Η ματωμένη Σρεμπρένιτσα, 30 χρόνια μετά

Σε μια σημαντική εσωτερική ανασκόπηση το 1999 που έμοιαζε περισσότερο με παραδοχή, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Kofi Annan, έγραψε: «Μέσα από λάθη, εσφαλμένες κρίσεις και την ανικανότητά μας να αναγνωρίσουμε το εύρος του κακού που αντιμετωπίζαμε, αποτύχαμε να πράξουμε το καθήκον μας για να βοηθήσουμε στη διάσωση των ανθρώπων της Σρεμπρένιτσα από την εκστρατεία μαζικών δολοφονιών».

Η γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα, η σφαγή περισσότερων από 8.000 Βόσνιων Μουσουλμάνων, μικρών και μεγάλων αντρών, διαπράχθηκε από τις δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας στη Σρεμπρένιτσα, μια πόλη στην ανατολική Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τον Ιούλιο του 1995.

Πέρα από τις δολοφονίες, πάνω από 20.000 άμαχοι εκδιώχθηκαν από την περιοχή. Η σφαγή, η οποία υπήρξε το χειρότερο επεισόδιο μαζικής δολοφονίας στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κινητοποίησε τη Δύση να πιέσει για κατάπαυση του πυρός που έληξε μετά από τα τρία χρόνια πολέμου στο έδαφος της Βοσνίας. Τα εμπόδια στην πολιτική συμφιλίωση μεταξύ των εθνοτικών ομάδων της Βοσνίας, βέβαια, ήταν μεγάλα.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, που ιδρύθηκε τον Μάιο του 1993 για να εξετάσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εν εξελίξει, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δολοφονίες στη Σρεμπρένιτσα, μαζί με τη μαζική εκδίωξη των Βόσνιων αμάχων, αποτελούσαν γενοκτονία.

Η κύρια ευθύνη αποδόθηκε σε ανώτερους αξιωματικούς του στρατού των Σέρβων της Βοσνίας, με τον ΟΗΕ και τους δυτικούς υποστηρικτές του να αποδέχονται μέρος της ευθύνης για την αποτυχία τους να προστατεύσουν τους άντρες, γυναίκες και παιδιά της Σρεμπρένιτσα, η οποία είχε χαρακτηριστεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ως «ασφαλής ζώνη».

Κωδική ονομασία “Krivaja 95”

ASSOCIATED PRESS

Αν και η Σερβία δεν θεωρήθηκε νομικά υπεύθυνη για τη γενοκτονία, το 2010 η Σερβική Εθνοσυνέλευση πέρασε οριακά ψήφισμα που ζητούσε συγγνώμη για την αποτυχία αποτροπής των δολοφονιών.

Από το 1992, οι δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας στόχευαν τη Σρεμπρένιτσα σε μια εκστρατεία για να καταλάβουν ένα μπλοκ εδάφους στην ανατολική Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Ο τελικός τους στόχος ήταν να προσαρτήσουν αυτό το έδαφος στη γειτονική Σερβία.

Για να το πετύχουν, θεωρούσαν απαραίτητη την εκδίωξη των Βόσνιων κατοίκων που αντετίθεντο στην προσάρτηση. Τον Μάρτιο του 1995, ο Radovan Karadžić, πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, διέταξε τις στρατιωτικές του δυνάμεις να «δημιουργήσουν μια αφόρητη κατάσταση πλήρους ανασφάλειας χωρίς ελπίδα επιβίωσης για τους κατοίκους της Σρεμπρένιτσα».

Τον Μάιο, ένας κλοιός Σερβικών δυνάμεων είχε επιβάλει εμπάργκο σε τρόφιμα και προμήθειες, γεγονός που ανάγκασε τους περισσότερους Βόσνιους μαχητές να εγκαταλείψουν την περιοχή. Τέλη Ιουνίου, μετά από αψιμαχίες με τους εναπομείναντες Βόσνιους μαχητές, η στρατιωτική διοίκηση των Σέρβων της Βοσνίας διέταξε επισήμως την επιχείρηση με την κωδική ονομασία Krivaja 95, η οποία κορυφώθηκε στη γενοκτονία.

Οι επιθέσεις

AP Photo/Darko Bandic, File

Η επίθεση ξεκίνησε στις 6 Ιουλίου 1995, με τις δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας να προελαύνουν από νότια και να καίνε τα σπίτια των Βόσνιων. Εν μέσω χάους και τρόμου, χιλιάδες πολίτες κατέφυγαν στο κοντινό χωριό Ποτοτσάρι.

Στις 11 Ιουλίου, ο ηγέτης των Σερβικών στρατιωτικών δυνάμεων, Ratko Mladić (καταδικάστηκε αργότερα για εγκλήματα πολέμου), περιηγήθηκε στη Σρεμπρένιτσα και δήλωσε ότι «παραδίδουμε αυτή την πόλη στο σερβικό έθνος. Ήρθε η ώρα για εκδίκηση απέναντι στους Μουσουλμάνους».

Το βράδυ της 11ης Ιουλίου, μια φάλαγγα περισσότερων από 10.000 Βόσνιων αντρών ξεκίνησε μέσα από πυκνά δάση προσπαθώντας να φτάσει σε ασφαλές έδαφος. Από το επόμενο πρωί, Σέρβοι αξιωματικοί χρησιμοποίησαν εξοπλισμό του ΟΗΕ και έδωσαν ψεύτικες υποσχέσεις ασφαλείας ώστε να παραδοθούν οι άντρες. Χιλιάδες αιχμαλωτίστηκαν και εκτελέστηκαν.

Άλλοι άμαχοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν από το Ποτοτσάρι μέσω τρομοκρατίας, περιλαμβανομένων μεμονωμένων δολοφονιών και βιασμών. Γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι επιβιβάστηκαν σε λεωφορεία (μερικά εκ των οποίων είχαν έρθει από τη Σερβία) και οδηγήθηκαν σε περιοχές υπό Βοσνιακό έλεγχο. Οι άντρες και τα αγόρια μεταφέρθηκαν στις 12 και 13 Ιουλίου σε σημεία κράτησης, κυρίως στο Μπρατουνάτς.

Ορισμένες εκτελέσεις άρχισαν το βράδυ της 12ης Ιουλίου, αλλά οι μαζικές μεταφορές Βόσνιων με δεμένα μάτια σε χώρους εκτέλεσης ξεκίνησαν ουσιαστικά το βράδυ της 13ης Ιουλίου.

Οι τοποθεσίες βρίσκονταν κυρίως βόρεια της Σρεμπρένιτσα, σε μια λωρίδα μήκους 55 χλμ. κατά μήκος του ποταμού Δρίνα, που αποτελεί το φυσικό σύνορο με τη Σερβία. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν τουλάχιστον έως τις 16 Ιουλίου, όταν αναφέρθηκαν εκατοντάδες δολοφονίες σε αγρόκτημα του κράτους στο Μπράνιεβο. Παρόλο που οι κύριοι υπεύθυνοι ήταν οι Σερβικές δυνάμεις της Βοσνίας, βίντεο αποκάλυψε και τη συμμετοχή Σερβικής αστυνομικής μονάδας στην εκτέλεση έξι Βόσνιων. Πολλά θύματα είχαν δεμένα χέρια και πόδια και έφεραν σημάδια ακρωτηριασμού.

Η ταυτοποίηση των θυμάτων ήταν δύσκολη λόγω της οργανωμένης προσπάθειας των Σέρβων της Βοσνίας να αποκρύψουν τα εγκλήματα τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1995. Μετακίνησαν τα πτώματα από τους μαζικούς τάφους με βαριά μηχανήματα και τα έθαψαν αλλού. Πολλά από τα νέα σημεία εντοπίστηκαν από αμερικανικές δορυφορικές φωτογραφίες. Χρειάστηκαν χρόνια εργαστηριακών αναλύσεων από δυτικούς επιστήμονες για να εξακριβωθεί πού και πότε έγιναν οι εκτελέσεις. Μέχρι το 2023, η Διεθνής Επιτροπή για τα Εξαφανισμένα Άτομα είχε ταυτοποιήσει πάνω από 7.000 θύματα μέσω DNA.

Σε έκθεσή του το 2005, η κυβέρνηση των Σέρβων της Βοσνίας ανέφερε ότι 19.473 πολίτες της εμπλέκονταν στις σφαγές και εκατοντάδες διατηρούσαν ακόμη κρατικές θέσεις. Το διεθνές δικαστήριο άσκησε δίωξη σε πάνω από 20 άτομα.

Το 2015 η Σερβία συνέλαβε οκτώ άντρες για τη σφαγή 1.000 Βόσνιων στο Κράβιτσα, την πρώτη φορά που Σερβικό δικαστήριο κίνησε αυτόνομη διαδικασία. Η άρνηση της γενοκτονίας παραμένει διαδεδομένη στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας. Το 2021 δημοσιεύτηκε αναθεωρημένη αναφορά που παρουσίαζε τη γενοκτονία ως στρατιωτική επιχείρηση.

Το 2024, Γερμανία και Ρουάντα πρότειναν ψήφισμα στον ΟΗΕ για καθιέρωση της 11ης Ιουλίου ως ημέρα μνήμης. Αντιτάχθηκαν οι Σέρβοι της Βοσνίας, η Σερβία και η Ρωσία. Παρά την αντίσταση, το ψήφισμα εγκρίθηκε.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ