ΒΙΒΛΙΟ

Μια βουτιά στο αρχείο του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ

Ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά περιοδικά που ασχολήθηκαν επί χρόνια με το βιβλίο.

Θυμόσαστε τότε που αγοράζαμε περιοδικά; Μια άλλη εποχή, τα παλιά τα χρόνια, πριν τα ίντερνετς, το Youtube, το Instagram και το Netflix, τότε που τα χάρτινα περιοδικά, ποικίλης ύλης και θεματικά, γέμιζαν τα πρακτορεία τύπου σε κάθε γωνιά της χώρας;

Δεν ξέρω αν νοσταλγείτε τα περιοδικά της προ-ίντερνετ εποχής λοιπόν, αλλά σήμερα θα μιλήσουμε για ένα από αυτα, ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά περιοδικά που ασχολήθηκαν επί χρόνια με το βιβλίο, το Διαβάζω.

Το περιοδικό Διαβάζω δημιουργήθηκε το 1976 από τον Περικλή Αθανασόπουλο. Αρχικά μηνιαίο, το περιοδικό μετατράπηκε σε δεκαπενθήμερο στα τέλη του 1982, για να επιστρέψει στη μηνιαία του μορφή τον Γενάρη του 1995. Υπήρξε ένα περιοδικό που μίλησε για τα βιβλία και τη λογοτεχνία, χωρίς όμως να μείνει μακριά από τις υπόλοιπες τέχνες και αφιερώνοντας αρκετό χώρο σε θέματα που αφορούσαν συνολικότερα την ελληνική κοινωνία.

Από το καλοκαίρι του 1996 ξεκίνησε να απονέμει τα δικά του λογοτεχνικά βραβεία, δημιουργώντας έναν από τους πιο δυνατούς θεσμούς, για εκείνα τα χρόνια, της ελληνικής λογοτεχνικής σκηνής. Με ένα μικρό διάλειμμα τη διετία 2005-06, τα βραβεία απονεμήθηκαν μέχρι και το 2012.

Την προηγούμενη χρονιά το περιοδικό είχε πλέον αλλάξει χέρια, αφού η ιδιοκτησία του πέρασε από τους Γιώργο Γαλάντη και Λάμπρο Κουλελή, ιδρυτικά στελέχη του Διαβάζω, στον Βασίλη Καρακουλάκη. Οι διαφωνίες του διευθυντή του περιοδικού, Γιάννη Μπασκόζου, με τη νέα διοίκηση σχετικά με την εκδοτική πολιτική του Διαβάζω έφεραν την παραίτησή του την επόμενη ημέρα της απονομής των βραβείων το καλοκαίρι του 2012 και μαζί την αποχώρηση των βασικότερων αρθρογράφων του περιοδικού.

Μετά το τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 2012, μετά από 531 τεύχη, το Διαβάζω έκλεισε τον κύκλο του αναστέλλοντας “προσωρινά” την έκδοσή του, αφού η ανακοίνωση μιλούσε τότε για “μέχρι το τέλος της χρονιάς”. Όμως η εποχή των περιοδικών είχε περάσει πια και το περιοδικό δεν εμφανίστηκε ξανά στα περίπτερα.

Το αρχείο του ιστορικού περιοδικού ζει όμως στο ίντερνετ. Εκεί μπορείτε να βρείτε τα περισσότερα τεύχη του περιοδικού και ελπίζω πως το αρχείο εξακολουθεί να συμπληρώνεται με αργούς ρυθμούς και να δούμε σύντομα και τα υπόλοιπα τεύχη στην πλατφόρμα.

Σκέφτηκα λοιπόν να ξεφυλλίσουμε το περιοδικό και να μάθουμε λίγη από την ιστορία του, ρίχνοντας μια ματιά σε 3 ξεχωριστές χρονιές του: Το 1979, η πρώτη χρονιά που όλα τα τεύχη του περιοδικού υπάρχουν στο online αρχείο μέχρι στιγμής, το 1990, στην ακμή της δεκαπενθήμερης έκδοσης του Διαβάζω και το 2002, εν διαμέσου της κρίσης του περιοδικού τύπου. Στο τέλος θα σας δείξω και τα 12 καλύτερα εξώφυλλα του περιοδικού, κρατηθείτε.

1979

Το Διαβάζω του 1979, μια χρονιά που η Ελλάδα μπαίνει στην ΕΟΚ και ο Οδυσσέας Ελύτης γίνεται ο δεύτερος Έλληνας συγγραφέας που τιμάται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, είναι ακόμη ένα περιοδικό που βρίσκει τα πατήματά του.

Το κάθε τεύχος ξεκινά με τη στήλη “διάλογοι”, στην οποία τυπώνονται τα γράμματα που στέλνουν στο περιοδικοί οι αναγνώστες του και έχουν κάποιο γενικό ενδιαφέρον, με μια σύντομη ή χωρίς καθόλου απάντηση, ενώ όπως γράφεται κάτω από τον τίτλο της στήλης “στα υπόλοιπα φροντίζουμε να απαντάμε προσωπικά”.

Αρκετή από την ύλη του καλύπτουν ειδήσεις και γεγονότα από το χώρο του βιβλίου. Σκεφτείτε αυτό το κομμάτι του Διαβάζω σαν ένα πρώιμο Βιβλιοφαγικού mashup, όπου ειδήσεις από βραβεία, επιτυχίες των ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό, νέα από το χώρο των εκδόσεων και διάφορες ενδιαφέρουσες πληροφορίες συνυπάρχουν στις πρώτες σελίδες κάθε τεύχους.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα όμως που έκανε στην πορεία του το Διαβάζω ξεκινά από εδώ. Στο πινακάκι με τίτλο “Η αγορά του βιβλίου”, το περιοδικό έβγαζε τη δική του λίστα των bestsellers, παίρνοντας στοιχεία από 20 βιβλιοπωλεία κάθε μήνα. Παρακάτω θα δείτε την πρώτη λίστα στην ιστορία του περιοδικού, που περιέχει στοιχεία από τον Νοέμβριο του 1978.

Κάθε τεύχος μιλά για το βιβλίο και έξω από την Ελλάδα, πέρα από τις εσωτερικές ειδήσεις, την εγχώρια βιβλιοπαραγωγή και τα αφιερώματα σε σύγχρονους και κλασικούς Έλληνες συγγραφείς. Το Διαβάζω είχε πάντα το βλέμμα του και πέρα από την Ελληνική λογοτεχνία, πράγμα που θα δούμε και παρακάτω. Αξίζει επίσης να πούμε πως, εκτός από τις παρουσιάσεις/κριτικές βιβλίων, το περιοδικό ασχολούνταν στις τελευταίες του σελίδες και με τα υπόλοιπα περιοδικά που κυκλοφορούσαν την ίδια εποχή, επισημαίνοντας τα καλύτερα κείμενα που θα μπορούσε να βρει κανείς σε αυτά. Κάτι σαν τα Random Links του Βιβλιοφαγικού mashup της εποχής, ας πούμε.

Τα μεγάλα αφιερώματα του περιοδικού αυτή την εποχή είναι συνήθως 2 ή 3 σε κάθε τεύχος και αρκετές φορές ακολουθούνται από μια συνέντευξη ή αφιέρωμα σε συγκεκριμένο συγγραφέα, με όλα αυτά να φτάνουν σε έκταση το ⅓ των συνολικών σελίδων.

Το Διαβάζω του 1979 περιέχει, παρότι στο σύνολό του είναι σίγουρα ένα περιοδικό της εποχής του, αρκετή προοδευτική σκέψη για εκείνα τα χρόνια. Είδα να προτείνονται κείμενα από το περιοδικό Αμφί, έκδοση του Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδας, να γίνεται προσπάθεια να ξεφύγει η ύλη του περιοδικού από τον υδροκεφαλισμό της Αθήνας εκείνα τα χρόνια, να ασχολείται με είδη που ακόμη ονομάζονται “παραλογοτεχνία” ενώ διαβάζω στο κείμενο με τίτλο “Γιατί τα παιδιά μας δεν διαβάζουν βιβλία” ως κατακλείδα:

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, λοιπόν, πως το διάβασμα δεν θα έρθει σαν αποτέλεσμα νουθεσίας ή επιβολής. Για να πετύχουμε ν’ αποτελέσει το διάβασμα μια από τις φυσιολογικές δραστηριότητες του παιδιού (και του αυριανού ενήλικα) θα πρέπει να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Και να δεχτούμε πως το φταίξιμο είναι δικό μας (σαν άτομα και κοινωνία) και όχι του παιδιού – που τάχατες “προτιμάει” την μπάλα ή την τηλεόραση από το βιβλίο.

Το Διαβάζω του 1979 τσεκάρει για μένα πολλά κουτάκια, είναι άμεσο, έχει ποικιλία, μιλάει για τα βιβλία μέσα στην ελληνική κοινωνία με ενδιαφέρον τρόπο, χωρίς όμως να ξεχνά πως βιβλία υπάρχουν και αλλού.

1990

Το 1990 το περιοδικό έχει αλλάξει αρκετά σε σχέση με όσα είδαμε πίσω στο 1979. Η δεκαπενθήμερο έκδοσή του αλλά και οι λιγότερες σελίδες κάθε τεύχους του είναι οι πιο χτυπητές από τις δαφορές, αλλά σχεδόν τίποτα δεν έχει μείνει ίδιο και στο περιεχόμενο του.

Το αφιέρωμα του κάθε τεύχους καλύπτει πλέον την πλειοψηφία των σελίδων, χωρισμένο σε αρκετά διαφορετικά θέματα γραμμένα από διαφορετικούς συντάκτες του Διαβάζω. Ασχολείται εις βάθος με συγγραφείς όπως ο Δάντης ή ο Τζακ Κέρουακ, με θέματα αμιγώς βιβλιοφιλικά, όπως ‘Βιβλίο και εικονογράφηση’ ή ‘Όνειρο και λογοτεχνία’ αλλά και με θέματα που ξεφεύγουν από τα βιβλία, όπως ‘Το παιχνίδι και το παιδί’ ή ‘Ψυχο-γλωσσολογία’. Το περιοδικό έχει σίγουρα ανοίξει το εύρος των θεμάτων που το απασχολούν.

Το Διαβάζω όμως επιχειρεί και διάφορα πειράγματα αυτή την εποχή. Για παράδειγμα, το τεύχος 233 είναι ολόκληρο ένας διάλογος μεταξύ 2 ακαδημαϊκών, του Άλκη Ρήγου και του Κωνσταντίνου Τσουκαλά με θέμα

‘Ελληνική κοινωνία και κράτος’.

Αν θέλετε να ξεφυλλίσετε μόνο ένα από τα τεύχη του 1990, κάντε το με το τεύχος 234. Έχει τίτλο Αναγνώσεις και Κείμενα και ασχολείται με το πως ο αναγνώστης είναι πια (πάντα ήταν δηλαδή, αλλά κάπου τότε αρχίσαμε να το αντιλαμβανόμαστε) αυτός που αποφασίζει για το νόημα των βιβλίων και όχι οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας.

Η λίστα των bestsellers κάθε μήνα εξακολουθεί να υπάρχει, υπάρχουν ωραία μικρά αφιερώματα όπως ‘Η ιστορία των ελληνικών κόμικς’, μπόλικες βιβλιογραφικές έρευνες, το τεύχος 246 είναι αφιερωμένο στην ομοφυλοφιλία (με ένα από τα σχετικά κείμενα να αφορά την παρουσία της στην ελληνική ποίηση και ένα άλλο στη σχέση της με τον παγκόσμιο κινηματογράφο)

 

Πάντως η διαφορά ανάμεσα σε αυτό που είδαμε νωρίτερα είναι μεγάλη: Περισσότερες διαφημίσεις, οι ειδήσεις για την επικαιρότητα του βιβλίου έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, αισθητά μικρότερη κάλυψη για τις νέες κυκλοφορίες. Το Διαβάζω είναι πλέον ένα εντελώς διαφορετικό περιοδικό.

Όταν λέω βέβαια για μικρότερη κάλυψη σε ό,τι αφορά τα νέα βιβλία, θα πρέπει να εξαιρέσω το τεύχος 244, όπου ‘48 εκδότες προτείνουν 450 βιβλία για τις διακοπές σας’. Το συγκεκριμένο αφιέρωμα έχει ενδιαφέρον αφού, πέρα από προτάσεις βιβλίων, ο κάθε εκδότης απάντησε και στις ερωτήσεις

“αν διαβάζουν περισσότερο οι Έλληνες αναγνώστες στις διακοπές” και “αν υπάρχει κρίση στο βιβλίο”. Σίγουρα δε θα σας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός πως, ναι, οι εκδότες λέγανε και το 1990 ότι υπάρχει κρίση στο βιβλίο.

Επίσης υπάρχουν αρκετά διαμαντάκια ανάμεσα στα όσα λένε οι εκδότες, μερικά από τα οποία σας μάζεψα εδώ. Για να έχετε όμως το full effect, απλά ανοίξτε το τεύχος 244 από το αρχείο του Διαβάζω. Οι εκδότες είπαν, μεταξύ άλλων:

“θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως το καλοκαίρι διαβάζουν ακόμα και οι μη αναγνώστες”

“θα πρότεινα να υπάρχει ένα τμήμα υπεύθυνο, να ενημερώνει μέσω των μαζικών φορέων για τα σωστά βιβλία που θα πρέπει να διαβάζονται και να αναγγέλλεται κάθε καλή έκδοση σαν είδηση”

“ποιος θα διάβαζε την ‘Εισαγωγή στην ψυχανάλυση’ σε μια πλαζ γυμνιστών;”

“στους πραγματικούς αναγνώστες και φίλους του βιβλίου, προστίθενται και αρκετοί άλλοι που θέλουν να σκοτώσουν την ώρα τους”

“το βιβλίο είναι περίπου κλινικά νεκρό”

“ο λόγος της ιδιαίτερης ροπής πολλών παραθεριστών προς την ανάγνωση βιβλίων – τουλάχιστον κατά την πρώτη φάση των διακοπών τους – εντοπίζεται στον αιφνιδιασμό του νευρικού τους συστήματος από την απότομη αλλαγή των παραστάσεών τους, μετά την εγκατάλειψη της βολικής ρουτίνας των καθημερινών συνηθειών τους”

“η εξήγηση βρίσκεται [..] και στην πίεση της ενοχής πολλών να αγοράσουν ένα-δύο βιβλιαράκια για την παραλία, τουλάχιστον τώρα, μια και δεν το έπραξαν όλο το χρόνο”

“η κρίση οφείλεται [..] και στο μουντιάλ”

“πέστε μου είναι δυνατόν μία μητέρα να σας απαντήσει στην ερώτηση πιο παιδί της αγαπάει περισσότερο;”

2002

Το περιοδικό έχει επιστρέψει εδώ και αρκετά χρόνια στη μηνιαία του έκδοση, ενώ έχει περάσει και από 2 επανασχεδιασμούς της οπτικής του ταυτότητας. Μια το 1995, όταν και έγινε η αλλαγή από τη δεκαπενθήμερη έκδοση στη μηνιαία, και μια το 1998. Το νέο λουκ του Διαβάζω είναι εδώ, αν και πριν το περιοδικό κατεβάσει ρολά το 2012 θα αλλάξει άλλες 3 φορές.

Το 2002 και πάλι το Διαβάζω έχει αλλάξει αρκετά. Το περιοδικό αποκτά μονοσέλιδες και δισέλιδες στήλες που αφιερώνουν το χώρο τους σε συγγραφείς και βιβλία, υπάρχουν περισσότερες συνεντεύξεις από παλιότερα, ενώ αρκετό κομμάτι της ύλης του περιοδικού ασχολείται με τα βραβεία που οι ανθρωποι του Διαβάζω ξεκίνησαν το 1996.

Πολύ σημαντική αλλαγή είναι επίσης και οι μπόλικες παρουσιάσεις βιβλίων, ρίχνοντας μεγαλύτερο βάρος από το παρελθόν στην τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή. Με το μεγαλύτερο μέγεθος της μηνιαίας έκδοσης, διπλή σε σελίδες από τα δεκαπενθήμερα τεύχη της περιόδου 1983-1994, το περιοδικό δίνει μπόλικες σελίδες σε κριτικές για τα νέα βιβλία που κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία.

Στα 11 τεύχη του 2002 γίνεται ξεκάθαρο και κάτι που συνέβαινε αρκετά στα περιοδικά της εποχής: Πολλές φορές, που πλήθαιναν όσα περνούσαν τα χρόνια, το Διαβάζω έμπαινε σε ευθεία κόντρα με κείμενα άλλων περιοδικών και εφημερίδων και τους αρθρογράφους τους, απαντώντας τους μέσα από τις σελίδες του περιοδικού με δεικτικό τρόπο.

Έκανε κι άλλα πράγματα όμως το περιοδικό το 2002. Τα μηνιαία bestsellers εξακολουθούν να βρίσκονται στην ύλη, με 30 βιβλιοπωλεία από ολόκληρη την Ελλάδα να δηλώνουν στο Διαβάζω τα 4 πρώτα σε πωλήσεις βιβλία τους για το μήνα. 2 από τις στήλες του ήταν αφιερωμένες σε ξένους συγγραφείς, 1 δισέλιδο για σύγχρονους συγγραφείς και τα έργα τους που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και 1 δισέλιδο σε παλαιότερους συγγραφείς. Υπήρχε επίσης πάντα μια κριτική βιβλίου επιστημονικής φαντασίας στη στήλη ‘Βιβλία από το μέλλον’, αλλά και μια πρωτοποριακή στήλη με τίτλο ‘Ψηφιακός κόσμος’ που ασχολούνταν με το μέλλον του βιβλίου και μιλούσε για τις αλλαγές που φέρνουν οι υπολογιστές και το διαδίκτυο στα βιβλία και την ανάγνωση.

Σίγουρα το Διαβάζω του 2002 έχει περισσότερες ομοιότητες με το Διαβάζω του 1979 και όχι με αυτό του 1990, πράγμα που μόνο εν μέρει εξηγείται από τη στροφή και πάλι σε μηνιαία έκδοση. Είναι όμως ταυτόχρονα και ένα περιοδικό που προσπαθεί να βρει τον τρόπο να κρατηθεί ψηλά σε μια εποχή που αλλάζει και για τον περιοδικό τύπο αλλά και για το βιβλίο.

Τα επόμενα χρόνια θα είναι δύσκολα για το Διαβάζω και η μη διοργάνωση των βραβείων του το 2006 και 2007 μαρτυρούν την καθοδική πορεία της έκδοσης. Παρόλα αυτά το περιοδικό έγραψε τη δική του ιστορία στο χώρο των ελληνικών περιοδικών και της ελληνικής λογοτεχνίας και υπήρξε για χρόνια καλή παρέα για τους Έλληνες αναγνώστες.

Τα καλύτερα εξώφυλλα του Διαβάζω

Όπως είπα και παραπάνω, το Διαβάζω άλλαξε αρκετές φορές την οπτική του ταυτότητα, ειδικά μέσα στην τελευταία 10ετία του.

Η πρώτη περίοδος όμως, που ξεκίνησε από την έκδοση του περιοδικού μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1994, είναι και η πιο ενδιαφέρουσα σε ό,τι αφορά τα εξώφυλλα. Φωτογραφίες και πίνακες χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία πολύχρωμων κολάζ και για σχεδόν 2 δεκαετίες το Διαβάζω είχε μερικά από τα πιο όμορφα εξώφυλλα του περιπτέρου, απολύτως χαρακτηριστικά της εποχής τους.

Θα επικεντρωθούμε λοιπόν στα εξώφυλλα της πρώτης περιόδου, αφού αν και υπάρχουν μερικά όμορφα εξώφυλλα στα τελευταία 31 τεύχη του περιοδικού (όπως για παράδειγμα το 508 και το 511), η πρώτη περίοδος είναι η μακροβιότερη και περιέχει τα πιο αντιπροσωπευτικά εξώφυλλα του Διαβάζω.

Αυτά εδώ είναι τα 12 καλύτερα εξώφυλλα στην ιστορία του περιοδικού.