Το 2006, ο απαγχονισμός του Saddam Hussein σηματοδότησε το τέλος μίας εποχής στο Ιράκ

Ένας από τους πλέον διαβόητους δικτάτορες στην ιστορία του 20^ου αιώνα είχε καταδικαστεί με θάνατο δια απαγχονισμού, με την κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας – πιο συγκεκριμένα, για τις σφαγές Κούρδων και Σιιτών τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Είχε προηγηθεί η αμερικανική και η βρετανική επέμβαση στο Ιράκ που κατέστρεψε τις δυνάμεις του Hussein και οδήγησε στο θάνατο αμάχων.

Μετά το κρυφτό του, Αμερικάνοι στρατιώτες τον αιχμαλώτισαν. Θα περνούσε από δικαστήριο. Η απόφαση, η οποία, σύμφωνα με δημοσιεύματα, πάρθηκε με την επέμβαση Αμερικάνων δικηγόρων, δεν εξέπληξε τον Hussein. Η απόφαση της εσχάτης των ποινών καταδικάστηκε από το σύνολο του παγκόσμιου πολιτικού κόσμου.

14 χρόνια πριν, η κάμερα του Al-Iraqia βρισκόταν εκεί, οι δήμιοι περνούσαν τη θηλιά γύρω από τον λαιμό. Η προετοιμασία της εκτέλεσης μεταδόθηκε σε όλον τον κόσμο. Η διαδικασία θύμιζε περισσότερο λαϊκό δικαστήριο στη Γαλλική Επανάσταση, παρά επίσημη δικαστική διαδικασία. Πολλοί πίστευαν πως με τον απαγχονισμό του θα ερχόταν μια περίοδος ευημερίας και ανάπτυξης για την χώρα, ωστόσο η διαφθορά, ο νεποτισμός και η βία ακόμα συνεχίζονται στο Ιράκ.

Τα πρώτα χρόνια

O Saddam Hussein γεννήθηκε στις 28 Απριλίου του 1937, σε ένα χωριό της δυτικής όχθης του ποταμού Τίγρη. Ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογένεια έξι μήνες πριν από τη γέννησή του, ενώ η μητέρα του κόντεψε να τον αποβάλλει, εξαιτίας της στενοχώριας της. Μόλις γεννήθηκε ο Saddam, ένας θείος του ανέλαβε την κηδεμονία του. Saddam στα αραβικά σημαίνει «αυτός που περιφρονεί, αυτός που προκαλεί και αντιμετωπίζει συγκρούσεις». Σύμφωνα με το ψυχολογικό προφίλ και τις μαρτυρίες που συγκέντρωσε η CIA και δημοσιεύτηκαν το 1991 από την Washington Post, η ψυχοσύνθεση του Saddam Hussein και η παιδική του ηλικία δικαιολογούν τις πράξεις βίας κατά τη διακυβέρνησή του και αποσαφηνίζουν το πώς έφτασε στο ανώτατο αξίωμα της χώρας.

Ο θείος του τον χτυπούσε κάθε μέρα, τον ξυπνούσε με κλωτσιές και μπουνιές. Τον έβριζε και τον διέταζε να μην γυρίσει πίσω αν δεν έκλεβε τα ζώα των γειτόνων. Το μόνο δώρο που του έκανε ήταν ένα όπλο, για τα δέκατα γενέθλιά του. Σε εκείνη την ηλικία μετακόμισε στη Βαγδάτη, στον θείο του Khairallah Talfah, ο οποίος φρόντισε για την εκπαίδευσή του και του εμφύτευσε το μικρόβιο του εθνικισμού.

Επηρεασμένος από τον Tallah, ο οποίος λειτούργησε πατρικά για το νεαρό Saddam, εγγράφτηκε στην ηλικία των είκοσι στο Παναραβικό Κόμμα Ba’ath, που δημιουργήθηκε το 1947 στη Συρία. Η ιδεολογική κατεύθυνση του Ba’ath γέννησε το κίνημα του Μπααθισμού, μια ανάμειξη εθνικιστικών, σοσιαλιστικών και αντι-ιμπεριαλιστικών ιδεολογιών που πρέσβευε τη δημιουργία ενός ενιαίου αραβικού κράτους.

Παρά τη δημοφιλία του στη Συρία και την Αίγυπτο, το ιρακινό παράρτημα του κόμματος απαριθμούσε μόνο 300 μέλη. Οι σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις, οι εθνικιστικές πολιτικές και η εναντίωση σε κάθε μορφή μοναρχίας του Αιγυπτίου Προέδρου Nasser επηρέασαν τον Hussein.

Η αναρρίχηση στην εξουσία

Η δημοφιλία του Ba’ath στο Ιράκ δεν αυξανόταν. Ο 23χρονος Βασιλιάς Feizal Β’ δολοφονήθηκε λίγο μετά το πραξικόπημα που οργάνωσε ο μετέπειτα Πρωθυπουργός της χώρας Abd al-Karim Qassim. Η άρνηση του Qassim όμως να συμμετάσχει στην ένωση της Συρίας και της Αιγύπτου για την Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία προκάλεσε την αντίδραση του Ba’ath, το οποίο ανέθεσε στον Hussein να καταστρώσει ένα σχέδιο δολοφονίας. Ο Hussein, παρά το γεγονός πως δεν είχε εκπαιδευτεί κατάλληλα, ενορχήστρωσε την επίθεση στην αυτοκινητοπομπή του Qassim στο κέντρο της Βαγδάτης, αλλά ο Πρωθυπουργός γλίτωσε με μερικές γρατζουνιές. Ο Hussein κατέφυγε στη Συρία και στην Αίγυπτο, όπου σπούδασε Νομική, χωρίς να πάρει πτυχίο.

Με τον ίδιο τρόπο που αναρριχήθηκε στην εξουσία, ακριβώς έτσι ο Qassim έφτασε στο ναδίρ του. Το νέο πραξικόπημα εναντίον του εγκαινίασε μια νέα σειρά από απόπειρες δολοφονίας, σε μερικές από τις οποίες συμμετείχε και ο Hussein. Φυλακίστηκε το 1964 για την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Προέδρου Salam Arif και δραπέτευσε δύο χρόνια αργότερα. Το 1966 οργάνωσε εκ βάθρων το ιρανικό παράτημα του Ba’ath και εκλέχθηκε αρχηγός του. Το 1968 συμμετείχε στο αιματηρό πραξικόπημα του Προέδρου Rahman Arif, με το οποίο ο Πρόεδρος Ahmed Hassan al-Bakr, ένα από τα ιδρυτικά μέρη του ιρανικού Ba’ath, πήρε την εξουσία.

Ο Saddam Hussein έγινε αντιπρόεδρος του Επαναστατικού Διοικητικού Συμβουλίου – ο δεύτερος ισχυρότερος άντρας στο Ιράκ. Ενδυνάμωσε το ιρανικό παράρτημα του Ba’ath με ενωτικές και διορθωτικές κινήσεις και, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, εκτόξευσε τη δημοφιλία του στον ιρανικό λαό. Η πολιτική και οι προτάσεις του Saddam συντέλεσαν στον εκσυγχρονισμό της ιρανικής οικονομίας, στα προγράμματά του για τον αναλφαβητισμό και την υποχρεωτική εκπαίδευσή στη χώρα, στο πρωτοποριακό σύστημα υγείας, στην εκβιομηχάνιση της αγροτικής οικονομίας και στην εθνικοποίηση των πετρελαϊκών πηγών, με τα έσοδα των οποίων κατασκεύασε αυτοκινητόδρομους και ορυχεία.

Παρ’ όλα αυτά, η ιδεολογία του Μπααθισμού δεν άφηνε χώρο για εντάσεις ανάμεσα στους κατοίκους του αραβικού κόσμου. Το Ιράκ είναι μια χώρα με έντονες εθνοτικές και θρησκευτικές διαμάχες. Κούρδοι εναντίον Αράβων και Σιίτες εναντίον Σουνιτών ήταν δύο μεγάλες διαμάχες που θορυβούσαν τον Hussein. Αποφάσισε να τις καταστείλει βίαια. Ανέπτυξε ένα σύστημα ασφάλειας πληροφοριοδοτών που θα απέτρεπε τις συγκρούσεις και τα συνωμοτικά πραξικοπήματα.

Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για την διάδοχη κατάσταση, κοντά στα τέλη της δεκαετίας του ’70, o Hussein ήταν αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Η αδύναμη υγεία του al-Bakr έδωσε το πάτημα στον Hussein να γίνει ο de facto αρχηγός του Ιράκ. Για αρχή, ανέλαβε την εξωτερική πολιτική της χώρας. Ωστόσο, ο al-Bakr ξεκίνησε τις συνομιλίες με τη Συρία για την Ένωση των δύο κρατών. Αυτή η εξέλιξη όμως δεν ήταν σύμφωνη με τις φιλοδοξίες του Hussein που ήθελε πια να γίνει ο αρχηγός του κράτους.

Εξώθησε σε παραίτηση τον al-Bakr, συγκέντρωσε τα ιδρυτικά μέλη του Ba’ath σε συνέδριο για την εκλογή του, μαγνητοφώνησε όλες τις συνομιλίες των μελών του κόμματος και 68 από αυτούς συνελήφθησαν ως ένδειξη προδοσίας στο πρόσωπό του. Όλα αυτά το 1979, όπου λίγους μήνες αργότερα θα ξεσπούσε η Ιρανική Επανάσταση.

Ιράν, Κουβέιτ και ΗΠΑ

Η Ιρανική Επανάσταση του 1979, η οποία ανέτρεψε το φιλοδυτικό μοναρχικό καθεστώς των Pahlavi και μετέτρεψε το Ιράν σε Ισλαμική Δημοκρατία, αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από τον Hussein. Κι αυτό λόγω της άσχημης σχέσης που είχε με τον Ayatollah Khomeini, τον οποίο οδήγησε να αυτοεξοριστεί στην Ευρώπη, μετά από τις άσχημες συνθήκες που του επιφύλαξε στο Ιράκ.

Ταυτόχρονα, οι παναραβικές απόψεις και ιδεολογίες που πρέσβευε ο ίδιος και το Κόμμα του, όπως είπαμε και παραπάνω, δεν συμφωνούσαν με μερίδες του πληθυσμού. Από τη μία, οι Κούρδοι ζητούσαν ανεξαρτησία από το ιρακινό κράτος. Από την άλλη, δύο σιιτικά κόμματα ήταν υπέρμαχοι της ιρανικής θεοκρατίας, όπως αυτή εκφραζόταν από τους αγιατολάδες. Για να διασφαλίσει την θέση του και την «ευημερία» της χώρας, άνοιξε δύο πολεμικά μέτωπα.

Το 1980, ο Saddam Hussein εισέβαλε πρώτα στην ιρανική επαρχία του Χουζιστάν, η οποία ήταν πλούσια σε πετρελαϊκά αποθέματα. Ακολούθησαν οι εμπόλεμες διαμάχες με τους Κούρδους στο Βόρειο Ιράκ. Μυστικές αστυνομίες, πυρηνικά όπλα, χημικές επιθέσεις, μαζικές εξολοθρεύσεις κουρδικών πληθυσμών, βασανιστήρια, απαγωγές, δικαστικές παρεμβάσεις και δολοφονίες ήταν μερικές από τις μεθόδους του Hussein για να κρατήσει τον έλεγχο του κράτους και των πολεμικών συγκρούσεων που ο ίδιος ξεκίνησε.

Ο πόλεμος με το Ιράν τερματίστηκε το 1988. Οι επιθέσεις εναντίον των Κούρδων πήραν διαστάσεις γενοκτονίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δυτική Γερμανία υποστήριξαν τον Hussein με την παροχή εξοπλιστικών και κατασκοπευτικών μέσων και με έκτακτες χρηματοδοτήσεις. Γειτονικά κράτη παρείχαν υπέρογκα δάνεια, τα οποία ο Hussein δεν μπορούσε να αποπληρώσει.

Ο Ιρακινός Πρόεδρος ζήτησε από το Κουβέιτ να παραιτηθεί από το χρέος των 30 δις δολαρίων. Το Κουβέιτ αρνήθηκε. Ο Hussein κατηγόρησε το Κουβέιτ πως κάνει γεωτρήσεις σε ιρανικά εδάφη και πως κρατάει σκόπιμα χαμηλές τις τιμές του πετρελαίου. Όταν είδε πως δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις στο Κουβέιτ, o Saddam διέδωσε το μύθο πως το Κουβέιτ ήταν κάποτε η 19^η επαρχία του Ιράκ που οι Βρετανοί της έδωσαν ανεξαρτησία για την εξυπηρέτηση των αποικιακών τους αναγκών.

Η στάση των Αμερικάνων προβλημάτιζε από καιρό τον Hussein. Ήδη τον υποστήριξαν με ένα πακέτο στήριξης 4 δις δολαρίων στον πόλεμο με το Ιράν και προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τις μεταξύ τους σχέσεις, όπως έλεγαν. Οι Αμερικάνοι όμως υποστήριζαν και το Ισραήλ, πράξη που προκάλεσε την οργή του Saddam. Οι ιρακινο-αμερικανικές σχέσεις οδηγήθηκαν σε τέλμα, σε συνδυασμό με την οικονομική υποστήριξη του Ιράκ από την Σοβιετική Ένωση.

O «Πόλεμος του Κόλπου» ξεκίνησε στις 2 Αυγούστου του 1990 με την εισβολή ιρακινών στρατευμάτων στο γειτονικό Κουβέιτ, το οποίο κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες. Οι άλλοτε σύμμαχοι του Ιράκ έγιναν αντίπαλοί του. Ήταν η πρώτη φορά που ένας πόλεμος μεταδόθηκε σε ζωντανή σύνδεση, αλλάζοντας τις ισορροπίες των media σε όλο τον κόσμο. Με κωδική ονομασία “Desert Shield (Καταιγίδα της Ερήμου)”, 32 χώρες συμμετείχαν στην πολύμηνη συγχρονισμένη επίθεση στο Ιράκ, το οποίο απέσυρε τα αποδεκατισμένα στρατεύματά του από το Κουβέιτ στις 28 Φεβρουαρίου του 1991.

Η μεταστροφή της Δύσης, και ειδικά της Βρετανίας, στο ιρακινό ζήτημα αποτυπώνεται εύστοχα και καυστικά στο εξαιρετικό μυθιστόρημα του Jonathan Coe, «Τι ωραίο πλιάτσικο!» (“What a carve up!”, σε μετάφραση Τρισευγένης Παπαϊωάννου, Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ). Τοποθετημένο στην δεκαετία του ’80, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης Thatcher ευνοούν την κοινωνική και οικονομική άνοδο μιας ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας.

Μερικά από τα μέλη της, ασχολούνται με το εμπόριο όπλων στο Ιράκ και κάποια άλλα διαμορφώνουν την κοινή γνώμη υπέρ και κατά του Saddam μέσα από την αρθρογραφία σε tabloids. Για τις ανάγκες τις σάτιρας και των υποκριτικών στάσεων που έθρεψε ο θατσερισμός, o Coe τοποθετεί τα δύο άρθρα το ένα δίπλα στο άλλο και ξεσκεπάζει τα κίνητρα της βρετανικής πολιτικής που δεν διαφέρουν από τα κίνητρα των άλλων χωρών της Δύσης.

Η πορεία προς τη δύση και οι συνέπειες

Μπορεί ο Saddam Hussein να ηττήθηκε συντριπτικά, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να στρέψει την οργή του προς τον εξαγριωμένο λαό που είδε τα σπίτια του να καταστρέφονται, τα εισοδήματά του να συρρικνώνονται και την μυστική αστυνομία να τον κατασκοπεύει και να τον απειλεί. Στις εξεγέρσεις του 1991, οι δυνάμεις του Hussein σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες, αναμεσά τους και Κούρδους.

Οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης και η παγκόσμια κατακραυγή δεν τον εμπόδισαν από το να χτίσει τον προσωπικό του μύθο στη χώρα. Αγάλματα κοσμούσαν τις πλατείες, φωτογραφίες του δέσποζαν σε κτίρια και δημόσιες υπηρεσίες, πότε με ένδυμα των Βεδουίνων, πότε με επίσημο κουστούμι. Πάντοτε όμως το πούρο ανά χείρας στις δημόσιες του εμφανίσεις. Η άποψη του αραβικού κόσμου για το πρόσωπό του αμφιλεγόμενη – κάποιοι τον συμπαθούσαν, κάποιοι άλλοι όχι. Ωστόσο, κατάφερε να συγκεντρώσει την οργή των θρησκευτικών ηγετών, όταν έγραψε το Κοράνι εκ νέου με ρανίδες του αίματός του, με αφορμή τα 60α γενέθλια του.

Η οικογένειά του διαλύεται, χάνει όλη του την περιουσία, μαζί με την εμπιστοσύνη των Ιρακινών, όσοι μπορούν, διαφεύγουν από τη χώρα. Με την εισβολή των Αμερικάνων στο Ιράκ το 2003, ο τότε Πρόεδρος Bush του δίνει προθεσμία 48 ωρών για να εγκαταλείψει το Ιράκ. Μετά τον βομβαρδισμό της Βαγδάτης από τους Αμερικάνους, ο Hussein είναι άφαντος, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2003 που αιχμαλωτίζεται από τον αμερικανικό στρατό. Από το 2004 μέχρι το 2006, παρουσιάζεται ενώπιον του δικαστηρίου, όπου τον Νοέμβριο του 2006 καταδικάζεται σε θάνατο.

Η βία στο Ιράκ συνεχίζεται. Ασταθείς κυβερνήσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Οι βομβαρδισμοί στην Βαγδάτη απασχολούν περιοδικά τα Μέσα. Μετά τον Saddam, οι Ιρακινοί είχαν να αντιμετωπίσουν την Al-Qaeda και στις αρχές της δεκαετίας του ’10, το Ισλαμικό Χαλιφάτο που οραματίζονταν τα μέλη του ISIS.

Το ISIS κατέλαβε το ένα τρίτο του ιρανικού κράτους, θέτοντας σε κίνδυνο την Βαγδάτη. Μπορεί οι ιρανικές ένοπλες δυνάμεις να εξουδετέρωσαν τις δυνάμεις του ISIS από το 2017, αλλά η ευημερία και η ηρεμία ακόμα δεν έχουν επιστρέψει ακόμα στο Ιράκ.