Ο άνθρωπος που η μουσική του άνοιγε τις ομιλίες του Ανδρέα Παπανδρέου

Η 29η Μαρτίου είναι η ημέρα που πέθανε ο άνθρωπος που σημάδεψε μουσικά τις δυο τελευταίες γενιές εξ όσων έζησαν το παλιό, Ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ: ο Carl Orff ήταν ο συνθέτης της Carmina Burana, που έκανε πάταγο στις προεκλογικές εκστρατείες του Ανδρέα Παπανδρέου, κατά τη δεκαετία του ’80. Για την ακρίβεια, δε χρησιμοποιήθηκε όλο το έργο του Γερμανού συνθέτη, αλλά ένα instrumental κομμάτι που είχε τίτλο Ω Τύχη (O Fortuna).

Επελέγη το 1980 από το επιτελείο του Ανδρέα Παπανδρέου για τις εμφανίσεις της προεκλογικής εκστρατείας που άνοιγαν και έκλειναν με αυτό. Ακούγονταν και κάποιοι στίχοι που ουδείς καταλάβαινε -όμως ουδείς έδινε σημασία σε αυτούς. Μεταξύ άλλων, αναφέρουν «Ω Τύχη, που σαν το φεγγάρι αλλάζεις, αδιάκοπα μεγαλώνεις ή μικραίνεις. Ζωή μισητή, πρώτα βασανίζεις κι ύστερα ανακουφίζεις. Ανάλογα με τα κέφια σου, λιώνεις τη φτώχεια και τη δύναμη σαν τον πάγο {…} Η Μοίρα τώρα είναι ενάντια στην ευημερία και την αρετή μου. Πρόθυμος ή απρόθυμος, πάντα είσαι σκλάβος της. Έτσι, αυτήν την ώρα, χωρίς καθυστέρηση, αγγίξτε το ρυθμό της χορδής. Και αφού η Μοίρα συντρίβει ακόμα και τους δυνατούς, θρηνήστε όλοι μαζί μου».

Ο τίτλος της σύνθεσης του Orff αφορούσε τη χειρόγραφη συλλογή 1000 και πλέον ποιημάτων και τραγουδιών που είχαν γραφτεί στις αρχές του 13ου αιώνα. Είχαν εντοπιστεί στο αβαείο των Βενεδίκτων μοναχών στο Μπόιρεν, το 1803 -πλέον βρίσκονται στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας. Χρονολογούνταν από το 1230. Ήταν όλα στα λατινικά. Κάποια είχαν και στίχους στα γερμανικά και τα γαλλικά. Η συλλογή διαιρείται σε έξι ενότητες -η πρώτη έχει χαθεί. Πολλά από τα θρησκευτικά και τα ερωτικά ποιήματα συνοδεύονται από μουσικά σημεία (σε 45 ποιήματα υπήρχαν μουσικές νότες κάτω από το κείμενο).

Η πρώτη πλήρης έκδοση έγινε το 1847. Ο τίτλος ήταν Carmina Burana και σήμαινε «τα ποιήματα του Μπόιρεν». Έκτοτε έμεινε, με τον Orff να επιλέγει ποιήματα 24 και να τα μελοποιεί για μεγάλη ορχήστρα, χορωδία και σολίστ. Θα διαβάσεις πως δημιούργησε καντάτα. Καντάτα είναι είδος μουσικής φωνητικής σύνθεσης, θρησκευτικού ή κοσμικού περιεχομένου, με οργανική ή ορχηστρική συνοδεία. Ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα της αφοσίωσης του στην έκφραση με κείμενο, μουσική, ρυθμό και χορό.

Η πρεμιέρα της Carmina Burana έγινε στις 8/6 του 1937, στη Φρανκφούρτη, εν μέσω της ναζιστικής περιόδου. Αργότερα ο Orff κατηγορήθηκε για φιλοναζιστική στάση, μέχρι την αθώωση του γιατί «εκείνη την περίοδο κανείς δεν μπορούσε να δράσει ανεξάρτητα» και δεδομένα είχε εκμεταλλευτεί την επιτυχία του έργου του, στη σκιά του εθνικισμού.

Το έργο αυτό έμεινε ως το πιο δημοφιλές του Orff, ο οποίος πέθανε από καρκίνο στο πάγκρεας σε ηλικία 87 χρόνων. Θεωρείται ο εμπνευστής της μουσικοκινητικής αγωγής, δηλαδή του συνδυασμού μουσικής, κίνησης, λόγου και θεάτρου μέσω του παιχνιδιού -που βοηθά στη δημιουργικότητα των παιδιών και τον αυτοσχεδιασμό. Είχε δώσει στους εκπαιδευτικούς την ελευθερία να πάρουν ως βάση τη δουλειά του και να την εξελίξουν κατά το δοκούν -όπως αποδεικνυόταν η σημασία της βιωματικής εμπειρίας, με τα παιδιά να αφομοιώνουν καλύτερα όσα ζουν, παρά όσα διαβάζουν. Και όλα γίνονται πιο απλά όταν τα παιδιά διασκεδάζουν.

Ως βασική προϋπόθεση είχε θέσει τη χρήση μουσικών οργάνων που μπορούν να χειριστούν παιδιά, αλλά και να βρίσκονται εύκολα όπου βρίσκονται και αυτά (τρίγωνα, καστανιέτες, κουδούνια κλπ). Είχε εστιάσει στη σημασία να καταλάβει κάθε παιδί πώς μπορεί να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του, το σώμα και τη φωνή του για να παράγει έναν ήχο και να εκφραστεί. Η τονικότητα ήταν δευτερευούσης. Και όλα αυτά συνέβαιναν ενώ τα παιδιά υπήρχαν μέσα σε ομάδες -άρα μάθαιναν και να συνεργάζονται- και κατανοούσαν πως όλα είναι έξυπνα, το καθένα με τον τρόπο του.