Όχι μόνο ποπ αναφορές: Πώς η 'Buffy' άλλαξε τον τηλεοπτικό διάλογο

“Ο Joss Whedon είναι αστείος.”

Πολλές φορές το έχω χρησιμοποιήσει αυτό περισσότερο ως ατάκα απόγνωσης όταν κάποιος μου ζητάει να του εξηγήσω γιατί μου αρέσει ο Whedon και, βασικά, δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω. Μετά πιάνουμε όλα τα υπόλοιπα, αλλά αυτό το “είναι αστείος” πολλές φορές απλά πετιέται στην άκρη χωρίς να λαμβάνει την αναγνώριση που όντως του αξίζει. O άνθρωπος είναι αστείος, αλλά και με έναν τρόπο που φτάνει πέρα από το “χαχα, να οι 5 πιο αστείες ατάκες”.

Δε μπορώ να το εξηγήσω καλά (ή έστω λίγο) γιατί δεν είμαι γλωσσολόγος και γενικότερα δεν ξέρω ιδιαίτερα πολλά πράγματα, βασικά σειρές βλέπω, αλλά: η γραφή του Whedon είναι πρακτικά ξεχωριστό art form. Έχουν στην πραγματικότητα γραφτεί βιβλία για την Slayer Slang ή το JossSpeak ή οτιδήποτε θες να το πεις, αλλά η μεγαλύτερη απόδειξη για τον ξεχωριστό χαρακτήρα της γραφής του είναι η εξής απλή. Όταν λέμε “αυτή η ατάκα είναι εντελώς Whedon”, ξέρουμε πολύ καλά τι εννοούμε. Πέρα από αναλύσεις και επιχειρήματα, απλά ξέρουμε.

Είναι περίεργο, γιατί ακριβώς επειδή έγραφε με έναν φρέσκο τρόπο, ο οποίος συμπεριλάμβανε συχνά ποπ αναφορές (αλλά όχι με την έννοια που τις χρησιμοποιεί πχ η Dreamworks ή ο Mark Millar ή το ‘Family Guy’), συνδέθηκε αρχικά πάρα πολύ με τη χρήση τους. Θα τραγούδαγαν Bonnie Tyler στο ‘Shrek 2’ και θα ήταν όλοι “χα, τέλεια αναφορά”, που προφανώς όχι, δεν είναι, και πολλοί θα νόμιζαν ότι αυτό ήταν που έκανε ο Whedon.

Φυσικά καμία σχέση, και ως κάποιου είδους απάντηση/πρόκληση στον εαυτό του προχώρησε και έφτιαξε το ‘Firefly’, στο οποίο εκ των πραγμάτων δεν έχεις περιθώριο να χρησιμοποιήσεις κανενός είδους ποπ αναφορά εκτός αν θες να κάνεις κάτι τελείως φτηνό (ολσταράκια in space!), παρά στήνεις ένα νέο σύστημα αναφορών, όλο δικό σου.

https://www.youtube.com/watch?v=znxFrgql5dc

Πριν φτάσει πάντως σε τέτοια ακραία μέτρα, ο λόγος του Whedon πάντα δικό του σύστημα αναφορών είχε στην πραγματικότητα, απλά το 1997 ήταν ίσως παράξενο να βλέπεις στην τηλεόραση χαρακτήρες που μίλαγαν για τον Spiderman.

Δες ας πούμε ένα επεισόδιο ‘Gossip Girl’ και δες ένα επεισόδιο ‘Buffy’ και σύγκρινε τον λόγο του ενός με του άλλου. Το ένα πυροβολάει αναφορές, το άλλο χρησιμοποιεί ιδιώματα. Πολύ διαφορετικά πράγματα.

Γι’αυτό ακριβώς και η γλώσσα στο έργο του Whedon δεν γερνάει καθόλου, αλλά με έναν περίεργο τρόπο μοιάζει μονίμως, και ασαφώς, νεανική. Δείτε αυτό το διάλογο Buffy και Oz από την 4η σεζόν.

Buffy: …so then Kathy’s like, “It’s share time.” And I’m like, “Oh yeah? Share this!”

Oz: So, either you hit her, or you did your wacky mime routine for her.

Buffy: Well, I didn’t do either, actually. But she deserves it, don’t you think?

Oz: Nobody deserves a mime, Buffy.

Χωρίς απεγνωσμένη χρήση των γλωσσικών tropes που είναι hip και cool αυτό ακριβώς το δευτερόλεπτο, και δίχως 7 αναφορές ανά πρόταση αναλόγως του zeitgeist-όμετρου. Αυτός ο διάλογος θα μπορούσε να έχει γραφτεί το 1993 ή το 2000 ή το 2012 ή το 2018 και πάλι μοιάζει το ίδιο αστείος. Επίσης, δεν χρειάζεται κανένα απολύτως context για να είναι αστείος, θεωρώντας δεδομένο πως η ανθρωπότητα πάντα θα γνωρίζει τι είναι ο μίμος.

Άλλα χαρακτηριστικά του WhedonSpeak είναι:

η συμπύκνωση της γλωσσικής πληροφορίας δίχως να χάνεται κάτι από το νόημα (“Bored now!”)
η περιφραστική χρήση λέξεων (“Being blown up isn’t walking-around-and-drinking-with-your-buddies dead. It’s little-pieces-being-swept-up-by-a-janitor dead, and I don’t think you’re ready for that.”)
η τοποθέτησή τους ως μέρη του λόγου που δεν είναι αλλά να όμως που (“I hate being obvious. All fangy and grr.”)
η επανάληψη -μέσω αντικατάστασης- ίδιας ή παρόμοιας φράσης ως μέσο έμφασης (“Streets paved with actual street!”, το οποίο λέει ο Fran Kranz στο ‘Cabin in the Woods’)
η προαναφερθείσα τροποποίηση με τη χρήση καταλήξεων τύπου -y (“Go act baity!”) ή -age (“slayage”) ή -ish (“Apocalypse Now-ish”)
οι παραληρηματικές φράσεις όπου κάποιος προσπαθεί να μιλήσει για έννοιες που το περιορισμένο λεξιλόγιο ή οι γνώσεις του δεν το επιτρέπουν (“Yeah, I’m also a person. You can’t just define me by my Slayerness. That’s… something-ism.”)
και, ναι, οι ποπ αναφορές (“Does anyone feel like we’ve been Keyser Sozed?”).

Όλα αυτά βέβαια απαιτούν πολύ συγκεκριμένο κωμικό timing και ένα περίεργο είδος delivery που πρέπει κατά κάποιο τρόπο να είναι και ταυτόχρονα να μην είναι aware για το ότι λέει κάτι αστείο. Και πάλι: Όχι αρκετές λέξεις. Αλλά για περισσότερη εξήγηση δες την ατυχώς διάσημη ατάκα του Whedon που παρέμεινε στο σενάριο του πρώτου ‘X-Men’: “Do you know what happens to a toad when it’s struck by lightning? The same thing that happens to everything else.” Η παράδοση αυτής της ατάκας από τη Halle Berry είναι από τα χειρότερα πράγματα που έχω δει ποτέ μου στη μεγάλη οθόνη. Η ατάκα φτιάχνεται ή καταστρέφεται από το στόμα και το πρόσωπο που την εκστομίζει.

Αντιθέτως, υπάρχουν εκείνοι οι ηθοποιοί που κατέχουν τόσο άψογα το ρυθμό των αστείων του Whedon, που όχι μόνο επανέρχονται και συνεργάζονται μαζί του ξανά και ξανά, αλλά και φτάνουν σε ένα σημείο που νιώθεις πως οτιδήποτε λένε στην καριέρα τους, έχει γραφτεί ειδικά για αυτούς. (Ο Nathan Fillion είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα.)

Και τώρα, επειδή για να βγει το παραπάνω μάζεψα ένα κάρο παραδείγματα που δε χρησιμοποίησα να μερικές ακόμα κορυφαίες WhedonSpeak ατάκες: