Τα anime του Makoto Shinkai θα τα δεις κλαίγοντας

Το Suzume είναι η πιο πρόσφατη δουλειά του γιαπωνέζου auteur Makoto Shinkai, ο οποίος δουλεύοντας με ορίτζιναλ ιδέες καταφέρνει σταθερά εδώ και χρόνια να δημιουργεί πρωτότυπα anime μπλοκμπάστερ που συνδυάζουν κριτική αποδοχή, φεστιβαλική αναγνώριση, συναισθηματική βαρύτητα και εμπορική επιτυχία.

Και καθώς είναι η πρώτη φορά που μια ταινία του κυκλοφορεί στα ελληνικά σινεμά –λίγες μέρες μάλιστα μετά την πρεμιέρα της στο φετινό φεστιβάλ Βερολίνου– βρήκαμε αφορμή για να δούμε ξανά το σύνολο της φιλμογραφίας του για να τη συστήσουμε στο πλήρες context της, από την αρχή μέχρι σήμερα.

Στο έργο του Shinkai υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μπορείς να περιμένεις πάντα να βρεις. Είναι συγκλονιστικά φωτισμένες, μελαγχολικές ιστορίες ανθρώπων που πασχίζουν να διατηρήσουν δεσμούς που χάνονται ή απειλούνται. Ταυτόχρονα, ερωτικές ιστορίες βουτηγμένες στο μελόδραμα αλλά και ανακατεμένες με κάποιο επιβλητικό high concept ή κάποια πινελιά επιστημονικής φαντασίας. Η οποία δεν μετατρέπει τις ιστορίες αυτές σε βαρύ sci-fi ή τελοσπάντων κάτι που καθορίζεται τελικά από αυτές τις ιδέες φαντασίας, όσο δίνει μια πλατφόρμα στον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων, να κυριαρχήσει και να αποτυπωθεί με έναν πιο κυριολεκτικό και εμβληματικό τρόπο στην παλέτα και στον κόσμο της ταινίας.

Για να το πούμε αλλιώς, ναι, στο Weathering With You μια κοπέλα ελέγχει τον καιρό με αποτέλεσμα να υπάρχουν περίοδοι μόνιμης βροχής πάνω από τον ουρανό του Τόκιο. Στο δε Garden of Words, η μόνιμη βροχή είναι κατά τον αφηγητή έφηβο, ένας τρόπος να «έρθει ο ουρανός πιο κοντά στη γη».

Οπότε ναι. Άφοβα μεγάλες ιδέες που εκφράζουν βαρύγδουπα συναισθηματικά μελοδράματα, και μια χρωματική αισθητική με layers φωτός και χρωμάτων που θα ζήλευε και σκηνοθέτης που γυρίζει ταινία στην διάρκεια της magic hour.

(Είναι… ο Makoto Shinkai… ο Douglas Sirk των anime;  Σίγουρα πολύ πιο ταιριαστή αναλογία από το «νέος Miyazaki» που του έχει φορεθεί στη Δύση για λόγους ατυχέστατα προφανείς.)

Καθώς λοιπόν το Suzume κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες, επισκεπτόμαστε όλη του τη φιλμογραφία, από το καλτ ρομαντικό χιτ 5 Centimeters Per Second μέχρι την πέμπτη εμπορικότερη ταινία στην ιστορία του γιαπωνέζικου box office(!), το Your Name.

The Place Promised in Our Early Days (2004)

Με μαγικό κυριολεκτικό γιαπωνέζικο τίτλο το Beyond the Clouds, the Promised Place, η ταινία διαδραματίζεται σε ένα παράλληλο παρελθόν όπου η Σοβιετικοί έχουν τον έλεγχο της μισής Ιαπωνίας και χτίζουν έναν τεράστιο πύργο που σταδιακά αντικαθιστά μέρος της ύλης με ύλη από παράλληλα σύμπαντα (μη ρωτάς, απλά δέξου το). Μια παιδική φίλη του κεντρικού ήρωα που έχει χαθεί από τη ζωή του δεν πρέπει να ξυπνήσει από τον ατελείωτο ύπνο της γιατί η ύλη θα κάνει καμπούμ, κι αυτός τώρα πρέπει κάπως να την ψάξει για να σώσει τον κόσμο.

Ακόμα δεν φτάνει το επικό επίπεδο των μετέπειτα έργων του όμως ήδη τα κυρίαρχα στοιχεία των ιστοριών του είναι εδώ: Η ποιητικότητα ενός αγνού (δηλαδή όχι δοκιμασμένου σε κάποια αληθινή, ζησμένη συνθήκη) έρωτα, η χρήση fantasy ιδεών ως επέκταση μιας συναισθηματικής κατάστασης, μια ονειρική λογική που επιτρέπει να πλεχθούν μεταξύ τους αναμνήσεις, επιθυμίες, φαντασία και ιστορικές πληγές– αλλά και, για να τα λέμε όλα, και μια τάση του σκηνοθέτη να χρησιμοποιεί τις γυναίκες ηρωίδες του ως κυριολεκτικά οχήματα πλοκής, κάτι που δεν θα αλλάξει μέχρι το Suzume.

5 Centimeters Per Second (2007)

Κρατάει μια ώρα και αποτελείται από 3 επεισόδια σε διαφορετικές στιγμές της ζωής των κεντρικών ηρώων, δύο παιδιών που χάνονται καθώς μεγαλώνουν αλλά μένουν κι οι δύο με κάποιο τρόπο κολλημένοι στο παρελθόν. Στο πρώτο επεισόδιο ο Τακάκι κι η Ακάρι θα πρέπει να αποχωριστούν μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς και, δραματικά, η στιγμή που θα καταφέρουν να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους είναι κι εκείνη που συνειδητοποιούν πως δε θα είναι ποτέ μαζί. Στο δεύτερο επεισόδιο ο Τακάκι μερικά χρόνια μετά είναι το αντικείμενο πόθου μιας άλλης κοπέλας που δε βρίσκει δύναμη να του το πει, ενώ εκείνος ονειρεύεται ακόμα την Ακάρι. Το τρίτο επεισόδιο βρίσκει τον Τακάκι και την Ακάρι αρκετά χρόνια μετά, έχοντας κι οι δύο μπει καλά στις επιμέρους τροχιές τους. Όμως… Όμως;;

Τίμιο πλανταγματάκι, για μια αισθηματική ιστορία γεμάτη απόσταση, μελαγχολία, ενοχές, με δύο ήρωες που μοιάζουν σαν φαντάσματα ο ένας στη ζωή της άλλης. Τα όνειρα είναι κι εδώ το ουσιαστικό πεδίο στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία παρά το ότι πρόκειται για ένα φιλμ αποφασιστικά λιγότερο φαντασιακό σε σχέση με το προηγούμενο (ή τα επόμενά του).

Το δε επίπεδο λεπτομέρειας και τεχνικής στην απεικόνιση του περιβάλλοντος –που παίζει τεράστια σημασία στις ιστορίες του Shinkai– φτάνει εδώ σε νέο επίπεδο τεχνικής, χωρίς ποτέ η λεπτομέρεια να απειλεί τα όνειρα με σκληρό ρεαλισμό. (Κάτι που το δυτικό animation θα πρέπει να μάθει καλά κάποια στιγμή.) Τεράστια καλτ επιτυχία στην εποχή του, με διασκευές, άπιαστες home video πωλήσεις, και με το όνομα του σκηνοθέτη να καταφθάνει και εκτός Ασίας.

Children Who Chase Lost Voices (2011)

To πιο φισκαρισμένο με πλοκή έργο του Shinkai και προσωπικά όχι το είδος ιστορίας που απολαμβάνω από τον συγκεκριμένο σκηνοθέτη. Ένα κορίτσι φροντίζει ένα αγόρι που την σώζει από την επίθεση ενός παράξενου πλάσματος, κι όταν το αγόρι την επόμενη μέρα μυστηριωδώς, η έφηβη ξεκινά ένα ταξίδι μέχρι και τη χώρα των νεκρών για να πει αντίο.

Έχει και πάλι κάτι μελαγχολικό, παθιασμένο και ποιητικό όπως όλες οι ταινίες του Shinkai, αλλά είναι σίγουρα το πιο ογκώδες από πλευράς πλοκής στόρι του, και σίγουρα δεν ρέει με τον τρόπο που το κάνουν άλλες ταινίες του. Έχει ωστόσο τις όμορφες στιγμές του κι αυτό, ενώ υπό μία έννοια αποτελεί μια πρώτη απόπειρα σε μια ιστορία παρόμοια με αυτή του Suzume, το οποίο αποτελεί μια πολύ πιο ραφιναρισμένη εκδοχή του.

The Garden of Words (2013)

Εδώ περνάμε πλήρως στην «καταραμένα ρομάντζα κάτω από επίμονη βροχή» περίοδο του Shinkai και, ναι. Το ρομάντζο εδώ είναι ανάμεσα σε έναν μοναχικό 15χρονο wannabe τσαγγάρη και μια μελαγχολική γυναίκα 27 χρόνων την οποία συναντά καθημερινά στον εθνικό κήπο, κάθε πρωινό που βρέχει, κι η οποία λόγω ενός προσωπικού τραύματος δυσκολεύεται να είναι συνεπής στη δουλειά της, φεύγοντας μονίμως μακριά.

Η ακριβής φύση της σχέσης τους αποκαλύπτεται σταδιακά στη διάρκειας του (συντομότατου, μόλις μια ώρα) φιλμ και ναι, έρχεται με τον μεγάλο αστερίσκο πως χρειάζεται ένα μεγάλο άλμα κατανόησης και αποδοχής το να λάβουμε καν σοβαρά υπόψη μας ένα ρομάντζο με τέτοια ηλικιακή διαφορά (και με δεδομένη την μετέπειτα εξέλιξη του φιλμ).

Όμως εδώ ο Shinkai δεν επιχειρεί στα αλήθεια να κάνει ένα παραδοσιακό ρομάντζο, όσο κυρίως μια ποιητική σπουδή πάνω στην απόσταση και τη μοναξιά, με τα δύο αυτά άτομα απλώς να λειτουργούν ως εκφραστές κάποιας βαθιάς απώλειας, ενός μεγάλου κενού, του άλλου.

Η διαρκής βροχή καθώς και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα (τα παπούτσια ως σύμβολα μιας ωρίμανσης που χτίζεται και τελειοποιείται αργά και μεθοδικά) ενισχύουν την ονειρική διάσταση ενός έτσι κι αλλιώς άκρως μελαγχολικού mood piece– παρά ενός οποιοδήποτε συμβατικού δράματος. Το συναισθηματικό κρεσέντο του φινάλε είναι το πιο #μια_κατάσταση από όλες τις συναισθηματικές κορυφώσεις ταινίας του σκηνοθέτη.

Your Name (2016)

H κορυφαία ταινία του, και το απόλυτο must της φιλμογραφίας του. Το ίδιο το premise είναι φοβερά αβανταδόρικο, καθώς δανείζεται την δημοφιλή ιδέα της ανταλλαγής σωμάτων που συναντάμε συχνά σε κωμωδίες καταστάσεων, για να την χρησιμοποιήσει όμως στο πλαίσιο ενός εφηβικό ρομάντζου που αντηχεί έντονα τον συλλογικό εθνικό πόνο της καταστροφή του 2011, όταν 20.000 άνθρωποι πέθαναν ύστερα από τον σεισμό και τσουνάμι στην ανατολική Ιαπωνία.

Ναι, όλα αυτά βρίσκονται μες στην ίδια ταινία, και λειτουργούν θριαμβευτικά.

Ένα κορίτσι στην επαρχία της Ιαπωνίας αρχίζει έξαφνα μια μέρα να ξυπνά μες στο σώμα ενός αγοριού στο Τόκιο, κι αντιστρόφως εκείνος μες στο σώμα το δικό της. Όλο το πρώτο μέρος του φιλμ λειτουργεί ως μια φοβερά απολαυστική εφηβική κωμωδία παρεξηγήσεων που σταδιακά δίνει το μέρος του σε ένα σαρωτικό δράμα πάνω στα τραύματα των συλλογικών καταστροφών και του σχίσματος που είναι ικανά να αφήσουν στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο και την ίδια μας την ύπαρξη.

Οι δύο νεαροί ήρωες θα τα βάλουν με την ίδια τη δύναμης της Φύσης προκειμένου να αντιμετωπίσουν απειλές πολύ μεγαλύτερες από τους ίδιους, με την ταινία να κυλά ορμητικά και εντυπωσιακά προς μια εκπληκτικά συναισθηματική κορύφωση (…πάνω σε μια κορυφή, φυσικά) κι ένα φινάλε-απαίτηση δακρύων. Θρίαμβος σε κάθε επίπεδο.

Weathering With You (2019)

Όχι φυσικά κακό αλλά πάντως αρκετά πιο στουμπωμένο σε σχέση με το Your Name, του οποίου αποτελεί εμφανές follow-up και εν γένει συγγενικό κομμάτι. Καθώς διαπραγματεύεται αντίστοιχες ανησυχίες με αρκετά παρόμοιο τρόπο.

Ένα αγόρι δραπετεύει από το σπίτι του στην ηφαιστειογενή περιοχή της Κοζουσίμα και φτάνει στο Τόκιο όπου γνωρίζει ένα κορίτσι που μπορεί να χειριστεί τον καιρό. Σε μια κυριολεκτική αποτύπωση του «κάνει ό,τι καιρό αισθάνομαι» που έτσι κι αλλιώς είναι κάτι που πολύ συχνά νιώθουμε πως είναι αλήθεια.

Η ταινία δεν κινείται με τη χάρη του Your Name, ούτε έχει το ίδιο κέφι, αλλά επειδή κάτι χάνεις και κάτι κερδίζεις, πρέπει να τονίσουμε πως ακόμα και για τα έτσι κι αλλιώς υψηλά στάνταρ του Shinkai, είναι αποστομωτικά όμορφη. Κάθε σκηνή είναι ένας πανέμορφος πίνακας διάθεσης, με τα καιρικά φαινόμενα μπλεγμένα με τον μελοδραματισμό και το πάθος να ζωντανεύουν κάθε πιθανό σχεδιασμένο περιβάλλον σε κάτι ολοκληρωτικό, που σε περικυκλώνει.

Και, σε κάθε περίπτωση, το φινάλε είναι εξαιρετικό, υπογραμμίζοντας την σημασία του «μαζί» περισσότερο από την όποια αντιδραστική ανάγκη συντηρητισμού. Υπάρχει κάτι συναρπαστικό και ενθουσιώδες στον ίδιο τον κίνδυνο και στο φάσμα του αγνώστου που η ταινία αγκαλιάζει, συνεπαίρνοντας τον θεατή.

Suzume (2023)

Η νέα του ταινία, ανήκει κι αυτή αποφασιστικά σε αυτή την μοντέρνα του περίοδο, μελοδραματικών ιστοριών στον απόηχο ενός συλλογικού, εθνικού πένθους. Είναι μια ταινία που ζει και αναπνέει μέσα σε απομεινάρια του παρελθόντος, με πύλες στον ίδιο τον κόσμο του Μετά, και με μια ηρωίδα που προσπαθεί εμμονικά να διασώσει –και να κατανοήσει– τις ίδιες τις πληγές του παρελθόντος της.

Το πρώτο μέρος είναι σουρεαλιστικά διασκεδαστικό (παρά μια επαναληψιμότητα που κάπου ίσως και να κουράσει) φέρνοντας στο νου ξανά το κέφι του Your Name, ενώ η κεντρική ηρωίδα είναι ο πιο ολοκληρωμένος γυναικείος χαρακτήρας της φιλμογραφίας του Shinkai.

Είναι ένα road trip από τη μια άκρη της Ιαπωνίας στην άλλη, μια διαδρομή ανάμεσα σε φαντάσματα, σε πόνο, σε μια πανέμορφα αποτυπωμένη μελαγχολία– πάνω στην ανάγκη να κατανοήσεις μια απώλεια για να μπορέσεις να χτίσεις ξανά κάτι καινούριο.

Περιέργως, σε σχέση με τις άλλες του ταινίες, εδώ το ρομάντζο κάπως μοιάζει να περισσεύει κιόλας– κι είναι οι σκηνές της μεγάλης απειλής που κρατούν το πιο κυρίαρχο κομμάτι της αφήγησης. Τόσο οι ίδιες, κι ο τρόμος που απελευθερώνουν, όσο κι αυτό που τελικά εκπροσωπούν. Όπως όμως κι αν εκφράζονται κι αν αποτυπώνονται, τα συναισθήματα κι οι εικόνες του Makoto Shinkai πάντα θα δημιουργούν κάτι το σαρωτικά επιβλητικό. Οι ταινίες του, είναι τα fantasy anime μελοδράματα που πάντα θα έχουμε ανάγκη.

*Το Suzume κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood Entertainment.