Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια
Ο Διονύσης Σαββόπουλος και το πιο ηλεκτρικό ζεϊμπέκικο. Πέρασαν 50 χρόνια από τότε που η Σωτηρία Μπέλλου «τραγούδησε ποπ».
- 22 ΟΚΤ 2025
Τον Δεκέμβριο του 1972 κυκλοφόρησε το Βρώμικο ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου. Το όνομα του δίσκου προήλθε από έναν στίχο του «Ζεϊμπέκικου», ενός από τα 8 τραγούδια του LP. Τρία χρόνια αργότερα, ο Νιόνιος ηχογράφησε το «Ζεϊμπέκικο» μαζί με τη Σωτηρία Μπέλλου και το συμπεριέλαβε στον δίσκο του 10 χρόνια κομμάτια. 40 χρόνια μετά από αυτή την ιστορική στιγμή στην ελληνική μουσική και δισκογραφία, το 2015, το OneMan είχε μιλήσει με τον συνθέτη, θέλοντας να αποκρυπτογραφήσει τη μαγεία πίσω από τους στίχους και την παρτιτούρα του τραγουδιού.
Η «πρώτη απόπειρα του Σαββόπουλου να γράψει λαϊκό τραγούδι», μας χάρισε ένα αξεπέραστο δημιούργημα αντικομφορμισμού, το οποίο η δωρική φωνή της Μπέλλου μετέτρεψε σε αριστούργημα βάζοντας την ανεξίτηλη σφραγίδα της, καταλύτη σε ένα ήδη τολμηρό μουσικό κολάζ (με το μοτέτο να «δανείζεται» μορφές και αποσπάσματα), τόσο λόγω του ιδιαίτερου ηχητικού χτισίματος της παρτιτούρας, όσο και λόγω του «κώδικα» των στίχων που η λαϊκή φωνή της Σωτηρίας ξεκλείδωσε με μια μοναδική «θεατρικότητα».
Έγραφε ο Σαββόπουλος πριν από 22 χρόνια περίπου στην αυτοβιογραφική «Σούμα» ότι το «Βρώμικο ψωμί» δεν έχει βρει το αντίκρισμά του στην καθημερινότητά μας. Και πως αυτή είναι σε τελική ανάλυση η αξία αυτού του δίσκου. Γιατί ο αντικομφορμισμός είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση και οδηγεί στο περιθώριο. Τα οχτώ τραγούδια του LP υποβάλλουν σε μια διαρκή δοκιμασία όσους επιμένουν να κοιτάζουν τον «σβησμένο τους πυρσό» και να τον βλέπουν αναμμένο. Είναι ένα «τεστ ντράιβ» ουτοπίας.
«Ευτυχώς», καταλήγει ο Νιόνιος, «εξακολουθώ να βλέπω ανθρώπους γύρω μου να κυκλοφορούν με τέτοιους αόρατους πυρσούς στα χέρια». Ο δίσκος είναι γεμάτος διαμάντια. Από το «Έλσα σε φοβάμαι» και τον «Άγγελο εξάγγελο», στο «Ολαρία ολαρά» και την «Δημοσθένους λέξη», αλλά και στα πιο άγνωστα «Τραγούδι», «Μωρό» και «Μαύρη θάλασσα». Όμως το «Ζεϊμπέκικο» ξεχωρίζει με έναν μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ
Η μουσική ξεπροβάλλει από αυτό το αλλόκοτο στιχουργικό «περιβάλλον» που έχει στήσει ο Σαββόπουλος μέσα στο ανεξίτηλο μοτίβο της ελληνικής λαϊκής μουσικής: το εννιάρι και τον σπαραγμό του. Τα πάντα συμβαίνουν όπως σε μια σκηνή θεάτρου, πάνω στην οποία εμφανίζεται η αφήγηση και μαζί της μια «μάχη» λέξεων, νοημάτων, υπονοούμενων.
Γράφει ο ίδιος: «Το Ζεϊμπέκικο είναι το μεγάλο δυσβάσταχτο τραγούδι και του δίσκου και του όλου σαββοπουλικού έργου. Και είναι ταυτόχρονα και το πιο διάσημο. Περίεργος συνδυασμός. Όταν βλέπω σημερινούς πιτσιρικάδες να το ακούν και να το κάνουν αυτομάτως δικό τους, εύχομαι μέσα μου σιωπηλά και φοβισμένα, λέγοντας παράλληλα και μια προσευχή για την τελική τους σωτηρία, να βιώσουν την εμπειρία που γέννησε, όχι το τραγούδι, αλλά την πηγή της έμπνευσής του. Δεν αντέχω άλλες απογοητεύσεις. Θέλω επιτέλους να βλέπω ανθρώπους να στέκονται στο ύψος των τραγουδιών που αγαπάνε».
Το LP «Βρώμικο ψωμί» που κυκλοφόρησε το 1972. Σε αυτό υπάρχει η πρώτη εκτέλεση του «Ζεϊμπέκικου» με τον Δ. Σαββόπουλο.
Στην τηλεφωνική επικοινωνία που είχα τότε με τον Διονύση Σαββόπουλο, τον είχα ρωτήσει γιατί έγραψε το «Ζεϊμπέκικο». Η απάντησή του ήταν η εξής: «Ήταν η πρώτη μου απόπειρα να φτιάξω ένα λαϊκό τραγούδι. Όλο αυτό ξεκίνησε από την αγάπη μου για το λαϊκό τραγούδι, από την αδυναμία που ένιωθα για τη μουσική μας παράδοση και τα αριστουργήματα που μας πρόσφεραν οι μεγάλοι λαϊκοί συνθέτες. Και δεν είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφήσει κάποιος το μήνυμά του. Μιλάω καθαρά για την περίφημη επιδίωξη της ευτυχίας».
Το ίδιο το τραγούδι ήταν χτισμένο με έναν τρόπο παράδοξο για τα ελληνικά δεδομένα. Η παρουσία του μοτέτο έκανε την ακρόαση δύσκολη. Το mottetto, ιταλικός μουσικός όρος, είναι η πιο σημαντική μορφή πολυφωνικής μουσικής σύνθεσης που έκανε την εμφάνισή του στον Μεσαίωνα.
Για να το πούμε απλά, είναι μια φόρμα στην οποία προστίθενται στίχοι (κείμενα), διαφορετικά για κάθε φωνή. Το μοτέτο λοιπόν που χρησιμοποίησε ο Σαββόπουλος στο «Ζεϊμπέκικο», ήδη από την πρώτη εκτέλεση στο Βρώμικο ψωμί, βρήκε την τέλεια εφαρμογή του στην ηχογράφηση με την Μπέλλου.
Το LP «10 χρόνια κομμάτια» που κυκλοφόρησε το 1975. Σε αυτό υπάρχει η εκτέλεση του «Ζεϊμπέκικου» με τον Σαββόπουλο και την Μπέλλου.
Η γνήσια ειλικρίνεια στην πιο δωρική γυναικεία φωνή της ελληνικής λαϊκής μουσικής, με το ρεμπέτικο «μινόρε» και τον λυρισμό του περιθωρίου μέσα στην ψυχή της, πετυχαίνει αυτό ακριβώς που ζητούσε ο ίδιος ο συνθέτης: «Δεν είναι απαραίτητο να γίνεις ολοκαύτωμα για να βιώσεις την έμπνευση του τραγουδιού, να το αγαπήσεις και να σταθείς στο ύψος του». Είναι τελικά η ίδια η μεγάλη ερμηνεύτρια που βάζει «στα όργανα φωτιά» με «φωνές ηλεκτρικές», χαρίζοντας την πιο ροκ «εισβολή» της χροιάς της μέσα στις νότες του Σαββόπουλου, αναδεικνύοντας με την «τρομερή λαλιά» της τους στίχους του ποιητή που διψάνε να βάλουν φως «μες στις υπόγειες στοές».
Η Σωτηρία, βγαίνοντας από το στούντιο, μπορεί να νόμιζε ότι «είχε τραγουδήσει ποπ», όμως στην πραγματικότητα δικαίωσε με τον καλύτερο τρόπο μια παρτιτούρα που γεννήθηκε για να ζήσει αιώνια. Γιατί όπως λέει και ο ίδιος ο Σαββόπουλος, «το βρώμικο ψωμί στο στόμα μας είναι η μόνη μας ελπίδα». Και όσοι αγαπάνε σ’ αυτόν τον κόσμο, δεν θα σταματήσουν να το τρώνε. Ποτέ.
Οι στίχοι του Ζεϊμπέκικου» στην εκτέλεση με την Μπέλλου
(στις παρενθέσεις είναι τα λόγια του Σαββόπουλου)
Διονύσης Σαββόπουλος και Σωτηρία Μπέλλου στην ηχογράφηση του «Ζεϊμπέκικου».
Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια
και με τους φίλους τους παλιούς,
τριγυρνάμε στα σκοτάδια
κι όμως εσύ δε μας ακούς.
Δε μας ακούς που τραγουδάμε
με φωνές ηλεκτρικές
μες στις υπόγειες στοές
ώσπου οι τροχιές μας συναντάνε
τις βασικές σου τις αρχές.
Ο πατέρας μου ο Μπάτης (Απρόσιτη μητέρα μορφή από χώμα και ουρανό)
ήρθε απ’ τη Σμύρνη το ’22 (θα χαθώ απ’ τα μάτια σου τα δυο)
κι έζησε πενήντα χρόνια (μες στον κόσμο)
σ’ ένα κατώι μυστικό (σαν πρόσφυγας σ’ ένα κατώι μυστικό).
Σ’ αυτό τον τόπο όσοι αγαπούνε (αν αγαπούνε)
τρώνε βρώμικο ψωμί (του λόγου σου οι πιστοί)
κι οι πόθοι τους ακολουθούνε (κι οι πόθοι τους ακολουθούνε υπόγεια διαδρομή)
υπόγεια διαδρομή
Χτες το βράδυ είδα ένα φίλο
σαν ξωτικό να τριγυρνά
πάνω στη μοτοσικλέτα
και πίσω τρέχανε σκυλιά
Σήκω ψυχή μου, δώσε ρεύμα
βάλε στα ρούχα σου φωτιά (σαν τον Μάρκο)
βάλε στα όργανα φωτιά (βάλε στα όργανα φωτιά)
να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα (να κλείσει η λαβωματιά να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα)
η τρομερή μας η λαλιά (η τρομερή μας η λαλιά)
* Πηγές: Η Σούμα, Καθημερινή
* Βίντεο: Στιγμιότυπα από την ηχογράφηση του «Ζεϊμπέκικου» με τον Διονύση Σαββόπουλο και τη Σωτηρία Μπέλλου (1975). Από το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του Λάκη Παπαστάθη, «Χαίρω Πολύ… Σαββόπουλος».
* Βίντεο: Το «Ζεϊμπέκικο» στην εκτέλεση του Σαββόπουλου με την Μπέλλου (1975).
* Βίντεο: Η αρχική ηχογράφηση του «Ζεϊμπέκικου» για το «Βρώμικο ψωμί» με τον Διονύση Σαββόπουλο (1972).
Aκολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.