Δες το ‘Social Dilemma’, κλείσε το κινητό σου και τρέχα

«Το προϊόν είναι η σταδιακή, ανεπαίσθητη, αδιόρατη αλλαγή στη συμπεριφορά σου, αυτό είναι το μοναδικό πιθανό προϊόν», τονίζει με τον γνωστό, πολύ εκφραστικό του τρόπο ο Jaron Lanier. Ο Lanier είναι ο πατέρας του virtual reality και, για όσους παρακολουθούν τα νέα της τεχνολογίας ή έστω τον τροχό που έχει γυρίσει εναντίον της Silicon Valley τα τελευταία χρόνια, είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες που μιλούν πια ανοιχτά εναντίον της ίδιας του της κοινότητας. Η δική του συμμετοχή στο ‘Social Dilemma’, το νέο ντοκιμαντέρ που έχει μπει στο Top 10 του αμερικανικού και του ελληνικού Netflix τις τελευταίες ημέρες, είναι πολύτιμη αλλά αναμενόμενη. Ο Lanier, ο ‘φιλόσοφος των κομπιούτερ’ όπως συχνά αναφέρεται, βρίσκεται εδώ και καιρό σε μία προσωπική εκστρατεία αφύπνισής μας σχετικά με τη σκοτεινή πλευρά των social media. Έγραψε και το ‘Δέκα Επιχειρήματα για να Κλείσεις Τώρα τα Social Media σου’, πόσο πιο σαφής να γίνει.

Ο μάγος του VR όμως δεν είναι ο μοναδικός ειδικός που προσπαθεί να μας ταρακουνήσει στο ‘Social Dilemma’. Ο Jeff Orlowski, ο βραβευμένος ντοκιμαντερίστας που μας έχει δώσει τα διακεκριμένα ντοκιμαντέρ περιβαλλοντολογικού ενδιαφέροντος ‘Chasing Ice’ και ‘Chasing Coral’, έχει επιστρατεύσει πολύ μεγάλα κεφάλια στο νέο του πρότζεκτ. Ο Tristan Harris υπήρξε σχεδιαστής για τη Google. Ο Aza Raskin κατασκεύασε το infinite scroll. Ο Justin Rosenstein δημιούργησε το like του Facebook. Ο Jeff Seibert ήταν υψηλό στέλεχος στο Twitter. Ο Roger McNamee ήταν ένας από τους πρώτους κεφαλαιούχους που επένδυσαν στο Facebook.

Η λίστα με τους μεγάλους ‘αστέρες’ της τεχνολογίας που κατέληξαν να γίνουν whistleblowers είναι ακόμη μεγαλύτερη και είναι αυτή που κάνει τη διαφορά. Οι συγκεκριμένοι επαγγελματίες παραθέτουν χρόνια τώρα ωμά τα στοιχεία τους, κάποιοι από αυτούς μάλιστα έχουν καταθέσει και στο Κογκρέσο, εδώ όμως συνυπάρχουν σε ένα συνοπτικό δίωρο, εξηγούν με κατανοητό τρόπο όσα ανησυχητικά συμβαίνουν στα social media, και καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα μιλώντας στην ίδια κάμερα: Έχτισαν μία νέα μορφή καπιταλισμού και ο βασικός της πόρος είναι η ανθρωπότητα.

«Όλα όσα βλέπουν [οι άνθρωποι] online παρακολουθείται, ακολουθείται και μετράται», επιβεβαιώνει ο Seibert για παράδειγμα. «Κάθε κίνηση που κάνεις επιτηρείται προσεκτικά και καταγράφεται. Ακριβώς η εικόνα που σταμάτησες για να κοιτάξεις, και ο χρόνος που πέρασες κοιτάζοντάς τη».

the social dilemma netflix — Από αριστερά προς τα δεξιά: Tristan Harris,
Sandy Parakilas, Roger McNamee

Η συγκεκριμένη δήλωση δεν αποκαλύπτει κάτι νέο. Πολλές από τις δηλώσεις στο ντοκιμαντέρ δεν αποκαλύπτουν κάτι νέο. Το ‘Social Dilemma’ όμως δεν κουνάει κανένα δάχτυλο στο όνομα κάποιας ‘ατομικής ευθύνης’. Όλοι οι ειδικοί αναγνωρίζουν πως οι κατασκευές τους σχεδιάστηκαν για να είναι εθιστικές. Ακόμα και στην περίπτωση του Rosenstein που ανακαλεί τις δικές του καλοπροαίρετες προθέσεις και των συνεργατών του κατά τη δημιουργία του like στο Facebook, τη διάθεσή τους δηλαδή να μεταδώσουν θετικότητα μέσα από ένα thumbs up, κανείς δεν προσπαθεί να μετατοπίσει την ευθύνη στους χρήστες. Αντίθετα, στην περίπτωση του Harris λόγου χάρη που είχε παλέψει στα γεννοφάσκια του Gmail για να διαλέξει το κατάλληλο ύφος και χρώμα για το inbox, βρέθηκε ο ίδιος να εθίζεται στο προϊόν του και απορούσε που κανείς στη Google δεν δούλευε για κάνει το εργαλείο λιγότερο εξαρτησιογόνο. «Το σκέφτεται κανείς άλλος αυτό;», ρωτούσε τότε. Τα κενά βλέμματα που αντιμετώπιζε τον ενεργοποίησαν να συντάξει μία παρουσίαση για το πρόβλημα την οποία έστειλε σε συναδέλφους του, και αυτοί με τη σειρά τους ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα αναφέροντας το θέμα σε μίτινγκ με τον συν-ιδρυτή της Google, Larry Page. Η παρουσίαση φαινόταν πως θα γεννούσε μία κινηματική ατμόσφαιρα αληθινής αλλαγής, σύντομα όμως ξεφούσκωσε σαν να μην είχε γίνει ποτέ.

Η μάχη που περιγράφει το ‘Social Dilemma’ μεταξύ του Harris με τη Google και τελικά του χρήστη με τον αλγόριθμο, είναι άνιση. Την αποδίδει συχνά μέσα από σκετς που απεικονίζουν μία οικογένεια εθισμένων στα social media εφήβων, αλλά η δραματοποίηση δεν προσδίδει τελικά στο φιλμ. Αντίθετα, αποσπά την προσοχή από τους ειδικούς που απαριθμούν τους πιο πρακτικούς τρόπους με τους οποίους οι μηχανές αναζήτησης, τα κοινωνικά δίκτυα και η άμεση πληροφορία που μεταδίδεται σε αυτά χρησιμοποιούνται για να αλλάξουν με δυσδιάκριτους τρόπους τη συμπεριφορά μας online, έτσι ώστε να μας οδηγήσουν προς την κατεύθυνση που έχει πληρώσει κάποιος διαφημιστής ή κάποια πολιτική δύναμη.

Η δεύτερη διάσταση δεν είναι συνομωσιολογική. Το ντοκιμαντέρ ξοδεύει μεγάλο μέρος της τελευταίας πράξης του για να αναλύσει την εύκολη διαδικασία που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος για να εξαπλώσει το μίσος, το ψέμα, την προπαγάνδα. Και ενώ τίποτε από τα τρία δεν είναι καινούριο στην κοινωνικοπολιτική ζωή της ανθρωπότητας, αυτή είναι η πρώτη χρονική περίοδος στην ιστορία που η προπαγάνδα μπορεί να γίνει τόσο εύστοχη, με τόσα λίγα χρήματα και ανθρώπινο δυναμικό.

tristan harris — «Το σκέφτεται κανείς άλλος αυτό;» O Tristan Harris είχε μιλήσει στη Google για την εθιστικότητα του Gmail.

Εφόσον όμως το ‘Social Dilemma’ δεν έχει τη διάθεση να μας πείσει ότι τα πάντα είναι στο χέρι μας όταν οικονομικοπολιτικοί τιτάνες και η ίδια μας η χημεία δουλεύει εναντίον μας, τι έχει να προτείνει;

Οι μικροαλλαγές στην καθημερινότητά μας μπορούν να είναι από πολύ δραστικές όπως του Lanier που όπως είπαμε θα ήθελε ιδανικά να κλείσουμε τα social media, έως σχετικά αναίμακτες όπως του McNamee που χρησιμοποιεί πια το ευρωπαϊκό Qwant αντί του Google για τις αναζητήσεις του επειδή εκείνο δεν αποθηκεύει τις ‘διαδρομές’ των χρηστών του. Για τη μεγαλύτερη εικόνα, η καθηγήτρια του Harvard Shoshana Zuboff καλεί για τη νομική απαγόρευση των μέσων αυτών, μέχρι τουλάχιστον να συμμορφωθούν. Δεν θεωρεί καν την πρότασή της ιδιαιτέρως ριζοσπαστική. Υπάρχουν κι άλλες αγορές που απαγορεύσαμε λόγω των καταστροφικών συνεπειών τους μας θυμίζει, όπως αυτή της δουλείας ή του εμπορίου οργάνων. Άλλος θεωρεί πως επιβάλλεται η φορολόγηση της συλλογής και της επεξεργασίας δεδομένων για αυτές τις εταιρείες, ώστε τους δοθεί επιτέλους ένας οικονομικός λόγος για να μη συγκεντρώνουν όλα τα δεδομένα στον πλανήτη.

Το ρολόι στο ‘Social Dilemma’ μετράει αντίστροφα.

Με αφορμή τη νέα live-action ‘Mulan’, μία ταινία του στούντιο-κολοσσού που κατέληξε αμφιλεγόμενη, το POP για τις Δύσκολες Ώρες κάνει ένα flashback στην Αναγέννηση της Disney. Ποια ήταν τα Σκοτεινά Χρόνια του στούντιο και τι ορίζουμε ως Αναγέννηση; Ποιο το σημαντικότερο τραγούδι της Disney; Πώς άλλαξε την πορεία του animation η φιγούρα του Howard Ashman και πώς εκείνη του Robin Williams; Πώς τιμά σήμερα η Disney έναν εκ των δημιουργών της ‘Mulan’ που ‘έφυγε’ νωρίς;

Αυτά και άλλα πολλά σε ένα χορταστικό, δίωρο flashback γεμάτο αναμνήσεις και αναλύσεις!