Από φαλάκρα μέχρι ΔΕΠΥ: Τι κληρονομείς από τον πατέρα και τι από τη μητέρα σου

Τι είμαστε; Χώμα και νερό… και 46 χρωμοσώματα που φτιάχνουν το DNΑ μας. Oι γονείς μας έχουν ισόποση συμβολή – δίνουν από 23 χρωμοσώματα. Αλλά δεν είναι 50-50 το αποτέλεσμα – δηλαδή, εμείς. Τι είμαστε; Ένα γονιδιακό blend.

Πώς προκύπτει λοιπόν, το πού μοιάζουμε και τι μας κληρονομεί κάθε δημιουργός;

Στις βασικές γνώσεις ανήκει ότι το χρωμόσωμα Χ που μας περνάει η μητέρα μας είναι πολύ δυνατό, ενώ το Υ που δίνει ο πατέρας μας, είναι πολύ μικρό και δεν περιέχει πολλά γονίδια. Και οι άρρενες και οι θήλεις έχουν Χ χρωμοσώματα, που κουβαλούν περισσότερα γονίδια. Αν όμως, ψαχτούμε περισσότερο, σε γονιδιακό επίπεδο, υπάρχουν διαφοροποιήσεις.

Γενικά, είμαστε μια μίξη των γονιών μας, σε συνδυασμό με το περιβάλλον, που βάζει παντού το χεράκι του.

Διαβήτης τύπου 2 & Πάρκινσον

Ο διαβήτης τύπου 2 και το Πάρκινσον επελέγησαν για την αρχή, καθώς πρέπει να εξηγηθεί κάτι πολύ σημαντικό για τη συνέχεια. Οι βιολόγοι λοιπόν, πίστευαν πως όλο το DNA έρχεται από το κυτταρικό πυρήνα, αλλά πλέον είναι γνωστό πως τα μιτοχόνδρια (ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός των κυττάρων) προσφέρουν πρωτεΐνη στη δημιουργία των γονιδίων.

Το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) το κληρονομούμε από τη μητέρα μας, καθώς αυτό του πατέρα μας αλλοιώνεται μετά τη γονιμοποίηση. Παίζει ρόλο στη μιτοχονδριακή δυσλειτουργία που εμπλέκεται σε ασθένειες που μπορούν να επηρεάσουν σχεδόν κάθε όργανο του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, των νεύρων, των μυών, των νεφρών, της καρδιάς, του ήπατος, των ματιών, των αυτιών και του παγκρέατος, αλλά δεν φταίει αποκλειστικά για αυτές η μητρική κληρονομιά. Οι περισσότερες περιπτώσεις, είναι πολυπαραγοντικές (πυρηνικό DNA και από τους δυο γονείς, μαζί με το περιβάλλον).

Πολλές διαταραχές εν τω μεταξύ, μπορούν να προκαλέσουν δευτερογενή μιτοχονδριακή λειτουργία και να επηρεάσουν άλλες ασθένειες, όπως τη νόσο Αλτσχάιμερ, τη μυϊκή δυστροφία και τον καρκίνο.

Xαρακτηριστικά προσώπου

Πρόκειται για πολυγονιδιακό αποτέλεσμα, δηλαδή, πολλά γονίδια και από τους δυο μας γονείς συνεργάζονται για να δημιουργήσουν το μοναδικό μας πρόσωπο.

Σε μια προσπάθεια υπεραπλούστευσης, μπορούμε να πούμε ότι τα γονίδια του πατέρα φαίνεται πως αποφασίζουν για τη δομή των οστών και το περίγραμμα σαγονιού/γνάθου. Υπάρχει ένας μύθος που θέλει τα βρέφη να μοιάζουν στον πατέρα τους περισσότερο, με τη γέννηση «ενδεχομένως για να ενθαρρύνουν το πατρικό δέσιμο» και άρα να προάγεται έτσι, η θετική γονεϊκότητα.

Στην πραγματικότητα, μελέτες δείχνουν ότι τα νεογέννητα μοιάζουν εξίσου στους γονείς τους «ή ελαφρώς περισσότερο στη μητέρα».

Yπάρχει και η γονιδιωματική αποτύπωση, όπου η ενεργοποίηση κάποιων γονιδίων εξαρτάται από το αν προέρχονται από τη μητέρα ή τον πατέρα μας.

Στο χρώμα των ματιών, και στο χρώμα και τον τύπο μαλλιών συνήθως υπερισχύει ο πιο δυνατός: το σκούρο έναντι του πιο ανοιχτού, γιατί έχει περισσότερη μελανίνη. Προφανώς, υπάρχουν κι εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, δυο γονείς με μπλε μάτια, μπορούν να έχουν παιδί με καφέ μάτια και τούμπαλιν.

Επίσης, τα σγουρά μαλλιά θεωρούνται πιο κυρίαρχα, έναντι των ίσιων. Υπάρχει όμως, και η ατελής κυριαρχία. Είναι ο συνδυασμός σγουρών και ίσων, που δίνουν τα “σπαστά”.

Αυτή είναι μια γενική, απλουστευμένη, γραμμή. Επιστήμονες δεν θα συμφωνήσουν, αφού δεν είναι κάτι που έχει διαπιστωθεί πως ισχύει σε απόλυτο βαθμό. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για πολυγονιδιακά χαρακτηριστικά.

Στα λακκάκια και στο σχήμα του λοβού του αυτιού έχουν “λέγειν” οι πατέρες και οι μητέρες δίνουν το δέρμα και τους κιρσούς.

Aχρωματοψία

Αν το βιολογικό σου φύλο είναι αρσενικό, μπορείς να “ευχαριστείς” τη μητέρα σου για την αδυναμία σου να δεις το κόκκινο και το πράσινο, διαταραχή που σχετίζεται με το χρωμόσωμα Χ επηρεάζει σχεδόν το 6% των αρρένων και μόλις το 0.4% των γυναικών, παγκοσμίως. Οι άρρενες κληρονομούν μόνο ένα χρωμόσωμα Χ και είναι από τη μητέρα τους. Για να έχει αχρωματοψία μια γυναίκα, πρέπει να έχει κληρονομήσει την παραλλαγή του Χ και από τους δυο γονείς.

Εν τω μεταξύ, πρόσφατες μελέτες ενημέρωσαν πως η όραση και η δομή των ματιών κληρονομούνται από τις μητέρες.

Φαλάκρα

Ένα μεγάλο μέρος προέρχεται από το χρωμόσωμα Χ, ως εκ τούτου πιθανότητα κληρονόμησες τη φαλάκρα από τη μητέρα σου -που δεν είναι η αποκλειστική υπεύθυνος. Έρευνα που είχε 52.000 μετέχοντες βρήκε πως υπάρχουν γονίδια και σε άλλα χρωμοσώματα, που επηρεάζουν το συγκεκριμένο θέμα, ενώ παίζουν ρόλο περιβαλλοντικοί παράγοντες -ηλικία, άγχος, διατροφή. Ως εκ τούτου, δεν φταίει απόλυτα η μητέρα σου. Εμπλέκονται πολλά γονίδια, από αυτοσωμικά χρωμοσώματα (και από τον πατέρα), όπως φυσικά και περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Ανάπτυξη εγκεφάλου & Ύψος

Το χρωμόσωμα Υ καθορίζει το ανδρικό φύλο και μεταβιβάζεται άθικτο από τον πατέρα στον γιο, φέροντας γονίδια για την παραγωγή τεστοστερόνης, την ανάπτυξη σπέρματος, την τριχοφυΐα του προσώπου και το βάθος της φωνής.

Τα πατρικά γονίδια συχνά κυριαρχούν (δεν ευθύνονται αποκλειστικά, έτσι;) σε ορισμένους παράγοντες ανάπτυξης (πχ το πατρικό IGF2 προάγει το μεγαλύτερο ανάστημα), στο μήκος των δαχτύλων, την κατανομή λίπους και το χρονοδιάγραμμα της εφηβείας.

Επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό και ορισμένους κινδύνους για την υγεία των ανδρών, όπως για παράδειγμα, το μήκος των τελομερών που επηρεάζουν τη γήρανση, καρκίνους που σχετίζονται με το BRCA και προδιαθέσεις για καρδιακές παθήσεις.

Σε ό,τι αφορά τον εγκέφαλο, στις περιπτώσεις κόρης τα μητρικά γονίδια κυριαρχούν. Φαίνεται να υπάρχει και ισχυρότερη μετάδοση στο σύστημα που σχετίζεται με την κατάθλιψη.

Διαταραχές συμπεριφοράς

Μελέτη που έγινε σε γενετικά διαφοροποιημένα ποντίκια, βρήκε πως το 60% των γονιδίων της πατρικής συμβολής είναι πιο ενεργό από τη μητρική προσφορά.

Το φαινόμενο είναι γνωστό ως ανισορροπία αλληλόμορφων. Δηλαδή, δυο διαφορετικές εκδόσεις (αλληλόμορφα) γονιδίου δεν εκφράζονται ή δεν υπάρχουν σε ίσες ποσότητες σε ένα κύτταρο -ή ιστό-, ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι ισορροπημένα.

Γιατί σε ενδιαφέρει αυτό;

Μεταξύ άλλων, αυτή η ανισορροπία είναι συχνό φαινόμενο και μπορεί να οδηγήσει σε απενεργοποίηση ογκοκατασταλτικών γονιδίων ή υπερενεργοποίηση ογκογονιδίων.

Η ίδια μελέτη παρατήρησε ότι οι εγκέφαλοι των συγκεκριμένων ποντικιών, έμοιαζαν περισσότερο σε εκείνον του πατέρα τους.

Μη βιάζεσαι να ξεσπαθώσεις, γιατί στους ανθρώπους παρατηρήθηκε το αντίθετο. Μοιάζουμε περισσότερο στη μητέρα μας και δη όταν είμαστε κόρες. Οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου έχουν συσχετιστεί με καταθλιπτικές καταστάσεις, με τους ερευνητές να προτείνουν πως οι διαταραχές συμπεριφοράς μπορεί να περνούν από τις μητέρες στις κόρες.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)

Σύμφωνα με μερικές μελέτες, εάν η μητέρα έχει χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης, το παιδί της είναι πιο πιθανό να αναπτύξει ΔΕΠΥ, αργότερα στη ζωή. Τα γονίδια που ρυθμίζουν την παραγωγή σεροτονίνης στον εγκέφαλο μεταδίδονται από τη μητέρα στο παιδί και φαίνεται να έχουν αντίκτυπο στην ικανότητα συγκέντρωσης. Φυσικά, πρέπει να επισημανθεί και ότι η ΔΕΠΥ είναι πολυγονιδιακή, με 74% κληρονομικότητα και από τους δυο γονείς.