Αφγανιστάν, το νεκροταφείο των ανθρώπινων δικαιωμάτων

Οι ΗΠΑ έβγαιναν τότε από έναν πόλεμο εικοσαετίας έχοντας χάσει πάρα πολλά. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει, λίγο έως πολύ, και η αποχώρησή τους σήμερα από το Αφγανιστάν – το νεκροταφείο των αυτοκρατοριών, όπως έχει χαρακτηριστεί. Δεν γνωρίζουμε, βέβαια, ποιο τραγούδι χρησιμοποίησαν αυτή τη φορά για την εκκένωση της πρεσβείας τους. Το χάος όμως που ακολούθησε ήταν το ίδιο και χειρότερο. 

Ο μακροβιότερος πόλεμος των ΗΠΑ, αφού ξεπέρασε εκείνον του Βιετνάμ για μερικούς μήνες, όχι μόνο δεν πέτυχε τον σκοπό του αλλά άφησε τους Ταλιμπάν να κατακτήσουν το μεγαλύτερο ποσοστό της χώρας μέσα σε λίγες ημέρες δημιουργώντας χάος στην πρωτεύουσα, Καμπούλ. 

Αβεβαιότητα, φόβος και ένα κύμα φυγής από την χώρα για όσους και όσες δεν διανοούνται ότι θα ζήσουν πάλι το ισλαμικό κράτος των Ταλιμπάν όπως την περίοδο 1996-2001. Το Αφγανιστάν μπορεί σε όλη του την ιστορία να έχει τη φήμη του νεκροταφείου των αυτοκρατοριών, αφού καμία μεγάλη δύναμη δεν άντεξε και τελικά έφυγε ηττημένη, αλλά σήμερα για άλλη μια φορά γίνεται νεκροταφείο της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον.

Ειδικά όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. 

Αφγανιστάν: Εκεί όπου οι αυτοκρατορίες χάνουν τη μάχη

Το Αφγανιστάν είναι πολύ δύσκολο να κυβερνηθεί. Καμία αυτοκρατορία, κανένα έθνος δεν κατάφερε να κατακτήσει τα εδάφη που βρίσκεται το σημερινό Αφγανιστάν, και έτσι πήρε η περιοχή το παρατσούκλι «Νεκροταφείο Αυτοκρατοριών», ακόμα κι αν μερικές φορές αυτές οι μεγάλες δυνάμεις κέρδισαν κάποιες αρχικές μάχες και εισέβαλαν στην περιοχή. 

Από τους Μογγόλους και τον Τζένγκις Χαν μέχρι τους Πέρσες, όλες οι μεγάλες και ιστορικές αυτοκρατορίες κατάλαβαν ότι η κατάκτηση της περιοχής ήταν μία πολύ δύσκολη υπόθεση. Όμως αυτοί που το κατάλαβαν περισσότερο (και με τον χειρότερο τρόπο) από όλους στη σύγχρονη ιστορία είναι οι Βρετανοί.

Η Βρετανική αυτοκρατορία προσπάθησε να κατακτήσει την περιοχή τρεις φορές από το 1839 μέχρι το 1919. Ο πρώτος Αγγλο-Αφγανικός πόλεμος έμεινε στην ιστορία ως «Καταστροφή στο Αφγανιστάν» και διήρκησε από το 1839-1842. Η Βρετανία ήθελε να ελέγξει την περιοχή περισσότερο για να μην πέσει στα χέρια της ρωσικής αυτοκρατορίας αλλά και για να προστατεύσουν την πιο σημαντική αποικία τους, την Ινδία. Όποιος και να ήταν ο λόγος, η εκστρατεία ήταν μια αποτυχία με τον Dost Mohammad Khan να επιστρέφει στον θρόνο του.

Ο δεύτερος πόλεμος, διήρκεσε λιγότερο, από το 1878 μέχρι το 1880, και στην αρχή μπορεί οι Βρετανοί να σημείωσαν κάποιες νίκες αλλά όλη η εκστρατεία κατέληξε σε μια πανωλεθρία στη μάχη του Κανταχάρ. Ο τελευταίος Αγγλο-Αφγανικός πόλεμος μπορεί να διήρκησε μόνο 2 μήνες (από τις 6 Μαΐου του 1919 μέχρι τις 8 Αυγούστου) αλλά ήταν και ο πιο σημαντικός. Ήταν αυτός που έκανε τους Βρετανούς να αναγνωρίσουν το Αφγανιστάν και για αυτό ονομάζεται Πόλεμος της Ανεξαρτησίας.

Ο Πρωθυπουργός του Αφγανιστάν, Mohammed Daoud Khan (δεξιά), κάνει πρόποση δίπλα στον στρατηγό των Σοβιετικών, Nikolai Bulganin, τον Δεκέμβριο του 1955. / © Associated Press

Μία άλλη υπερδύναμη που τα βρήκε σκούρα στο Αφγανιστάν είναι η Σοβιετική ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η αιτία αυτού του πολέμου ήταν το πραξικόπημα των σοβιετικών το 1978 όταν και σκότωσαν τον Mohammed Daoud Khan και την οικογένεια του, ώστε να αναλάβει την εξουσία το PDPA, το Λαϊκό κόμμα του Αφγανιστάν δηλαδή. Από τον Απρίλιο του 1979, μεγάλο μέρος της χώρας και των πολιτών είχε ξεσηκωθεί. 

Ο πόλεμος αυτός διήρκησε 10 χρόνια, όμως έχει ιδιαίτερη σημασία μιας και είναι ο πόλεμος που έδωσε δύναμη στους Μουτζαχεντίν της περιοχής. Επίσης, στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ θέλησαν να ισοφαρίσουν τη χασούρα από το Βιετνάμ και έτσι άρχισαν να υποστηρίζουν την επανάσταση των δυνάμεων της πολιτοφυλακής.

Μάλιστα, η CIA είχε θέσει σε εφαρμογή την επιχείρηση «Κυκλώνας», η οποία υποστήριζε οικονομικά και πληροφοριακά τους Μουτζαχεντίν στη μάχη ενάντια στους Σοβιετικούς. Στην ομάδα των Μουτζαχεντίν βρισκόταν τότε και ο Osama Bin Laden. Πρέπει να σημειωθεί πως οι τελευταίοι είχαν συναντηθεί στον Λευκό Οίκο με τον πρόεδρο Νίξον το 1983, μιας και θεωρούνταν σύμμαχοι στον πόλεμο ενάντια στον Κομμουνισμό.

Στο Rambo 3, ο John Rambo πολεμάει στο πλάι των Μουτζαχεντίν και ίσως για πρώτη φορά σε χολιγουντιανή παραγωγή ακούμε για Ιερό Πόλεμο (Jihad). 

Ο ανταρτοπόλεμος των Μουτζαχεντίν δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί από τις σοβιετικές δυνάμεις που είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στη χώρα. Έτσι, το 1987 ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει η διαδικασία επιστροφής των στρατευμάτων από το Αφγανιστάν η οποία και ολοκληρώθηκε στις 15 Φεβρουαρίου του 1989. Λόγω της διάρκειας αλλά και του αποτελέσματος του, ο πόλεμος πήρε ένα όχι και τόσο τιμητικό παρατσούκλι: «Το Βιετνάμ της Σοβιετικής Ένωσης».

Η γέννηση των Ταλιμπάν

Η επόμενη μέρα έβρισκε του Μουτζαχεντίν στην εξουσία και μάλιστα πολλές ομάδες ανταρτών υπέγραψαν τη συμφωνία του Πεσαβάρ το 1992, με την οποία δημιουργήθηκε και το Ισλαμικό κράτος του Αφγανιστάν. Δύο χρόνια αργότερα όμως, μια άλλη, πιο εξτρεμιστική ομάδα ανταρτών, οι Ταλιμπάν, κατέλαβε την πόλη Κανταχάρ και εφάρμοσαν την πιο αυστηρή μορφή του ισλαμικού νόμου και της Σαρίας. 

Παράλληλα οι ομάδες των Μουτζαχεντίν που είχαν υπογράψει τη συμφωνία το 1992 βρίσκονταν σε συνεχείς διαμάχες μεταξύ τους. Το αποτέλεσμα ήταν ένα διαλυμένο σε υποδομές αλλά και οργάνωση κράτος το 1996. Αυτές τις συνθήκες εκμεταλλεύτηκαν οι Ταλιμπάν και τον Σεπτέμβριο του ίδιο έτους μπήκαν στην Καμπούλ καταλαμβάνοντας την εξουσία.

Οι πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία του Αφγανιστάν, είχαν αρχίσει να γράφονται. 

Το νεκροταφείο των δικαιωμάτων και της ελπίδας

Ο πρώην πρόεδρος Najibullah μαζί με όλη του την οικογένεια κρεμάστηκε δημόσια θέα, οι γυναίκες έχασαν κάθε δικαίωμα και αναγκάστηκαν να φορούν ολόσωμη μπούργκα που έχει μόνο ένα δίχτυ για να βλέπουν, ενώ ο ξυλοδαρμός και τα βασανιστήρια για τις τελευταίες ήταν καθημερινό φαινόμενο. Δεν μπορούσαν να πάνε σχολείο ούτε και να δουλέψουν.

Μόνο τρεις χώρες αναγνώρισαν το καθεστώς των Ταλιμπάν: η Σαουδική Αραβία, το Πακιστάν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι Ταλιμπάν έμειναν στην εξουσία μέχρι το 2001 όταν και η επέμβαση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ με επικεφαλής τους Αμερικάνους κατάφερε κατευθείαν να τους περιορίσει στις νότιες επαρχίες.

Ο μακροβιότερος πόλεμος στην ιστορία των ΗΠΑ είχε ξεκινήσει αλλά κανείς δεν πίστευε ότι θα κρατούσε τόσο. Το πρόβλημα ήταν ότι ενώ αμέσως οι δυνάμεις των Ταλιμπάν τράπηκαν σε φυγή, ανασυντάχτηκαν και συνέχισαν τον ανταρτοπόλεμο με τη βοήθεια του Πακιστάν. Οι Ταλιμπάν κατάφεραν να εφαρμόσουν στις περιοχές που είχαν υπό τον έλεγχο τους ένα πολύ προσοδοφόρο οικονομικό σύστημα το οποίο βασιζόταν κυρίως στο εμπόριο της ηρωίνης. Το 80% της παγκόσμιας παραγωγής ηρωίνης προέρχεται από το Αφγανιστάν ενώ παράγουν και μεθαμφεταμίνη τα τελευταία χρόνια. Η προσπάθεια των Αμερικανών να καταστρέψουν τις φυτείες είχε, τελικά, αντίθετα αποτελέσματα αφού οι αγρότες στράφηκαν ενάντια τους αλλά και ενάντια στην κεντρική κυβέρνηση, με τους Ταλιμπάν να κερδίζουν την συμπάθειά τους.

Επίσης, έπεισαν πολλούς πολίτες ότι το δικό τους ισλαμιστικό σύστημα δικαιοσύνης είναι πιο αξιόπιστο από εκείνο της διεφθαρμένης αφγανικής κυβέρνησης της Καμπούλ. Έτσι κέρδισαν την υποστήριξη από μεγάλο ποσοστό πολιτών και απέκτησαν ξανά δύναμη στη χώρα. Όσο συνέβαινε αυτό, η κεντρική κυβέρνηση αντί να αποκτά δύναμη και να στέκεται στα πόδια της, γινόταν όλο και πιο αδύναμη. Όλη αυτή η κατάσταση οδήγησε δύο προέδρους των ΗΠΑ να ανακοινώσουν παράταση της παραμονής στο Αφγανιστάν.

Τελικά, την απόφαση για ολική αποχώρηση των αμερικανικών και νατοϊκών στρατευμάτων την πήρε ο Joe Biden αφήνοντας το Αφγανιστάν στο έλεος των Ταλιμπάν, οι οποίοι χρειάστηκαν μόνο μερικές μέρες για να αναλάβουν την εξουσία.

Σήμερα η αβεβαιότητα έχει σκεπάσει ολόκληρη τη χώρα με κέντρο την Καμπούλ. Οι γυναίκες φόρεσαν ξανά μπούρκα, οι διαφημίσεις με γυναικεία πρόσωπα σε τοίχους εξαφανίστηκαν, ενώ οι εικόνες από το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας με ανθρώπους να σκαρφαλώνουν σε αμερικανικά μεταγωγικά αεροπλάνα είναι ενδεικτικές του φόβου που επικρατεί. Το καθεστώς των Ταλιμπάν διαβεβαιώνει ότι αυτή τη φορά δεν θα είναι το ίδιο με την πενταετία 1996-2001 αλλά η εφαρμογή της Σαρίας θα είναι υποχρεωτική και θα αστυνομεύεται αυστηρά.

Ένα από τα πιο αυστηρά, απάνθρωπα και φασιστικά καθεστώτα είναι πάλι στην εξουσία. Ένα καθεστώς που βλέπει τη γυναίκα σαν αντικείμενο και δεν της δίνει κανένα δικαίωμα, ούτε στη μόρφωση ούτε στην περίθαλψη, ενώ θεωρεί ότι μπορεί να σκοτώνει με την πρόφαση της Σαρίας όποιον επιθυμεί. Η μαρτυρία μιας Αφγανής στην Guardian είναι ενδεικτική. Μάλιστα, οι Ταλιμπάν κατέστρεψαν μερικά από το ομορφότερα βουδιστικά μνημεία στη χώρα και, γενικά, η ανασφάλεια κυριαρχεί σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής.

Μέσα σε λίγες μέρες, η χώρα από νεκροταφείο των τριών μεγαλύτερων αυτοκρατοριών της σύγχρονης εποχής, έγινε ξανά το νεκροταφείο της ελπίδας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.