Τι όνειρα έβλεπαν οι άνθρωποι στην αρχαιότητα

Για τους αρχαίους Έλληνες, Ρωμαίους και άλλους λαούς, τα όνειρα δεν ήταν απλώς μία νυχτερινή συνθήκη χωρίς σημασία, αλλά ισχυρές, συχνά ιερές εμπειρίες που επηρέαζαν τις ζωές τους, την πολιτική και την τέχνη.

Αν και οι άνθρωποι στην αρχαιότητα πιθανόν να ονειρεύονταν πολλά από τα ίδια θέματα που μας απασχολούν και σήμερα, όπως είναι ο έρωτας, ο φόβος, ο θάνατος, η εξουσία και το θείο, τα όνειρα θεωρούνταν σημαντικά μηνύματα από θεούς και γενικότερα υπερφυσικές δυνάμεις.

Οι αρχαίοι ονειροπόλοι, λοιπόν, αναζητούσαν νόημα στα όνειρά τους, βρίσκοντας συχνά «απαντήσεις» σε ασθένειες, ηθικά διλήμματα ή ζητήματα του κράτους. Με λίγα λόγια, αντιμετώπιζαν τα όσα έβλεπαν με μεγάλη σοβαρότητα.

Οι θείοι αγγελιαφόροι

Ένα από τα πιο συνηθισμένα είδη ονείρων στην αρχαιότητα περιελάμβανε θείες μορφές που μετέφεραν ένα μήνυμα, αυτό που αργότερα Ρωμαίοι στοχαστές όπως ο Μακρόβιος χαρακτήρισαν ως «χρησμούς».

Αυτά τα όνειρα περιλάμβαναν συνήθως έναν θεό, πρόγονο ή σεβάσμια μορφή που προανήγγειλε μελλοντικά γεγονότα ή υπαγόρευε ενέργειες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το όνειρο της Πηνελόπης στην Οδύσσεια του Ομήρου, όπου βλέπει έναν αετό να σκοτώνει το κοπάδι της από χήνες. Ο αετός μιλά, αποκαλύπτει ότι είναι ο Οδυσσέας και προαναγγέλλει την επιστροφή και εκδίκησή του.

Οι θεραπείες

Για πολλούς ανθρώπους της αρχαιότητας, ιδίως στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, τα όνειρα δεν ήταν μόνο προφητικά, αλλά λειτουργούσαν και ως οδηγίες θεραπείας. Ο σπουδαίος Έλληνας ιατρός Γαληνός ανέφερε ότι είχε πραγματοποιήσει χειρουργική επέμβαση βασιζόμενος σε οδηγίες που είχε λάβει σε όνειρο.

Στα ρωμαϊκά χρόνια, ο ρήτορας Αίλιος Αριστείδης διατηρούσε ημερολόγια ονείρων, στα οποία κατέγραφε τις επαφές του με τον θεό Ασκληπιό, τον θεό της ίασης. Στο πρώτο του όνειρο, η θεότητα τού υπέδειξε να περπατήσει ξυπόλυτος στο κρύο. Ο Αριστείδης έγραψε επίσης ότι κάποτε του δόθηκε εντολή να βουτήξει σε ένα παγωμένο ποτάμι κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Παρά το δριμύ ψύχος, υπάκουσε στη θεϊκή εντολή και βγήκε από το νερό νιώθοντας ανανεωμένος, με ένα «ανεξήγητο αίσθημα ευφορίας» που κράτησε όλη την ημέρα και νύχτα.

Τα σύμβολα

Δεν θεωρούνταν όλα τα όνειρα στην αρχαιότητα ξεκάθαρα ή κυριολεκτικά. Κάποια ήταν συμβολικά αινίγματα που απαιτούσαν ερμηνεία. Ο θεωρητικός των ονείρων του 2ου αιώνα μ.Χ., Αρτεμίδωρος, στο έργο του Ονειροκριτικά, έκανε διάκριση ανάμεσα στα άμεσα και τα αλληγορικά όνειρα. Τα πρώτα έδειχναν ακριβώς τι επρόκειτο να συμβεί (π.χ. ένα ναυάγιο στο όνειρο που επαληθεύεται στην πραγματικότητα), ενώ τα δεύτερα έκρυβαν το νόημα μέσα από μεταφορές.

Στα συμβολικά όνειρα, κάτι σήμαινε κάτι άλλο: ένας αετός μπορεί να συμβολίζει έναν βασιλιά, ένα ταξίδι μια επερχόμενη αλλαγή, μια πλημμύρα μία εσωτερική ταραχή. Το ενδιαφέρον είναι ότι η ερμηνεία δεν βασιζόταν σε σταθερά σύμβολα, αλλά στο εκάστοτε πλαίσιο. Ποιος ήταν, για παράδειγμα, ο ονειρευόμενος, ποια ήταν η συναισθηματική του κατάσταση, η κοινωνική του θέση, η υγεία του και οι προσωπικές του ανησυχίες.

Η σημασία των ονείρων

Φυσικά, δεν έπαιρναν όλοι στην αρχαιότητα τα όνειρα τόσο στα σοβαρά. Τον 4ο αιώνα μ.Χ., ο φιλόσοφος Διογένης ο Κυνικός είπε το εξής για όσους ταράζονταν από τα όνειρά τους: «Δεν δίνουν σημασία σε ό,τι κάνουν όταν είναι ξύπνιοι, αλλά κάνουν μεγάλη φασαρία για όσα νομίζουν ότι βλέπουν όταν κοιμούνται.»

Όμως, όπως σε πολλά πράγματα, ο Διογένης ήταν η εξαίρεση. Για τους περισσότερους στην αρχαιότητα, τα όνειρα θεωρούνταν έγκυρα και συχνά απαραίτητα εργαλεία για την πλοήγηση σε θέματα υγείας, ηθικής και θεϊκής βούλησης.

Οι αρχαίοι άνθρωποι ονειρεύονταν θεούς και φαντάσματα, ποτάμια και πουλιά, θάνατο και θεραπεία, φόβο και λύτρωση. Όπως και να’χει, αντιμετωπίζονταν με δέος και σεβασμό.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ