Οι ξεχασμένοι νεκροί της πορείας του Πολυτεχνείου του 1980

Στην κυβέρνηση είναι η Νέα Δημοκρατία, όμως είναι προφανές ότι έχει χάσει εδώ και καιρό τη δυναμική της. Το ΠΑΣΟΚ είναι η πολιτική δύναμη που έρχεται, όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι θέμα χρόνου μέχρι να ανέβει στην εξουσία.

Ο πρωθυπουργός, Γεώργιος Ράλλης, δεν θα απαγορεύσει την πορεία για την επέτειο του Πολυτεχνείου, αλλά θα θέσει ως όριο της την Πλατεία Συντάγματος. Από εκεί και έπειτα, οι διαδηλωτές δεν θα μπορούν να συνεχίσουν, δηλαδή με λίγα λόγια, θα έπρεπε να ξεχάσουν την Αμερικανική Πρεσβεία. Ο λόγος;

Σχεδόν έναν μήνα νωρίτερα, στις 19 Οκτωβρίου 1980, η χώρα έγινε ξανά δεκτή στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, από όπου είχε αποχωρήσει στις 14 Αυγούστου του 1974 μετά την εισβολή της Τουρκίας στη Κύπρο. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση Ράλλη συζητούσε με τις ΗΠΑ για τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα και την ανανέωση της παραμονής τους, ενώ ο τότε υπουργός Άμυνας, Ευάγγελος Αβέρωφ έπαιρνε μέρος για πρώτη φορά μετά από έξι χρόνια στην Επιτροπή Πυρηνικού Σχεδιασμού του ΝΑΤΟ.

Όλα αυτά στο μυαλό της τότε κυβέρνησης σήμαιναν ένα πράγμα: “δεν πρέπει να διαταράξουμε τη σχέση μας με τους Αμερικανούς”. Και θύμα αυτής της σκέψης, θα έπεφτε και η πορεία για το Πολυτεχνείο.

Το συμβούλιο της ΕΦΕΕ, το οποίο στην πλειοψηφία του αποτελούταν από τη νεολαία ΠΑΣΟΚ και την ΚΝΕ, θα πειθαρχήσει στην κυβερνητική απόφαση και οι περισσότερες φοιτητικές παρατάξεις θα ακολουθήσουν την συγκεκριμένη τροποποιημένη διαδρομή. Η αριστερή μειοψηφία, όμως αποτελούμενη από οργανώσεις όπως οι ΠΠΣΠ, ΕΚΟΝ, Ρήγας Φεραίος-Β’ Πανελλαδική, ΚΚΕ μ-λ, ΕΚΚΕ και άλλες, θα αποφασίσει να συνεχίσει προς την αμερικανική Πρεσβεία.

Η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ θα ξεκινήσει στις 18.00 το απόγευμα και η επακόλουθη πορεία θα τερματιστεί μπροστά από τη Βουλή γύρω στις 21.00. Οι περισσότεροι θα σκορπίσουν, όμως δύο με τρεις χιλιάδες αριστεριστές και αντιεξουσιαστές θα κάνουν έκδηλες τις προθέσεις τους στην αστυνομία και στα ΜΑΤ που είναι παρατεταμένα. Θέλουν να προχωρήσουν προς τη Βασιλίσσης Σοφίας για να φτάσουν στην Αμερικανική Πρεσβεία.

Οι διαδηλωτές θα σπάσουν αρχικά τον αστυνομικό κλοιό αλλά από πίσω τους περίμεναν τα ΜΑΤ, που είχαν πάρει την άδεια από τον εισαγγελέα να επιτεθούν. Η καταστολή θα είναι άγρια. Τα ΜΑΤ θα αρχίσουν να χτυπούν αδιακρίτως τους πάντες, ακόμη και εκείνους που είχαν διαδηλώσει στα σημεία που “επιτρέπονταν”, χωρίς να επιχειρήσουν να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό. Το ξύλο κράτησε μέχρι τις τέσσερις το πρωί. Κλομπ, περίστροφα ανάποδα κρατημένα, η αύρα της αστυνομίας, μηχανοκίνητες μονάδες, όλα συνέβαλαν στο να έχουμε την πιο ματωμένη διαδήλωση μέχρι τότε στη μεταπολίτευση. Πέρα όμως από τις συλλήψεις και τους δεκάδες τραυματισμούς -τα δημοσιεύματα της εποχής έκαναν λόγο για 150(!) τραυματίες- θα μετρήσουμε και δύο νεκρούς.

Ο πρώτος θα είναι ο Κύπριος φοιτητής της Νομικής, Ιάκωβος Κουμής, ο οποίος ενώ συμμετείχε ειρηνικά στη διαδήλωση, την ώρα του ξυλοδαρμού του, απλώς καθόταν σε ένα καφενείο στην πλατεία Συντάγματος. Μάρτυρες είπαν ότι το πρώτο χτύπημα στο κεφάλι το έφαγε ενώ μάλιστα καθόταν πλάτη προς τον άντρα των ΜΑΤ. Τα χτυπήματα θα συνεχιστούν πιο άγρια και τελικά θα μεταφερθεί στο Λαϊκό Νοσοκομείο ήδη κλινικά νεκρός. Μετά από μια βδομάδα θα πεθάνει. Ο Ιταλός ιατροδικαστής Ντουράντε θα περιγράψει ως αιτία θανάτου “ένα καίριο πλήγμα αποκοπής του εγκεφάλου”. Στις 28 Νοεμβρίου θα γίνει η κηδεία του στην Κύπρο και αμέσως μετά θα πραγματοποιηθεί πορεία διαμαρτυρίας Κυπρίων προς την ελληνική Πρεσβεία της Λευκωσίας.

Το δεύτερο θύμα θα είναι η 21χρονη εργάτρια από το Περιστέρι, Σταματίνα Κανελλοπούλου. Θα χτυπηθεί άγρια στο κεφάλι και στο σώμα έξω απ’ το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας και θα πέσει χωρίς τις αισθήσεις της στην Πανεπιστημίου. Διαδηλωτές θα τη μεταφέρουν στο Ιπποκράτειο, όπου δεν θα αντέξει και θα πεθάνει την ίδια μέρα. Σύμφωνα με το πόρισμα της ιατροδικαστικής εξέτασης έφερε 18 χτυπήματα στο κρανίο, πολλαπλά κατάγματα και βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Η επίθεση που δέχτηκε απ’ τους αστυνομικούς ήταν ανελέητη.

Η κυβέρνηση θα εκφράσει την αγανάκτηση της για τις “οργανωμένες ομάδες αναρχικών και εξτρεμιστικών στοιχείων που αμαύρωσαν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο και προκάλεσαν βάναυσα τα δημοκρατικά και ειρηνικά αισθήματα του συνόλου του ελληνικού λαού”. Όσο για τις συνθήκες κάτω υπό τις οποίες σημειώθηκε η δολοφονία της εργάτριας, θα περιοριστεί να δηλώσει ότι “διετάχθησαν διοικητικές ανακρίσεις”. Το αντίστοιχο σημερινό “θα κάνουμε ΕΔΕ”.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, απ’ τη δική του μεριά θα “θίξει” μόνο με αυτήν την παρατήρηση τη βίαιη καταστολή: “Θα ήταν σε θέση, πραγματικά, η Αστυνομία στο σημείο της σύγκρουσης να προχωρήσει με ελιγμό τέτοιο, ώστε να αποκοπεί, το επαναλαμβάνω, το σώμα των 2.000 εξτρεμιστών και εκεί να τους αντιμετωπίσει”. Καμία κουβέντα για τους νεκρούς.

Εντούτοις, εντύπωση προκάλεσε η ομιλία του “βετεράνου” βουλευτή της ΕΔΗΚ, Ιωάννη Ζίγδη. Ο σπουδαίος μετριοπαθής κεντρώος πολιτικός, ο μόνος υπουργός που φυλακίστηκε επί δικτατορίας για μήνες, θα πει στις 22 Νοεμβρίου στη Βουλή:

“Η βασική αιτία του κακού είναι ότι η κυβέρνηση διατηρεί ένα Σώμα που αποτελεί ντροπή, τα ΜΑΤ. Δεν είναι αστυνομία αυτό, αυτό είναι Σώμα ΕΣ-ΕΣ, είναι χειρότερο από την ΕΣΑ, τα μέλη του είναι κακούργοι, όχι ότι οι άνθρωποι γεννήθηκαν κακούργοι, αλλά εκπαιδεύονται για να γίνουν κακούργοι. Τους είδα στη Ρόδο, όπου επετέθηκαν εναντίον ενός λαού που έκανε μια ειρηνική παρέλαση. Επετέθηκαν με τέτοια λύσσα, που δεν έχω δεί ούτε στους Ιταλούς φασίστες, όταν ήμουν παιδί στη Ρόδο (…) Ας έχουμε μια ειδική συνεδρίαση για το αν μπορεί μια Δημοκρατία να διατηρεί κρατικά όργανα , τύπου ΜΑΤ. Αυτά είναι μόνο για τους ‘Χίτλερ’, μόνο για τους ‘Μουσολίνι’. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν σε μια δημοκρατική Πολιτεία”.

Προηγουμένως ο Γεώργιος Ράλλης θα πει το χαρακτηριστικό για τον τρόπο σκέψης του “ρητό”: “και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σπάθην κρατεί στα χέρια του για να αμυνθεί εναντίον των δαιμόνων. Δεν κρατεί άνθη”.

Ποτέ κανείς δεν πλήρωσε για αυτές τις δύο δολοφονίες. Όσοι αστυνομικοί κατηγορήθηκαν μετά τις “διοικητικές ανακρίσεις” αθωώθηκαν από το δικαστήριο το 1987.

*Η κεντρική φωτογραφία είναι από τα επεισόδια και την κατάληψη του Πολυτεχνείου το 1995