Γιατί το κλίμα στη Μεσόγειο γίνεται όλο και πιο επικίνδυνο
Οι ξαφνικές πλημμύρες γίνονται όλο και πιο συχνές, οι έντονοι καύσωνες διαρκούν όλο και περισσότερο, η θάλασσα βράζει. Καλώς ήλθατε στη Μεσόγειο του 21ου αιώνα.
- 13 ΣΕΠ 2023
«Η κλιματική κατάρρευση έχει ξεκινήσει» ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres για να περιγράψει τα ευρήματα της έκθεσης της ευρωπαϊκής δορυφορικής υπηρεσίας Copernicus. Χρειάστηκαν, δηλαδή, μόλις πέντε λέξεις για να περιγράψει το ζοφερό κάδρο που περιβάλλει τον πλανήτη. Η έκθεση έκανε λόγο για αρνητικό ρεκόρ μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας μες στο καλοκαίρι καθώς ο υδράργυρος σκαρφάλωσε στους 16,77 βαθμούς Κελσίου.
Σε πιο απλά λόγια, ήταν το πιο θερμό καλοκαίρι που έχουμε ζήσει ποτέ, ενώ επιστημονικοί κύκλοι υποστηρίζουν ότι αυτοί ήταν οι πιο θερμοί καλοκαιρινοί μήνες εδώ και 120.000 (!) χρόνια.
Και μετά τις πρωτοφανείς θερμοκρασίες και τις πυρκαγιές στη Μεσόγειο, ήρθαν οι πλημμύρες. Πρώτο θύμα η Ελλάδα, δεύτερο η Λιβύη. Στο ενδιάμεσο, ξεκίνησαν άπειρες συζητήσεις από τα καφενεία μέχρι τα επιστημονικά συνέδρια για το κατά πόσα όσα ζούμε έχουν να κάνουν και με την κλιματική κρίση.
Φυσικά, δεν μπορούμε και δεν πρέπει να τα χρεώνουμε όλα σε αυτή. Οι πρόσφατες επιστημονικές έρευνες όμως καταστούν σαφές ότι το κλίμα στη Μεσόγειο (αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη) επιδεινώνεται με ταχύτατους ρυθμούς.
Είναι κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα και στην πολύ ενδιαφέρουσα δημοσίευση της Ιωάννας Σταματάκη, λέκτορα Υδραυλικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς, για το βρετανικό The Conversation.
Οι πλημμύρες δείχνουν την τάση
Το νερό έχει παρασύρει ένα αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου στην πόλη Ντέρνα της Λιβύης, μετά το καταστροφικό πέρασμα της κακοκαιρίας Daniel / © Associated Press
Η Σταματάκη εξηγεί πως η πρόσφατη κακοκαιρία Daniel που έπληξε τη Θεσσαλία με σφοδρότατο τρόπο δημιούργησε «ξαφνικές πλημμύρες». Παρομοιάζει την ασυνήθιστη ποσότητα νερού που έπεσε στον θεσσαλικό κάμπο ως την πιο δυνατή καλοκαιρινή νεροποντή την οποία μπορούμε να φανταστούμε.
Με μία μικρή αλλά πολύ σημαντική λεπτομέρεια: αντί να διαρκέσει 20 λεπτά, να κρατήσει ολόκληρη μέρα. Η Θεσσαλία δέχτηκε την Τρίτη, 5 Σεπτεμβρίου, και μέσα σε 18 ώρες την ποσότητα βροχής που υπό κανονικές συνθήκες δέχεται σε 1,5 χρόνο. Τα αποτελέσματα -σε συνδυασμό με την έλλειψη πρόληψης- είναι όσα παρακολουθούμε όλες αυτές τις μέρες.
Οι ξαφνικές πλημμύρες (flash floods), σε αντίθεση με τις «παραδοσιακές» πλημμύρες, είναι ένα τρομερά έντονο και ταχύτατα εκτυλισσόμενο φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί επί τόπου. Χρειάζεται πολύ σοβαρός σχεδιασμός και αποτελεσματικά πλάνα έγκαιρης αντιμετώπισης.
Μάλιστα, τα τελευταία 150 χρόνια το εν λόγω φαινόμενο εντείνεται στη λεκάνη της Μεσογείου, όπως δείχνει έρευνα που έχει δημοσιευτεί στο εξειδικευμένο Nature. Είναι, δηλαδή, μία επικίνδυνη κατάσταση που αφορά όσες χώρες βρέχονται από τη Μεσόγειο.
© Meteo.gr
Τα ευρήματα των ερευνητών δείχνουν ότι η πλέον επικίνδυνη περίοδος μέσα στη χρονιά είναι οι καλοκαιρινοί και φθινοπωρινοί μήνες. Η κλιματική αλλαγή, λοιπόν, σε συνδυασμό με την έντονη αστικοποίηση δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα: οι περιοχές οι οποίες κινδυνεύουν περισσότερο από τις ξαφνικές πλημμύρες έχουν αυξήσει τις τελευταίες δεκαετίες τις αδιαπέραστες επιφάνειές τους (πεζοδρόμια, δρόμοι), δυσκολεύοντας κατά αυτόν τον τρόπο την απορρόφηση του νερού από το έδαφος.
Στην περίπτωση της Ελλάδας θα πρέπει να προσθέσουμε στην εξίσωση και το μπάζωμα των ρεμάτων, όπως επισήμανε σε τηλεφωνική μας συνομιλία ο Θανάσης Κούγκολος, καθηγητής Διαχείρισης ΠεριβάλλοντοςΠεριβαλλοντικής Μηχανικής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ.
Μόνο τυχαία, λοιπόν, δεν είναι η πρόσφατη προειδοποίηση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ότι οι ξαφνικές πλημμύρες θα είναι πιο συχνές και πιο έντονες στην περιοχή της Μεσογείου. Το ρεκόρ εμφάνισης του φαινομένου για το 2023 σε Ελλάδα, Βουλγαρία, Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία και Τουρκία εντείνει απλά την ανάγκη κατάρτισης σχεδίου για να αντιμετωπιστεί το σοβαρό πρόβλημα.
Η θάλασσα βράζει
Οι ακτές της Μεσογείου δε βρέχονταν ποτέ μέχρι σήμερα από πιο ζεστά νερά / © Bilal Hussein / AP
Το περασμένο καλοκαίρι δεν ήταν μόνο η θερμοκρασία της Γης εκείνη που έσπασε κάθε ρεκόρ, αφού είχαμε αντίστοιχα φαινόμενο και στον υδάτινο κόσμο. Στις 24 Ιουλίου του 2023 το πρόγραμμα Copernicus Marine ανακοίνωσε ότι η επιφάνεια της θάλασσας της Μεσογείου έφτασε στην υψηλότεροι θερμοκρασία που έχει φτάσει ποτέ.
Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές κατέγραψαν ημερήσια μέση θερμοκρασία 28,71 Βαθμούς Κελσίου, με το προηγούμενο αρνητικό ρεκόρ να είναι οι 28,25 βαθμοί Κελσίου της 23ης Αυγούστου του 2003. Μάλιστα, στα νερά ανάμεσα στη Σικελία και τη Νάπολη, η θερμοκρασία ξεπέρασε ακόμα και τους 30 (!) βαθμούς Κελσίου, κινούμενη γύρω στους 4 βαθμούς ψηλότερα από ότι συνήθως.
Την ίδια στιγμή, η ραγδαία άνοδος της στάθμης του νερού -κατά 2,8 χιλιοστά τον χρόνο τις τελευταίες δεκαετίες- είναι ακόμα ένα φαινόμενο που αλλάζει τον χάρτη της Μεσογείου. Οι παράκτιες περιοχές κινδυνεύουν να βυθιστούν, ενώ πόλεις όπως η Βενετία βουλιάζουν αργά αλλά σταθερά κάτω από την επιφάνεια του νερού, αντιμετωπίζοντας όλο και συχνότερα από πλημμυρικά φαινόμενα.
Μάλιστα, τα προβλήματα δε σταματούν εκεί, αφού όπως μας είχε αναφέρει σε παλιότερο ρεπορτάζ ο Γιώργος Μελισσουργός, υπεύθυνος πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τον χωρικό σχεδιασμό της WWF Ελλάς: «Η άνοδος της θερμοκρασίας του νερού και της στάθμης της θάλασσας απειλεί τα λιβάδια ποσειδωνίας, αυτό το σπουδαίο οικοσύστημα των “μπλε δασών” που αποτελούν βιότοπο για δεκάδες είδη και δεσμεύουν έως και 40% των εκπομπών CO2 στις μεσογειακές χώρες».
Τα πάντα είναι μία αλυσίδα, όταν ένας κρίκος είναι έτοιμος να σπάσει, οι τριγμοί γίνονται αισθητοί σε όλο της το μήκος. Όσο για τα αποτελέσματα; Είναι ήδη φανερά στην καθημερινότητά μας.
Μεγα-Kαύσωνες, Mεγα-Πυρκαγιές
Εικόνες από τη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε τον Ιούλιο στο Διακοπτό Αχαΐας / © SOOC
Οι καύσωνες δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζουμε για πρώτη φορά σαν πολίτες. Είναι μαζί μας από τότε που γεννηθήκαμε. Ποτέ όμως δε διαρκούσαν τόσες μέρες όσο το τελευταίο καλοκαίρι. Το πόσο ανυπόφοροι μπορούν να γίνουν φάνηκε καθώς τα αρνητικά ρεκόρ αισθητής θερμοκρασίας έσπαγαν σε κάθε σημείο της Μεσογείου – από τη Σικελία μέχρι την Πρέβεζα.
Έτσι, δεν είναι μόνο η έντασή τους εκείνη που προκαλεί προβλήματα αλλά -κυρίως- η διάρκειά τους. «Τα κύματα καύσωνα στη Μεσόγειο είναι περισσότερα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής αλλά και εξαιτίας της έντονης αστικοποίησης» σημειώνει χαρακτηριστικά στην έκθεσή του για 2022 το IPCC.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα όλο τον Ιούλιο έσπειραν τον όλεθρο σε ολόκληρο τον πλανήτη, με τις θερμοκρασίες ρεκόρ στην Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Μεσόγειο να πυροδοτούν δασικές πυρκαγιές, λειψυδρίες αλλά και αύξηση των εισαγωγών σε νοσοκομεία που σχετίζονται με τη ζέστη.
Χωρίς την προκαλούμενη από τον άνθρωπο κλιματική αλλαγή, τα γεγονότα αυτόν τον μήνα θα ήταν «εξαιρετικά σπάνια», σύμφωνα με μια μελέτη του World Weather Attribution, μιας παγκόσμιας ομάδας επιστημόνων που εξετάζει τον ρόλο της κλιματικής αλλαγής σε ακραίες καιρικές συνθήκες.
Όλα δείχνουν ότι οι μεγα-καύσωνες με τους οποίους ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι ο υπ’ αριθμόν ένας ύποπτος για τις μεγα-πυρκαγιές οι οποίες εξαφανίζουν ολόκληρες περιφέρειες από τον χάρτη. Πρώτα ήταν η Ρόδος που κάηκε ολόκληρη ενώ στη συνέχεια ο Έβρος δε σταμάτησε να φλέγεται για πάνω από δύο εβδομάδες.
Είναι φανερό πως το κλίμα για τη Μεσόγειο -και όχι μόνο- γίνεται επικίνδυνο για τους ανθρώπους. Προφανώς, έχουμε τεράστιο μερίδιο ευθύνης. Δεν μπορούμε όμως να σηκώσουμε τα χέρια ψηλά αποδεχόμενοι την καταστροφή που σπείραμε. Θα πρέπει ως κυβερνήσεις και ως κοινωνίες να βρούμε μία λύση άμεσα. Η κλιματική κρίση -ή μήπως κατάρρευση;- είναι ήδη εδώ.
