Η Μεγάλη Απόδραση των 11: Μια εντεκάδα trivia για την απόλυτη ποδοσφαιρική ταινία

Κι ας την έχεις δει ξανά και ξανά και ξανά. Είναι σαν ριπλέι μιας απίστευτης φάσης: Θες να το βλέπεις σε επανάληψη.

Στην ταινία, μια ομάδα αιχμαλώτων σε γερμανικό στρατόπεδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πρόκειται να παίξει αγώνα επίδειξης απέναντι στους Ναζί. Αυτό που προορίζεται όμως για όχημα ναζιαστικής προπαγάνδας θα καταλήξει σε λυτρωτικό θρίαμβο για τους συμμάχους (εχμ… spoiler, υποθέτω) όταν απέναντι σε θεούς και δαίμονες και ναζί και διαιτητές, η ομάδα (που απαρτίζεται σε μεγάλο βαθμό από αληθινούς ποδοσφαιριστές) θα αποδράσει με την πολύτιμη ισοπαλία ύστερα από αποκρουσάρα του Stallone.

Πώς βρέθηκαν όμως όλο αυτοί οι αστέρες σινεμά και ποδοσφαίρου στο ίδιο γήπεδο; Γιατί το μισό ρόστερ είναι ποδοσφαιριστές της Ίπσουιτς; Πώς γυρίστηκε ο μεγάλος αγώνες και δείχνει τόσο απολαυστικός; Ποιος έμαθε στον Stallone πώς να αποκρούει σουτ; Πόσο πιο σκληρό ήταν το αρχικό σενάριο; Και πόσο ηθοποιάρα είναι ο Michael Caine που κατάφερε να υποδυθεί έναν ποδοσφαιριστή καλύτερο από τον Bobby Moore και τον Pele;

Αλιεύσαμε μια εντεκάδα από τα πιο ενδιαφέροντα trivia για την ταινία μέσα από διηγήσεις και συνεντεύξεις των ίδιων των πρωταγωνιστών.

1. Οι ποδοσφαιριστές της Ίπσουιτς δεν είχαν καταλάβει πόσο πολύ θα εμπλακούν στο φιλμ. Στη διάρκεια της σεζόν 81-82, ο Bobby Robson είπε στους παίχτες του πως γυρίζεται μια ταινία Ιούνιο και Ιούλιο και πως να κανείς ενδιαφερόταν να συμμετάσχει, να του το πει. Από όσα τους περιέγραψε για την ταινία, οι παίχτες είχαν καταλάβει πως απλώς θα βοηθούσαν σε κάποιες σκηνές ποδοσφαιρικής δράσης. Δεν ήξεραν καν ποιοι θα ήταν εμπλεκόμενοι στο φιλμ. O Russell Osman θυμάται πως παρόλο που η παραγωγή θα διαρκούσε όσο και το καλοκαιρινό του μπρέικ από τις αγωνιστικές υποχρεώσεις, συμφώνησε γιατί δεν είχε τίποτα καλύτερο να κάνει: «Ήμουν χωρισμένος τότε», θυμάται.

Το άλλο που θυμάται είναι πως, φτάνοντας στην Ουγγαρία για τα γυρίσματα, είδε τους Bobby Moore, Mike Summerbee και Osvaldo Ardiles ήδη εκεί οπότε κατάλαβε πως θα εμπλακούν. Η έκπληξη όμως ήρθε μετά. Την πρώτη κιόλας μέρα τους είπαν «βολευτείτε απόψε, αύριο έχετε διάλογο με τον Michael Caine».

Τους είπε πως, Μισό λεπτό, είμαστε εδώ απλά για τις ποδοσφαιρικές σκηνές. «Όχι, όχι, είναι περισσότερο από αυτό. Υπάρχει χαρακτήρας που πρέπει να παιχτεί», του απάντησαν.

Ο John Wark, μέσος της Ίπσουιτς, θυμάται πως «δεν ήταν μέχρι που φτάσαμε εκεί κι είδαμε τον Pelé, τον Bobby Moore, τον Michael Caine, τον Sylvester Stallone, που σκεφτήκαμε “Θεέ μου, αυτό θα είναι όντως μια κανονική ταινία!”.»

2. Ο υποψήφιος για Όσκαρ σεναριογράφος Jeff Maguire είχε γράψει μια πολύ διαφορετική εκδοχή της ταινίας. «Αν είχαν κάνει την εκδοχή της Απόδρασης που έγραψα, πιθανότατα δε θα το έβλεπαν μέχρι και σήμερα τα παιδιά που τους αρέσει το ποδόσφαιρο».

Ο Maguire είχε κάνει μεγάλη έρευνα πάνω στον Β’ Παγκόσμιο και τα εγκλήματα των Ναζί και ήθελε να γράψει μια πολύ σοβαρή ταινία. «Ό,τι φρικτό πράγμα κι αν έβαζα στο σενάριο, οι Ναζί είχαν κάτι πολύ χειρότερα. Οπότε η πρώτη μου εκδοχή κατέληξε κτηνώδης, με πολλούς τρόπους. Είχα χιούμορ μέσα, αλλά είχα επίσης και σκηνές που κόσμος πεθαίνει αλύπητα από τα πολυβόλα. Πάντα την έβλεπα ως R-rated ταινία.»

Τελικά, λέει, θυμάται μια κριτική όταν η ταινία κυκλοφόρησε. «Έλεγε πως ήταν σαν Β’ Παγκόσμιος σε ένα παράλληλο σύμπαν όπου οι Ναζί ήταν σχεδόν ΟΚ τύποι, και κάπως έτσι το βλέπω κι εγώ».

3. O τερματοφύλακας της New York Cosmos έμαθε στον Stallone πώς να παίξει πειστικά το τέρμα. Ο Shep Messing θυμάται πως ο Pele του είχε προτείνει να παίξει τον Γερμανό τερματοφύλακα στην ταινία, όμως η γυναίκα του ήταν 4 μηνών έγκυος οπότε δε μπορούσε να φύγει για ενάμιση μήνα στην Ουγγαρία.

Όμως έκανε κάτι άλλο για την ταινία. Σε ένα δείπνο, ο Pele του γνώρισε ανθρώπους της ταινίας για να προσπαθήσουν να τον μεταπείσουν. Στο δείπνο ήταν κι ο Stallone. Μετά το φαγητό, βγήκαν στο γρασίδι παραδίπλα, κι o Messing προσπαθούσε να δείξει στον Stallone πώς να παίζει σαν τερματοφύλακας.

«Ήταν πολύ χτισμένος, σαν μποντιμπίλντερ, αλλά προφανώς καθόλου καλό τέρμα μιας και δεν το είχε ξανακάνει. Οπότε προσπάθησα να του πω μερικά κόλπα». Μοιράστηκε μαζί του τον χρυσό κανόνα των τερματοφυλάκων: «Του είπα: Όταν αμφιβάλλεις, απομάκρυνέ τη με γροθιές». Οπότε μετά σούταραν όλοι προς τον Stallone κι εκείνος έδιωχνε με γροθιές κάθε σουτ που πλησίαζε στην εστία του. «Αριστερά χουκ, δεξιά κροσέ!», θυμάται.

4. Ο Maguire δεν ήθελε, για λόγους ρεαλισμού, να είναι ο Pele στην ταινία. «Δεν υπήρχε περίπτωση οι Ναζί να αφήσουν έναν μαύρο ποδοσφαιριστή να παίξει. Θα ήταν νεκρός με το που είχε πιαστεί αιχμάλωτος», εξηγεί. Όμως ο αυστηρός ρεαλισμός δεν ήταν έτσι κι αλλιώς η οδός που επελέγη. «Τόσα ήξερα, τόσα έλεγα», παραδέχεται χρόνια μετά.

«Γιατί αυτή η ταινία είναι πλέον σήμερα ένα από τα καλύτερα φωτογραφικά αρχεία του Pele που έχουν απομείνει και είναι σπουδαίο που το έχουμε σε φιλμ 35 χιλιοστών. Είναι πιθανότατα ο λόγος που το φιλμ είναι αγαπητό μέχρι και σήμερα».

5. Η ιστορία της ταινίας είναι εμπνευσμένη από τον θρύλο του «Αγώνα του Θανάτου», μια ιστορία που έχει σε μεγάλο βαθμό αποδομηθεί στο πέρασμα των χρόνων. Ο αγώνας έγινε ανάμεσα στην ομάδα Σταρτ, με παίχτες της Δυναμό Κιέβου (αλλά και της Λοκομοτίβ), και σε Γερμανούς στρατιώτες κι ο μύθος λέει πως ως συνέπεια της νίκης τους, όλοι οι παίχτες της ομάδας του Κιέβου εκτελέστηκαν αμέσως μετά.

Η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη. Στην πραγματικότητα οι αγώνες γερμανών με τοπικές ομάδες ήταν κάτι το συχνό . Σε πάνω από 100 τέτοιους αγώνες με καταγεγραμμένα αποτελέσματα, οι ουκρανικές ομάδες είχαν κερδίσει πάνω από τα μισά. Πέντε από τους παίχτες της Σταρτ πράγματι εκτελέστηκαν, αλλά κάποιοι μέχρι και μήνες μετά τον αγώνα. Σε κάθε περίπτωση, η συγκεκριμένη ιστορία ενισχύθηκε ως εθνικός μύθος κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που ακολούθησαν.

6. Ο ποδοσφαιρικός αγώνας της ταινίας είναι ένας κανονικός αγώνας που παίχτηκε. Αρχικά επρόκειτο οι σκηνές ποδοσφαιρικής δράσης να γυριστούν πιο μεμονωμένα, αλλά δεν λειτουργούσε αυτό στην πράξη. Υπάρχει μια σκηνή όπου ο Pele πρέπει να κοντραριστεί με τον χαρακτήρα του Werner Roth και υπήρχε μια κάμερα που τους ακολουθούσε, τοποθετημένη στο sidecar μιας παλιάς μοτοσυκλέτας του Β’ Παγκοσμίου.

Ο Roth θυμάται πως «η μοτοσυκλέτα ήταν στο γήπεδο μπροστά μας, με τον καμεραμάν στο sidecar. Κι εμείς τρέχαμε στο γήπεδο ακολουθώντας τη μοτοσυκλέτα, ο Pele ντριμπλάρει, εγώ αμύνομαι. Και ενώ τρέχουμε βγαίνει καπνός από την μοτοσυκλέτα και με το ζόρι μπορούμε να αναπνεύσουμε. Στις ημερήσιες σκηνές ο καπνός φαίνεται στο φιλμ. Ήταν σαν δύο παίχτες μες στην ομίχλη».

Μετά από ένα διήμερο φάνηκε πως αυτός δεν ήταν σωστός τρόπος για να γυριστεί η αγωνιστική δράση. «Οι πάντες έμοιαζαν σα να περίμεναν τη μπάλα», θυμάται. Τι έγινε τελικά; Μερικές κάμερες τοποθετήθηκαν σε στρατηγικά σημεία του γηπέδου κι απλώς παίχτηκε κανονικά το παιχνίδι (απέναντι σε μια ούγγρικη ομάδα στο ρόλο των Γερμανών) δίχως να ακολουθείται κάποια συγκεκριμένη δράση, γραμμένη σε σενάριο. Στο στάδιο του μοντάζ οι διάφορες φάσεις, οι επιθέσεις, τα σουτ, οι ευκαιρίες κλπ, τοποθετήθηκαν σε αφηγηματική ροή.

«Ο λόγος που υπάρχει τόσο σπουδαίο ποδοσφαιρικό υλικό στην ταινία είναι επειδή παίζουμε όντως ποδόσφαιρο!», λέει ο Roth.

7. Ο Michael Caine ήταν ο μόνος μη-ποδοσφαιριστής στην ομάδα οπότε οι πάντες από την ούγγρικη πλευρά όρμαγε σε εκείνον. Ο Kevin Beattie της Ίπσουιτς ήταν βασικά τα πόδια του Caine στην ταινία– ο ηθοποιός θα φαινόταν όταν έτρεχε από μακριά, αλλά όταν έπρεπε όντως να φανεί πως τρέχει δυναμικά ήταν τα πόδια του Beattie σε κοντινό, καθώς ο Caine δε μπορούσε να ανταποκριθεί στα αλήθεια στον αγώνα.

«Είχα όμως μερικές ωραίες στιγμές με τον Bobby Moore και τον Pelé», έχει πει ο Michael Caine «Με έκαναν να μοιάζω καλός εδώ κι εκεί, επειδή υποτίθεται πως ο χαρακτήρας μου είναι ο καλύτερος όλων τους». Φοβερά πράγματα.

8. Οι μόνες ποδοσφαιρικές σκηνές που είχαν χορογραφηθεί σε όλο το παιχνίδι ήταν το ψαλιδάκι του Pele και το πέναλτι που αποκρούει ο Stallone.

9. O Wark εξηγεί πως «αν κοιτάξεις προσεκτικά το γκολ του Pele στο τέλος του παιχνιδιού, τη σέντρα την κάνει ο Bobby Moore. Ο Bobby ήταν ένας από τους σπουδαιότερους αμυντικούς όλων των εποχών, και δε θα ήταν ο παίχτης που θα έκανε αυτή τη σέντρα, αλλά υποθέτω απλά τον ήθελαν ως κομμάτι της τελευταίας σκηνής.»

Στην πρώτη λήψη της σκηνής, όταν ο Pele κάνει το ψαλιδάκι ο Laurie Sivell, τερματοφύλακας της Ίπσουιτς που έπαιζε το τέρμα για την πλευρά των Γερμανών, έκανε ενστικτωδώς μια εκπληκτική απόκρουση, σύμφωνα με τον αμυντικό της Ίπσουιτς, Russell Osman. «Ήταν χαζομάρα που το έκανε, αλλά ήταν φυσική αντίδραση! Νομίζω πως η δεύτερη εκτέλεση έφυγε άουτ και την τρίτη δεν υπήρχε τρόπος να μην το αποκτούσε ο Laurie».

Τελικά η σκηνή γυρίστηκε μια ντουζίνα φορές πριν βγει η σκηνή όπως έπρεπε.

10. Στην αρχική εκδοχή του σεναρίου υπήρχε μέσα και μια χαρακτήρας εμπνευσμένη από την Leni Riefenstahl. Στο σενάριο του Maguire ο χαρακτήρας του Max von Sydow ήταν γενικά κτηνώδης, μακριά από το πόσο χαλαρά αποτυπώνονται οι Ναζί στην τελική εκδοχή της ταινίας. Είχε ένα ολόκληρο backstory στην Αφρική και το πώς ήθελε να γίνει σπουδαίος στρατηγός αλλά έμεινε πίσω.

Στο πλαίσιο της ιστορίας του, θα υπήρχε λοιπόν κι ένας χαρακτήρας βασισμένος στην Riefenstahl. Η Riefenstahl, η γνωστή σκηνοθέτης της ναζιστικής προπαγάνδας με φιλμ σαν το Triumph of the Will, ήταν αγαπημένη του Hitler.

Αντίστοιχα, στο σενάριο του Maguire η «Riefenstahl» θα ήταν εκεί επειδή ο χαρακτήρας του Max von Sydow ήθελε να παρουσιάσει όλο αυτό το σχέδιο ως ένα προπαγανδιστικό υπερθέαμα. Θα δούλευε μαζί της ώστε να παρουσιάσει την επικείμενη νίκη των Ναζί απέναντι στην ομάδα των Συμμάχων.

11. Η κριτική των New York Times κατά την κυκλοφορία της ταινίας πιάνει αρκετά από τα στοιχεία που την κάνουν κλασική, παρά το γεγονός πως είναι δραματουργικά μάλλον απλουστευτική.

«Η ταινία βλέπει τη ζωή των αιχμαλώτων πολέμου σα να μη διαφέρει και πολύ από κάποιο πολύ αυστηρό boarding school για ενήλικες άντρες», γράφει ο Vincent Canby τον Ιούλιο του ‘81. «Η ταινία συστήνει κινηματογραφικά τον Pele, τον αληθινό βραζιλιάνο σταρ του ποδοσφαίρου, που προσδίδει στο φιλμ μερικές δελεαστικές ματιές στο ταλέντο που τον έκανε τον θρύλο που είναι».

«Δεν υπάρχουν πολλές εκπλήξεις στο σενάριο, αλλά το φιλμ δεν είναι όσο συμβατικό φαίνεται. Αρχικά, διαθέτει δύο ανώτερες ερμηνείες από τον κύριο Caine και τον κύριο von Sydow. Καθένας τους δίνει στο φιλμ μια βαρύτητα που δεν βλέπουμε συχνά σε τέτοιες διασκεδάσεις».

Στην σκηνή της κλιμάκωσης, διαβάζουμε, «ο κύριος Huston μας δείχνει το ματς μέσα από τα μάτια του “καλού” Γερμανού του κυρίου von Sydow. Η ομορφιά του αθκήματος, ειδικά η απόλυτη χάρη ενός παίχτη του βεληνεκούς του Pele, συλλαμβάνεται μέσα από μια σειρά πλάνων σε αργή κίνηση που επικοινωνούν κάτι από την εκτίμηση και τον ενθουσιασμού που μόνο ένας αληθινός aficionado μπορεί να νιώσει».