Ξύλο, αίμα και μαύρη δαντέλα: Το φετινό αφιέρωμα των Νυχτών Πρεμιέρας τα έχει όλα

Η ιστορία φυσικά δεν τελειώνει εκεί. Δεν ήταν απλά ένα σινεμά, κι αυτές που συνέβαιναν δεν ήταν απλές προβολές. Κάθε κινηματογραφική αίθουσα είναι εξάλλου κομμάτι της κουλτούρας της πόλης, γι’αυτό και πέρσι είχε υπάρξει τέτοια συλλογική αντίδραση από τον κόσμο και μερικούς από τους θεσμούς της χώρας, όταν φάνηκε πως τα Άστορ και Ιντεάλ αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο κλεισίματος.

Κάθε αίθουσα κουβαλά μαζί και την ιστορία της, τις αναμνήσεις, τα επεισοδιακά σκηνικά, τις συγκινήσεις. Έτσι και το Scala στο Λονδίνο, θα είναι για πάντα εκείνος ο πομπός που εξέπεμπε για μια δεκαετία, συγκεντρώνοντας εκεί το πιο αταξινόμητο κοινό: queer, σινεφίλ του σκληρού arthouse, πανκς, fashionistas, καλλιτέχνες, ηδονιστές. Και συγκέντρωνε αυτό το κοινό σε προβολές που ήταν κάτι παραπάνω από απλές προβολές.

Όπως περιγράφει κι ο κατάλογος των Νυχτών Πρεμιέρας, η ιστορία του Scala είναι «μια sex, drugs & rock’n’roll ιστορία επεισοδιακών προβολών, απίθανων ολονύκτιων σινε-μαραθώνιων και πάσης φύσεως ακολασίας με σκηνικό το διαβόητο σινεμά με “τους πιο εξωφρενικούς θαμώνες στον κόσμο”, όπως το περιέγραψε κάποτε ο John Waters.

Υπήρξε καταφύγιο για όλες τις πολύχρωμες και πανσεξουαλικές φυλές της νύχτας που ανέβαιναν τις ατέλειωτες μαρμάρινες σκάλες του και κρύβονταν εκεί μέχρι να ξημερώσει για να κοινωνήσουν με θρησκευτικό ζήλο ταινίες όλων των ειδών, από κλασικό Χόλιγουντ και αριστουργήματα του παγκόσμιου σινεμά μέχρι δημιουργίες τρόμου, πειραματικά και LGBTQ+ φιλμ, κουνγκ φου και cult movies».

Αυτή η πολυφωνία, μακριά από την ηρεμία του mainstream, αντικατοπτριζόταν και στο πρόγραμμα του κινηματογράφου που σε μια δεκαετία έπαιξε χιλιάδες ταινίες από όλες τις γωνιές της γης, άφοβα, τολμηρά, με χαρακτήρα. Τόσο, που παρά το κλείσιμο πριν 30 ακριβώς χρόνια, συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς – τόσο πολύ μάλιστα, που φέτος γυρίστηκε κι ένα ντοκιμαντέρ το οποίο φυσικά και θα προβληθεί στις Νύχτες Πρεμιέρας.

Και τυχαίνει, όπως συχνά συμβαίνει στην ζωή, να δένει αυτή η επέτειος με μια σημερινή πραγματικότητα. Με μια θλιβερή προοπτική: Το επικείμενο κλείσιμο του Ιντεάλ, που όπως αναφέρθηκε και πέρσι μετά τους ξεσηκωμούς, μπορεί το Άστορ μάλλον να σώθηκε, αλλά το Ιντεάλ καταδικάστηκε στη μοίρα των ξενοδόχων.

Γράφει ο καλλιτεχνικός διευθυντής των Νυχτών Πρεμιέρας, Λουκάς Κατσίκας: «Παίρνοντας αφορμή από τη βραχύβια ιστορία του Scala, που όμως πρόλαβε να αφήσει πίσω του σεβαστό πολιτιστικό αποτύπωμα, το φετινό μεγάλο αφιέρωμα του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας είναι ένας φόρος τιμής σε μια αίθουσα και σε μια γενιά που εκεί μέσα έζησε μερικές από τις πιο έντονες συγκινήσεις της.

Η αίθουσα αυτή μπορεί να λεγόταν Scala, θα μπορούσε όμως να λέγεται και Ιντεάλ – ο ιστορικός κινηματογράφος της πόλης μας που, έπειτα από 100 χρόνια λειτουργίας, είναι κι αυτός γραπτό να έχει άδοξο τέλος σε λίγους μήνες από τώρα».

Ποιες θα είναι λοιπόν οι ταινίες από όλο το εκλεκτικό αυτό πρόγραμμα του Scala που θα δούμε φέτος στην Αθήνα; Ταινίες που συνδέθηκαν με το λονδρέζικο σινεμά και που αγαπήθηκαν από το κοινό του, και που εκπροσωπούν αυτό το θαυμαστό εύρος επιλογών. Με σκηνοθέτες από τον Cronenberg και τον Ferrara μέχρι τον Mario Bava και τον King Hu. Για τις επόμενες δύο βδομάδες, θα ζήσουμε κι εμείς κάτι από εκείνη την έκσταση. Αυτές είναι οι ταινίες του αφιερώματος (κείμενα από το ωρολόγιο του φεστιβάλ):

Οι Μαχητές (The Warriors, 1979)

Η ολονύκτια οδύσσεια μιας νεανικής συμμορίας η οποία κατηγορείται άδικα για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε, και τώρα αναζητά απεγνωσμένα το δρόμο πίσω στην ασφαλή περιοχή της, αποτελεί τη βάση για αυτό το συναρπαστικό και εικονογραφικά εντυπωσιακό νυχτερινό ταξίδι στην άκρη της μεγαλούπολης.

Απομακρύνοντας τη δράση του όσο πιο μακριά μπορεί από το ρεαλιστικό, ο Walter Hill χτίζει έναν εξεζητημένο κινηματογραφικό κόσμο όπου τα χρώματα γίνονται ζωηρά και μεθυστικά, η βία αναπαρίσταται με μια αλάθητη χορογραφική τελειότητα, η πόλη της Νέας Υόρκης μεταμορφώνεται σε μια μοντέρνα ζούγκλα γεμάτη σύγχρονες φυλές και οι σκηνές εναλλάσσονται με τη λογική των κόμικ.

Ταξί για τα Αποχωρητήρια (Taxi to the Toilet, 1980)

Κατασχέθηκε από τις τελωνειακές αρχές στις ΗΠΑ, απαγορεύτηκε σε πολλές χώρες του κόσμου και σε αρκετές περιπτώσεις χρειάστηκε να βρει το κοινό του μέσα από προβολές σε underground αίθουσες. Κι όμως, παρά το σκάνδαλο που προκάλεσε στην εποχή του για τον εντελώς απενοχοποιημένο (και απομυθοποιητικό) τρόπο με τον οποίο αποτύπωνε τις τολμηρότητές του στην οθόνη, αυτός ο μνημειώδης σταθμός του queer σινεμά αποτελεί μια από τις πιο ειλικρινείς και αυθεντικές απεικονίσεις ομοφυλοφιλικής ζωής στη μεγάλη οθόνη.

Ένας άντρας προσπαθεί να αποφασίσει αν είναι έτοιμος να δεσμευτεί σε κάτι μονιμότερο με τον άντρα που μόλις γνώρισε ή προτιμά να συνεχίσει ανενόχλητος τις ερωτικές περιπλανήσεις και τα ψωνιστήρια του σε ένα ηδονικό Βερολίνο των αμέτρητων σεξουαλικών πιθανοτήτων. Η ταινία είναι κατάλληλη μόνο για θεατές άνω των 18.

Φίλησέ Με Θανάσιμα (Kiss Me Deadly, 1955)

Ξεκινούσε ως δαιδαλώδης αστυνομική ιστορία για να κορυφωθεί σε ένα πλήρες ολοκαύτωμα, είχε ως πρωταγωνιστή έναν φασίζοντα ντετέκτιβ και για πλοκή την αναζήτηση ενός κουτιού της Πανδώρας με θανάσιμα μυστικά.

Ο Aldritch φτιάχνει μια κινηματογραφική βόμβα, προορισμένη να εκραγεί στο τελευταίο της ακριβώς λεπτό, στέλνοντας τις λογοτεχνικές σελίδες του Mickey Spillane, το φιλμ νουάρ, την πυρηνική υστερία των ημερών και την πιο μηδενιστική άποψη για τον κόσμο που μας περιβάλλει να εκραγεί στο πρόσωπο των θεατών. Ένα φιλμ αδιανόητο για την εποχή του και από τα κορυφαία του είδους, το οποίο έχει επηρεάσει από τον Godard και το Γαλλικό Νέο Κύμα, μέχρι ταινίες όπως το Repo Man και το Pulp Fiction.

Οι Ξεγραμμένοι (Out of the Blue, 1980)

Με τον πατέρα στη φυλακή και τη μάνα χαμένη στα δικά της ναρκωτικά ταξίδια, ένα 15χρονο αγοροκόριτσο που λατρεύει τον Elvis και τον Sid Vicious ζει τη δική του σκληρή ενηλικίωση σε μια αδιέξοδη επαρχιακή Αμερική.

Ένας κινηματογραφικός δυναμίτης μηδενισμού, με ωμή ενέργεια που σοκάρει μέχρι σήμερα, γνήσια πανκ φιλοσοφία και μια συγκλονιστική ερμηνεία από τη Linda Manz, το καταραμένο φιλμ του Dennis Hopper αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες ταινίες της δεκαετίας του: ένα ρέκβιεμ των χαμένων ψυχών. Προβολή σε συνεργασία με το Midnight Express. Προλογίζει ο Άκης Καπράνος.

Οι Διχασμένοι (Dead Ringers, 1988)

Αξέχαστος κινηματογράφος, με τη δύναμη της έλξης και της απώθησης ταυτόχρονα, το αριστούργημα όλης της φιλμογραφίας του Cronenberg πετυχαίνει μια σπάνια ατμόσφαιρα υποβολής και κλιμακούμενου ζόφου, αντλώντας από ένα αληθινό περιστατικό για να διηγηθεί την περίπτωση δύο δίδυμων γυναικολόγων με ανορθόδοξες ιατρικές μεθόδους (τους υποδύεται ο Jeremy Irons στην ερμηνεία της καριέρας του), η εύθραυστη και αδιατάραχτη σχέση των οποίων θα σφραγιστεί τραγικά από τον κοινό έρωτά τους για μια ηθοποιό και από τη σταδιακή ρήξη που επέρχεται μεταξύ τους.

Η ταινία προσεγγίζει την πολύπλοκη σχέση μεταξύ των δύο αδερφιών σαν ένα σκοτεινό και ανησυχητικό ψυχογράφημα, προσφέροντας καθ’ οδόν ένα παράδοξο ταξίδι σε μια ανεξερεύνητη ανθρώπινη Ζώνη του Λυκόφωτος.

Το Άγγιγμα του Ζεν (A Touch of Zen, 1971)

Μια μεταμφιεσμένη νεαρή αριστοκράτισσα που καταδιώκεται από διεφθαρμένους αξιωματούχους βρίσκει καταφύγιο σε ένα απομονωμένο και πιθανώς στοιχειωμένο χωριό. Όταν η ταυτότητά της αποκαλυφθεί, εκείνη και οι σύντροφοί της θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια ορδή πολεμοχαρών αντιπάλων.

Το μεγαλειώδες αριστούργημα του King Hu, του ανθρώπου που άλλαξε ριζικά το σινεμά πολεμικών τεχνών, μετατρέποντάς το σε ένα άνευ προηγουμένου κράμα αισθητικών απολαύσεων και φιλοσοφικών αναζητήσεων, μοιάζει με μια αλληλουχία κινεζικών κουτιών που αποκαλύπτουν το ένα το άλλο, αμφισβητώντας τα ίδια τα όρια των κινηματογραφικών ειδών στα οποία ανήκει. Από την ιστορία φαντασμάτων στο πολιτικό θρίλερ κι από την πανδαισία εξαίσια χορογραφημένων σκηνών δράση σε μια μεταφυσική εξερεύνηση της ανθρώπινης φύσης, το Άγγιγμα του Ζεν είναι ένα απαράμιλλο κινηματογραφικό έπος – με κάθε πιθανή έννοια της λέξης.

Άγγελος Εκδίκησης (MS .45, 1978)

Μια συνεσταλμένη βωβή γυναίκα πέφτει θύμα βιασμού δύο φορές μέσα σε διάστημα μερικών ωρών. Τυφλωμένη από το μίσος και το σοκ της τραυματικής της εμπειρίας, θα μεταμορφωθεί σε εξολοθρευτή άγγελο και θα ξεχυθεί στους σκοτεινούς δρόμους της Νέας Υόρκης, σκορπώντας το θάνατο σε κάθε δυνητικά απειλητικό αρσενικό που θα βρεθεί στο διάβα της.

Ο Abel Ferrara αντιστρέφει τους ρόλους θύτη και θύματος, και υιοθετεί την οπτική μιας αθώας νεαρής γυναίκας που αποφασίζει να πάρει τον νόμο στα χέρια της, μετατρέποντας το φαλλικό 45άρι του τίτλου σε φετιχιστικό όργανο θηλυκής οργής απέναντι σε κάθε υπόνοια σωβινιστικής απειλής. Με μια αποστομωτική ερμηνεία από την 19χρονη τότε Zoë Lund, αυτό το στυλάτο, προκλητικό και υπερβίαιο φεμινιστικό μανιφέστο παραμένει μια από τις εξέχουσες exploitation ταινίες των ‘80s.

Ανήθικες Ιστορίες (Immoral Tales, 1973)

Διαβόητος κυρίως για το σκανδαλώδες Κτήνος (1975) του, ο αβάν-γκαρντ animator και πορνογράφος Walerian Borowczyk παρέδωσε την πιο εξαίσια δουλειά του με αυτό το αισθησιακό σπονδυλωτό φιλμ, αποτελούμενο από τέσσερις ιστορίες που εκτυλίσσονται σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους.

Από τα υγρά παιχνίδια δύο εφήβων ξαδελφιών υπό την απειλή της παλίρροιας και το φρενιτιώδες κρεσέντο αυτοϊκανοποίησης μιας θεοσεβούμενης νεαράς με τη συνδρομή ζαρζαβατικών, μέχρι τα λουτρά αίματος της πορφυρής κόμισσας Báthory και τα αιμομικτικά όργια της Lucrezia Borgia, ο Borowczyk μεταπηδά δεξιοτεχνικά από την αμηχανία στο χιούμορ και από τον τρόμο στην ηδονή.

Αίμα και Μαύρη Δαντέλα (Blood and Black Lace, 1964)

Η μητέρα όλων των slasher ταινιών φέρει τη σκηνοθετική υπογραφή του σπουδαιότερου μαέστρου τρόμου στο ευρωπαϊκό σινεμά και αποτελεί την πιο ηδονικά απολαυστική ταινία του. Βυθίζοντας εξαρχής τα πάντα σε μια εκθαμβωτική τεχνικολόρ δεξαμενή, ο Mario Bava απομακρύνεται από τον κόσμο του ρεαλιστικού για να συνθέσει ένα οπερετικό θρίλερ στο οποίο κάθε σκηνή μετρά και κάθε απεικόνιση φόνου αποτελεί ένα μικρό αριστούργημα, καθώς μια σειρά από θηλυκά μοντέλα πέφτουν νεκρά από το γαντοφορεμένο χέρι ενός αθέατου σαδιστή δολοφόνου. Πλοκή και χαρακτήρες παραχωρούν διακριτικά τη θέση τους σε μια γνήσια αποθέωση του στιλ και της σκηνοθεσίας, τα οποία ο Bava αναδεικνύει με ένα διεστραμμένο κέφι που γίνεται μεταδοτικό.

Thundercrack! (1975)

Στη διάρκεια μιας νύχτας με καταιγίδα, τρεις άντρες και τρεις γυναίκες αναζητούν καταφύγιο από τον μανιασμένο καιρό στη γοτθική έπαυλη μιας ηλικιωμένης γυναίκας που ζει τρεκλίζοντας από το πιοτό. Μόλις βγάλουν τα βρεγμένα ρούχα, οι καλεσμένοι θα γίνουν πρωταγωνιστές μιας βραδιάς κατά τη διάρκεια της οποίας οι μακάβριες εκπλήξεις θα εναλλάσσονται με τις αμέτρητες ερωτικές στάσεις που πρόκειται να μοιραστούν.

Το Thunderckrack! είναι το Rocky Horror Picture Show των πορνογραφικών ταινιών: Βρώμικο έπος του trash, θρύλος του underground σινεμά, ντελιριακή παρωδία με kinky ορέξεις, η «πρώτη και τελευταία bisexual τσόντα τρόμου στην ιστορία του κινηματογράφου», όπως χαρακτήρισαν το φιλμ, παραμένει ένας από τους σημαντικότερους και μέχρι πρότινος ακριβοθώρητους σταθμούς του μεταμεσονύκτιου κυκλώματος των ‘70s. Η προβολή είναι Αυστηρώς Ακατάλληλη.

Variety (1983)

Νεαρή δημοσιογράφος γνωρίζει από πρώτο χέρι τον περιθωριακό κόσμο των πορνοσινεμά και των sex shops της Νέας Υόρκης όταν πιάνει δουλειά ως ταμίας σε τσοντάδικο. Ο ανδροκρατούμενος αυτός κόσμος της ασκεί τρομερή έλξη και εγείρει αθέατες ερωτικές της πλευρές, όταν όμως ένας πλούσιος θαμώνας της γίνεται εμμονή, η ζωή της εκτροχιάζεται προς σκοτεινά μονοπάτια.

Από τα ανεξερεύνητα διαμάντια του ανεξάρτητου σινεμά του ‘80, το Variety είναι ένας φεμινιστικός Ταξιτζής: ένα παράξενο και ατμοσφαιρικό νουάρ στο οποίο μια άφοβη γυναίκα ανατρέπει τα στερεότυπα, γίνεται από θήραμα κυνηγός και ορίζει μόνη τις φαντασιώσεις της, χαράζοντας έναν επικίνδυνο δρόμο που περνά από τις κακόφημες γειτονιές και τις απειλητικές νύχτες μιας άγρυπνης μεγαλούπολης.

Η Κραυγή που Σκοτώνει (The Shout, 1978)

Μυστηριώδης ξένος που ισχυρίζεται ότι επέστρεψε έπειτα από χρόνια περιπλάνησης στην αυστραλιανή έρημο, και πως κατέχει υπερφυσικές δυνάμεις ικανές να αφαιρέσουν μέχρι και τη ζωή ενός ανθρώπου, εισβάλλει στον εύθραυστο γάμο ενός ζευγαριού που ζει σε φιλήσυχο χωριό της Αγγλίας. Με τον ίδιο περίπου τρόπο, ο σπουδαίος Πολωνός δημιουργός Jerzy Skolimowski εισβάλλει στη ροή ενός κανονικού δράματος, διαλέγοντας μια μεταφυσική οδό που του επιτρέπει να παίξει με τα όρια του πραγματικού και του φανταστικού, και με τις προσδοκίες του κοινού ως προς το τι ακριβώς παρακολουθεί, αφηγούμενος μια παραβολή τρόμου για τη σύγκρουσή του πολιτισμένου ανθρώπου με τον αρχέγονο εαυτό του. Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών.

Μια Νύχτα στο Σκάλα (Scala!!! Or, the Incredibly Strange Rise and Fall of the World’s Wildest Cinema and How It Influenced a Mixed-Up Generation of Weirdos and Misfits, 2023)

Η επίσημη ιστορία λέει ότι το λονδρέζικο Scala στάθηκε για μια δεκαπενταετία η πιοεκλεκτική art house αίθουσα της Αγγλίας και πως μέσα της απέκτησαν την κινηματογραφική τους παιδεία σκηνοθέτες όπως ο Christopher Nolan. Ευτυχώς, όμως, που υπάρχει και η ανεπίσημη ιστορία, όπως τη μεταφέρει με φοβερό κέφι αυτό το ντοκιμαντέρ: μια ιστορία επεισοδιακών προβολών και πάσης φύσεως ακολασίας, με σκηνικό το κακόφημο σινεμά με «τους πιο εξωφρενικούς θαμώνες στον κόσμο», όπως το περιέγραψε κάποτε ο John Waters. Χρονικό ενός θρυλικού σινεμά και της φαντασμαγορικής κοινότητας πιστών του, το πολύτιμο ντοκιμαντέρ γίνεται εισιτήριο σε ένα σαγηνευτικό βραδινό σύμπαν και η βασική αφορμή για το μεγάλο αφιέρωμα των 29ων Νυχτών Πρεμιέρας. Παρουσία των σκηνοθετών.

ΜΠΟΝΟΥΣ ΠΡΟΒΟΛΗ

Δεν είναι μέρος του αφιερώματος στο Scala μιας κι εξάλλου γυρίστηκε χρόνια μετά το κλείσιμό του. Όμως πρόκειται για μια προβολή, την τελευταία Κυριακή των Νυχτών Πρεμιέρας, αφιερωμένη στον κινηματογράφο Ιντεάλ, και ταυτόχρονα ένα από τα σπουδαιότερα φιλμ του 21ου αιώνα. Έχετε κι αυτό λοιπόν υπόψην σας:

Αντίο Dragon Inn (Goodbye, Dragon Inn, 2003)

Κατά την ύστατη νύχτα της λειτουργίας του, ένα ιστορικό σινεμά στην Ταϊπέι προβάλλει το θρυλικό φιλμ πολεμικών τεχνών Dragon Inn, πηγή νοσταλγίας για τους λιγοστούς θεατές και τους εργαζόμενους που βρίσκονται εκεί για την αποχαιρετιστήρια βάρδιά τους. Η αφόρητη υγρασία πυκνώνει την ατμόσφαιρα γύρω από την αίθουσα. Η δέσμη του προτζέκτορα φέρνει στο φως απρόσκλητους επισκέπτες.

Τα φαντάσματα του κινηματογραφικού παρελθόντος συναντιούνται για μια τελευταία βραδιά μπροστά και πίσω απ’ την οθόνη. Ένα αριστουργηματικό σχόλιο για το σινεμά που αγαπήσαμε και δεν (θα) υπάρχει πια, το φιλμ του Tsai Ming-liang συγκαταλέγεται ασυζητητί ανάμεσα στις σημαντικότερες στιγμές της 7ης Τέχνης. Προβολή αφιερωμένη στον κινηματογράφο Ιντεάλ.

*Οι 29ες Νύχτες Πρεμιέρας διεξάγονται 27 Σεπτεμβρίου ως 9 Οκτωβρίου. Αναλυτικό πρόγραμμα και εισιτήρια στο επίσημο σάιτ AIFF.