H Σιβηρία φλέγεται και η χρονιά μας είναι 2019

Το πρωί της 19ης Ιουλίου οι Αθηναίοι σηκώθηκαν δύσκολα από το κρεβάτι. Είχε βλέπετε πολλή ζέστη. Έβαλαν καφέ. Ετοίμασαν το πρωινό τους. Κανόνισαν την παρασκευιάτικη έξοδο τους και πήγαν στο γραφείο. Γύρω στο μεσημέρι, λίγο πριν φάνε ή λίγο αφού έφαγαν, ένας αρκετά δυνατός σεισμός τους ξεσήκωσε. Οι Αθηναίοι τότε βγήκαν στον δρόμο ανήσυχοι. Μνήμες του σεισμού του 1999 ξύπνησαν. Την Παρασκευή 19 Ιουλίου του 2019 όλη η Αθήνα την έζησε και τη συσχέτισε με τον σεισμό και τον φόβο μιας ενδεχόμενης μεγαλύτερης καταστροφής.

Τον Αύγουστο του 2019 μια γιγαντιαία πυρκαγιά χτυπάει τη Σιβηρία. H έκταση των δασών που καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές είναι γιγαντιαία. Tην ίδια στιγμή πυρκαγιές εμφανίζονται στην Αλάσκα, ενώ στη Γροιλανδία το λιώσιμο των πάγων το τελευταίο δίμηνο γίνεται με ακόμα πιο ταχύ ρυθμό από αυτόν που υπολόγιζαν οι πιο απαισιόδοξοι επιστήμονες. Ο Αθηναίος σηκώθηκε πάλι δύσκολα από το κρεβάτι του και έπεσε για πρωινή βουτιά ή (αν έμεινε στην Αθήνα) έφτιαξε τον καφέ του νυσταγμένος. Διάβασε για ακόμα μια φορά ότι η “οικολογική καταστροφή στη Σιβηρία ήταν ανυπολόγιστη”. Η Αθήνα δεν έζησε με τον φόβο της κλιματικής αλλαγής την υπόλοιπη μέρα της.

Το κακό που έχουν καταστροφές όπως αυτές που προκαλούνται σταδιακά είναι ότι δεν βλέπεις τα αποτελέσματά τους παρά μόνο με την πάροδο του χρόνου. Δεν τις ζεις αλλά τις κοιτάς από μια ασφαλή απόσταση. Και αυτό ενδέχεται να σε καθησυχάζει. Η κλιματική αλλαγή -παρά τις αντίθετες απόψεις των επιστημόνων- έχει μπει σε μια μελλοντολογική συζήτηση: μια κατάσταση που είναι ήδη σίγουρο ότι θα έρθει αλλά δεν θα τη ζήσουμε. Κάτι σαν τον θάνατο του ήλιου. Η ανησυχία δεν ταιριάζει με μια κοινωνία που έχει μάθει στον πανικό.

AP Photos

Η αλήθεια όμως είναι ότι αυτή η προβολή της κλιματικής αλλαγής στο απώτερο μέλλον της δίνει μια υφή αοριστολογίας. Θα μιλάμε τώρα για το τι θα γίνει το 2200, ενώ δεν έχουμε να φάμε; Χαρακτηριστικό είναι το πώς ζήσαμε, πριν έναν χρόνο, τις πυρκαγιές στο Μάτι ως μια κατάσταση που προκλήθηκε αποκλειστικά από την ανεπάρκεια του ελληνικού κράτους. Οποιαδήποτε προσπάθεια να ψελλίσεις τις λέξεις ‘κλιματική αλλαγή’ (οι περιοχές που καίνε οι wildfires έχουν υπερδιπλασιαστεί σε σχέση με τη δεκαετία του 1970*) αντιμετωπιζόταν ως υπεκφυγή και θεωρητικολογία, ως βόλεμα και μπουρδολογία. Η αλήθεια όμως είναι ότι αν θεωρούμε ότι οι πυρκαγιές εξαπλώνονται ή περιορίζονται μόνο ανάλογα με τις διαχειριστικές ικανότητες των δημάρχων και του κρατικού μηχανισμού μάλλον κλείνουμε τα μάτια, βουλώνουμε τα αυτιά και ταυτόχρονα ουρλιάζουμε “ΛΑΛΑΛΑΛ”, για να είμαστε σίγουροι ότι δεν θα ακούσουμε. Έχω μια εντύπωση ότι αυτό τουλάχιστον το κάνουμε πολύ καλά.

Τα μηνύματα όμως μας έρχονται συνεχώς και καμιά φορά -όπως συμβαίνει με τις πυρκαγιές της Σιβηρίας- τα παίρνουμε όπως είναι και τα εναποθέτουμε σε μια αφήγηση δυστοπίας και νιχιλισμού. Η δυστοπία είναι πρώτα και πάνω από όλα μια αισθητικοποίηση. Kαθόλου τυχαία, η εικόνα που συνόδεψε την είδηση της καταστροφής και έγινε viral ήταν η εικόνα ενός ταράνδου που έμοιαζε να ουρλιάζει με φλόγες στα κέρατά του. Αυτή η φωτογραφία και ο τρόπος που διαμοιράστηκε, εκτός από το ότι φανερά δεν έχει σχέση με τη Σιβηρία, είναι ενδεικτική του πώς αντιμετωπίζουμε την οικολογική καταστροφή: ένα σπάνιο ζώο που ουρλιάζει σε μια επαγγελματική και παντελώς απόκοσμη λήψη. Η κλιματική αλλαγή έρχεται αλλά τη βλέπουμε ακόμα από ασφαλή χωροχρονική απόσταση. Γι’αυτό την αισθητικοποιούμε. Όταν βλέπεις την καταιγίδα στην άκρη του ορίζοντα, τη φωτογραφίζεις. Όταν η καταιγίδα έρχεται από πάνω σου, φροντίζεις να προστατευτείς. Εμείς με κάποιον τρόπο έχουμε πειστεί ακόμα και σήμερα ότι πράγματι έχουμε ακόμα απόσταση, ότι αυτά γίνονται κάπου αλλού.

Και κάπως έτσι έχει στηθεί τα τελευταία χρόνια κυριαρχικά ένας λόγος φοβικής αδράνειας και εγκατάλειψης. Σαν να έχουμε παραδοθεί πίσω από συνθήματα, πίσω από μισανθρωπικές απόψεις περί ‘του χειρότερου πλάσματος του πλανήτη’, την ώρα που ο ακροδεξιός Μπολσονάρου κόβει τα δέντρα του Αμαζονίου κυνηγώντας τις επενδύσεις και ο Τραμπ αρνείται την ύπαρξη του θέματος που ονομάζεται κλιματική αλλαγή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο κυνικοί πολιτικοί είναι και αυτοί που αδιαφορούν περισσότερο απενοχοποιήμενα από τους υπόλοιπους για την κλιματική αλλαγή. Η έγνοια για το περιβάλλον γίνεται ιδεοληψία ή μια κενολογία από ανθρώπους που από μόνοι τους μιλάμε για το αναπόφευκτό της.

Aυτό που όμως δεν έχουμε καταλάβει, ακριβώς γιατί φωνάζουμε καλά το ‘ΛΑΛΑΛΑ’ που λέγαμε παραπάνω είναι ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι απλά ένα πρόβλημα. Είναι μια κατάσταση χωρίς επιστροφή την οποία ο χρόνος όχι μόνο δεν γιατρεύει αλλά την επιδεινώνει. Γιατί όσα θα φέρει η κλιματική αλλαγή, αν ισχύσουν οι προβλέψεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των ειδικών, θα υπερβαίνουν την πραγματικότητα και τις σημερινές αναγνώσεις της. Θα είναι μια αλλαγή που θα ανατρέψει οποιαδήποτε άλλη προβολή του μέλλοντος κάνουμε αφήνοντάς τη για λίγο στην άκρη.

Η Σιβηρία όμως καίγεται τώρα, τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές και αυτό δεν είναι ένα σενάριο. Συμβαίνει τώρα και οι παγανιστικής ρίζας αντιλήψεις μας που λατρεύουν τη φύση ως μια αιώνια θεά που θα επουλώσει μόνη της τις πληγές της, πολύ σύντομα θα δούμε ότι είναι κενές, όπως και τα κελεύσματα μιας επίσης θεοποιημένης φύσης που εκδικείται. Το να σκοτώνονται και άλλοι άνθρωποι λόγω κλιματικών φαινομένων σε καμία των περιπτώσεων δεν λειτουργεί για όσους γλυτώσουν λυτρωτικά.

Στις πυρκαγιές της Καλιφόρνια ο Kanye West πλήρωσε ιδιωτική πυροσβεστική η οποία κατάφερε να σώσει πράγματι τη βίλα του. Στις αεροφωτογραφίες βλέπει κανείς μια γραμμή που χωρίζει ένα σκηνικό απέραντων εκτάσεων καμμένης γης από τις βίλες των πλουσίων της Καλιφόρνια. Και δυστυχώς δεν υπάρχει τίποτα σε αυτόν τον κόσμο που να με πείθει ότι αυτός δεν θα είναι ο τρόπος που ο πολιτισμός μας θα διαχειριστεί τις πρώτες επιπτώσεις της καταστροφής. Τουλάχιστον μέχρι να μας πάρει όλους μαζί ο διάολος.

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo)