγουν από την, ξεπερασμένη πια, ιδέα της ανάγνωσης σα μια μοναχική δραστηριότητα.

Στην Ελλάδα το 2016 ήταν η χρονιά του social βιβλίου. Οι Έλληνες εκδότες στρέφουν την προσοχή τους προς τους μικρούς πυρήνες hardcore αναγνωστών που ξεπετάγονται στα μέσα που ανάφερα παραπάνω και επιδιώκουν μια αμεσότερη επικοινωνία με τους πελάτες τους. Φτιάχνουν καλύτερα site, μιλούν μέσα από blogs, βρίσκονται σε Facebook, Instagram, Twitter όλο και περισσότερο. Παρουσιάζουν εξώφυλλα των βιβλίων τους μόλις αυτά ετοιμάζονται, ανακοινώνουν καιρό πριν τα εξαγορασμένα δικαιώματα ξένων μυθιστορημάτων, απαντούν σε ερωτήσεις, στήνουν δραστηριότητες, μοιράζονται νέα για το βιβλίο και την ανάγνωση γενικότερα, ρίχνουν κλεφτές ματιές προς την υπόλοιπη ποπ κουλτούρα. Οι αναγνώστες ανταποκρίνονται σε αυτό και παρακολουθούν στενότερα από ό,τι στο παρελθόν τις κινήσεις κάθε εκδοτικού.

Πόσο όμως διαβάζουν τελικά οι Έλληνες; Μήπως αυτοί οι online αναγνώστες δεν είναι ιδιαίτερα πολλοί; Μήπως η φωνή τους δε φτάνει μακριά; Μερική απάντηση σε όλα αυτά δίνουν 2 από τα πιο πετυχημένα βιβλία της τελευταίας διετίας, το ‘Γκιάκ’ του  Δημοσθένη Παπαμάρκου  και το ‘Confiteor’ του  Jaume Cabré.

Το πρώτο, μια συλλογή διηγημάτων από τις Εκδόσεις Αντίποδες, εκδώθηκε τον Δεκέμβριο του 2014. Ήταν μόλις το 2ο βιβλίο ενός μικρού, πολύ καινούριου εκδοτικού που έκανε δειλά τα πρώτα του βήματα. Είχε ένα παράξενο, minimal εξώφυλλο. Ο συγγραφέας του, παρότι το ‘Γκιάκ’ ήταν το 3ο του έργο, ήταν ένα άγνωστο όνομα στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας. Τα 2 προηγούμενα βιβλία του βγήκαν στην ηλικία των 15 και 18 ετών του, σε αρκετή χρονική απόσταση από τη συλλογή του. Στο βιβλίο θα απονεμηθεί το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και το Βραβείο διηγήματος στα Λογοτεχνικά Βραβεία του Αναγνώστη. Βρίσκεται τώρα στην 6η έκδοση του και έχει πουλήσει 19,000, βάζοντας τις Εκδόσεις Αντίποδες στο στόχαστρο των αναγνωστών.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ

Η εβδομαδιαία στήλη του Γιάννη Σαχανίδη για το βιβλίο

Το δεύτερο, ένα μυθιστόρημα 700+ σελίδων από τις Εκδόσεις Πόλις, βγήκε στα βιβλιοπωλεία τον φετινό Απρίλιο. Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο βιβλίο, ένα καθόλου ελαφρύ ανάγνωσμα. Ο Καταλανός συγγραφέας του είναι ένα σεβαστό όνομα της Ισπανικής λογοτεχνίας και το ‘Confiteor’ έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και πουλήσει έναν πολύ καλό αριθμό αντιτύπων για το είδος του, ενώ έχει βραβευτεί επανειλημμένα στη χώρα του και εκτός. Βρίσκεται ήδη από τις αρχές του Νοεμβρίου στην 8η έκδοση του, έχοντας πουλήσει μέχρι στιγμής 17,000 αντίτυπα. Μέχρι φέτος πάντως, στην Ελλάδα ο συγγραφέας δεν ήταν ένα γνωστό όνομα. Το 2008, την προηγούμενη και μοναδική φορά που βιβλίο του Cabré εκδώθηκε στη χώρα μας, ελάχιστοι δώσαν σημασία και το μυθιστόρημα ‘Οι φωνές του ποταμού Παμάνο’, που για κάποιους θεωρείται ακόμη καλύτερο του εξαιρετικού ‘Confiteor’, δεν κατάφερε να δημιουργήσει θόρυβο.

Τα 2 βιβλία όπως βλέπετε δεν έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, εκτός ίσως από ένα: Οφείλουν μεγάλο κομμάτι της επιτυχίας τους στη viral δυναμική των ελλήνων αναγνωστών των social media.

Και στις 2 περιπτώσεις, το word of mouth έπαιξε σημαντικό ρόλο. Οι μικροί πυρήνες αναγνωστών στα social media, για τις οποίες μίλησα πιο πριν, λειτούργησαν περίπου όπως το Wildfire στο Blackwater Bay του ‘Game of Thrones’. Το ‘Γκιάκ’ πέρυσι, όπως και το ‘Confiteor’ φέτος, γίνανε θέμα συζήτησης και σημεία αναφοράς στο χώρο του βιβλίου για τις χρονιές τους, και φυσικά συνεχίζουν την πορεία τους, όπως ακριβώς πρέπει στα καλά βιβλία.

Καθώς όλο και περισσότερος κόσμος αγκάλιαζε το Goodreads, έκανε likes σε βιβλιοφιλικές σελίδες του Facebook, φωτογράφιζε τα βιβλία που διαβάζει για το Instagram, τα 2 βιβλία αποκόμισαν τα μεγαλύτερα ωφέλη. Τα microreviews, που ξεφεύγουν από τη λογική της σοβαροφανούς κριτικής βιβλίων (η οποία έχει σε μεγάλο βαθμό βγει εκτός της συζήτησης για το βιβλίο τα τελευταία χρόνια) και κατακλύζουν το Goodreads, λέξεις και σκέψεις των ίδιων των αναγνωστών για όσα διαβάζουν, γινόταν κάθε μέρα και περισσότερα για το ‘Γκιάκ’ και το ‘Confiteor’. Οι online λέσχες ανάγνωσης ασχολήθηκαν σχεδόν στην πλειοψηφία τους με τα διηγήματα του Παπαμάρκου και το ‘Confiteor’ αναφέρεται σαν το Βιβλίο του 2016 από αρκετούς, σε μια χρονιά που έχουμε δει σημαντικότατα έργα στα ελληνικά, από συγγραφείς όπως για παράδειγμα η Elena Ferrante.

Το ‘Γκιάκ’ χωρίς αμφιβολία έδωσε φόρα στις Εκδόσεις Αντίποδες, που με τις μετέπειτα επιλογές και την αισθητική τους δικαίωσαν την προσοχή των βιβλιόφιλων. Δικαιολόγησαν επίσης απόλυτα τον τίτλο (που εφηύρα αυτή ακριβώς τη στιγμή) του Hottest New Publisher του ελληνικού χώρου για την τρέχουσα δεκαετία. Το ‘Confiteor’ από την άλλη είχε ευκολότερη δουλειά για τις Εκδόσεις Πόλις, αφού πρόκεiται για έναν καταξιωμένο εκδοτικό με μακρά πλέον ιστορία. Η καθολική του αποδοχή όμως (μέτρησα 66 friends στο Goodreads μου που το έχουν διαβάσει, δίνοντας του μέσο όρο βαθμολογίας 4.76/5) επισημαίνει τις πολύ καλές επιλογές των ανθρώπων του Πόλις, που χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης από μεγάλο κομμάτι των αναγνωστών.

Δεν είναι φυσικά μόνο τα social που φταίνε για την επιτυχία των 2 βιβλίων. Πρόκειται για 2 πολύ ξεχωριστά έργα, από τα καλύτερα δείγματα ελληνικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας των τελευταίων χρόνων. Η πτώση των βιβλιοπωλείων-πολυκαταστημάτων και η άνοδος των συνοικιακών βιβλιοπωλείων, που δημιούργησαν την ίδια περίοδο για την οποία μιλάμε μια νέα σχέση μεταξύ των βιβλιοπωλών και του κοινού, ευνοεί το να ξεπεταχτούν βιβλία που αλλιώς θα διάβαζε μια χούφτα μόνο αναγνωστών. Όμως σίγουρα το ιντερνετικό word of mouth έπαιξε έναν διόλου ευκαταφρόνητο ρόλο.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Γιώργος Γούσης σχολιάζει σκηνή-σκηνή τον ‘Ερωτόκριτο’

Αρκετοί υποτιμούν τη δύναμη των social media σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία. Αυτό που δείχνει όμως η τελευταία 2ετία είναι πως βιβλία, δημιουργοί αλλά και εκδοτικοί μπορούν να συναντηθούν με τους αναγνώστες/πελάτες τους με τρόπο που ποτέ πριν δεν ήταν δυνατόν. Οι φανατικοί αναγνώστες, αυτές οι λίγες χιλιάδες που θα βρεθούν κάθε μήνα στα βιβλιοπωλεία, θα παθιαστούν με τα βιβλία που διαβάζουν και θα επιδιώξουν να γνωρίσουν άλλους συναναγνώστες, μπορούν πλέον να δημιουργήσουν best-sellers χρησιμοποιώντας τη μεγάλη σκηνή των social media. Συζητούν, φωτογραφίζουν, γράφουν για τα βιβλία που λατρεύουν και γίνονται αυτοί οι καλύτεροι πρέσβεις ενός αναγνώσματος, σε όλο και μεγαλύτερο κοινό.

Πιθανά να υπάρχουν την τελευταία διετία καλύτερα βιβλία από τα 2 έργα που ανέφερα. Σίγουρα υπάρχουν βιβλία που πούλησαν περισσότερο. Μάλλον όμως δεν υπάρχουν πιο δυνατά επιχειρήματα για τη δυναμική και την αγάπη των ελλήνων αναγνωστών απέναντι στο βιβλίο από αυτά τα 2. Κι αν δεν τα έχετε διαβάσει ήδη, νομίζω πως αυτές τις γιορτές ίσως θα πρέπει να τα δοκιμάσετε. Θα γίνετε έτσι, με κάποιον παράξενο τρόπο, κομμάτι μιας μεγάλης (και online) παρέας. Φωτογραφίστε τα, μοιραστείτε το πως σας φάνηκαν, βοηθήστε κι άλλους να τα επιλέξουν αν περάσατε καλά μαζί τους.

Και τώρα που τα είπα όλα αυτά, είμαι πολύ περίεργος: Ποιο άραγε θα είναι το viral βιβλίο του 2017; Είμαι πανέτοιμος να μάθω, από μερικές φωτογραφίες στο Instagram μάλλον, και να φύγω για το βιβλιοπωλείο.