Ο τελευταίος ρινόκερως

Ο Ταμ εντοπίστηκε πριν από έντεκα χρόνια σε μια φυτεία με φοινικόδεντρα, κάπου στη νοτιοδυτική Μαλαισία. Ήταν μόνος, ήταν περίπου 20 ετών και ήταν ο τελευταίος της γενιάς του. Ο τελευταίος αρσενικός τριχωτός ρινόκερως σε ολόκληρη τη χώρα.

Μια εντυπωσιακή αποστολή διοργανώθηκε προκειμένου να μεταφερθεί με ασφάλεια σε ένα καταφύγιο άγριας ζωής στη Βόρνεο και από την πρώτη στιγμή της εγκατάστασής του εκεί, κτηνίατροι, βιολόγοι και γενετιστές προσπάθησαν να τον πείσουν να ζευγαρώσει με ένα από τα δύο τελευταία θηλυκά που μεγάλωναν επίσης σε αιχμαλωσία. Δεν τα κατάφεραν. Ο Ταμ πέθανε την περασμένη Δευτέρα στα τριαντακάτι του από φυσικά αίτια, από γηρατειά. Άφησε πίσω του την Ιμάν, την τελευταία εν ζωή τριχωτή ρινοκερίνα της Μαλαισίας και πήρε μαζί του ένα συναρπαστικό DNA 10.000 ετών που κατά πάσα πιθανότατα δεν θα αναπαραχθεί ξανά στον πλανήτη μας.

Οι τριχωτοί ρινόκεροι είναι ένα από τα πέντε είδη ρινόκερων που κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι τη δική μας εποχή (τρία αφρικανικά και δύο ασιατικά). Είναι ο πιο μικρόσωμος απ’ όλους και θεωρείται απευθείας απόγονος των κολοσσιαίων μαλλιαρών ρινόκερων που διέτρεχαν τα ασιατικά οροπέδια καθ’ όλη την πλειστόκαινη περίοδο και μέχρι την τελευταία εποχή των παγετώνων. Οι τριχωτοί ρινόκεροι έκαναν την εμφάνισή τους πριν από περίπου δέκα χιλιετίες στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, στην περιοχή του σημερινού Μπουτάν και της Βορειοδυτικής Ινδίας. Διέσχισαν τις πεδιάδες της Νότιας Κίνας κι εξαπλώθηκαν ως τη Μιανμάρ, την Ταϊλάνδη, την Καμπότζη, το Λάος, το Βιετνάμ και τη χερσόνησο του Μαλέι. Από εκεί έφτασαν στην Ινδονησία και στα νησιά της Σουμάτρα και της Βόρνεο, όπου και τελικά περιορίστηκαν. Το κυνήγι, η αποψίλωση των τροπικών δασών και η μετατροπή του άγριου τοπίου σε αγροτικές και αστικές ζώνες έφτασαν σταδιακά το είδος των τριχωτών ρινόκερων στο κατώφλι της εξαφάνισης.

AP Photo

(AP Photo / Tatan Syuflana)

Σήμερα υπολογίζεται ότι ζουν μόλις 30 έως 100 τριχωτοί ρινόκεροι. Σχεδόν όλοι τους βρίσκονται σε αιχμαλωσία ή σε δρυμούς και προστατευόμενες περιοχές της Σουμάτρα. Γι’ αυτό και εδώ και έναν περίπου αιώνα το είδος ονομάζεται ‘Ρινόκερως της Σουμάτρα’. Γι’ αυτό και όταν εμφανίστηκε ο Ταμ σε εκείνη τη φυτεία της Μαλαισίας οι άνθρωποι τον υποδέχτηκαν σαν θαύμα. Οι επιστήμονες είχαν πειστεί ότι δεν υπάρχουν πια άγριοι αρσενικοί τριχωτοί ρινόκεροι και ήταν σίγουροι ότι το είδος είχε συνολικά εκλείψει από τη Μαλαισία.

Ο Ταμ ήταν ένα θαύμα που έκανε τους ανθρώπους να πιστέψουν σε ένα άλλο θαύμα: ότι έστω και τώρα, έστω και τόσο αργά, θα κατάφερναν να σώσουν τους τριχωτούς ρινόκερους. Ως είδος, ο Ταμ και οι συγγενείς του είναι μοναχικοί. Δεν φτιάχνουν κοινότητες, δεν μετακινούνται σε κοπάδια, δεν συντηρούν ούτε οικογένειες. Κάθε ζώο περιπλανιέται μόνο του, αναζητώντας τρυφερά φύλλα, πεσμένους καρπούς και καθαρό νερό μέσα στις σκιερές ζούγκλες. Μια φορά τον χρόνο συναντά κάποιο ταίρι, ζευγαρώνει και ξαναχάνεται στη ζούγκλα. Αυτός ο περιπλανώμενος και μοναχικός βίος θεωρείται και μία από τις αιτίες της σταδιακής μείωσης του πληθυσμού των ρινόκερων της Σουμάτρα. Όσο οι ζούγκλες και οι δασικές περιοχές περιορίζονταν ή διακόπτονταν από δρόμους, εργοτάξια, φυτείες, χωριά και πόλεις, τόσο πιο δύσκολο γινόταν για τους ρινόκερους να συναντηθούν, να γνωριστούν και να ζευγαρώσουν.

Οι εθελοντές του ‘Save the Rhino International‘, του οργανισμού που εξέδωσε την ανακοίνωση για τον θάνατο του Ταμ, εκτίμησαν ότι αυτή η έλλειψη χώρου περιπλάνησης και η απαλοιφή της τυχαιότητας ήταν οι βασικοί λόγοι για τους οποίους δεν κατάφερε Ταμ να γονιμοποιήσει την Ιμάν και να αναπαραχθούν. Στην ανακοίνωσή τους αναφέρουν ότι υπάρχει ακόμα ελπίδα: 20 μη συγγενικά ζώα μπορούν να παράσχουν γενετική ποικιλία ικανή για να σωθεί ένα ολόκληρο είδος.

(Η Ρόζα, ένας θηλυκός ρινόκερως της Σουμάτρα που ζει στο εθνικό πάρκο Γουέι Κάμπας, στην Ινδονησία. Φωτογραφία: International Rhino Foundation)

Μπορεί και να μην υπάρχει όμως. Μπορεί ο Ταμ να πήρε την ελπίδα μαζί του. Και μπορεί να το έκανε συνειδητά. Μπορεί το αρχέγονο ένστικτό του, που εδώ και χιλιάδες χρόνια τον έσπρωχνε στην αναπαραγωγή -στη διαιώνιση- να αποφάσισε ότι αυτά τα χιλιάδες χρόνια ήταν αρκετά. Μπορεί να έρχεται για όλους κάποια στιγμή που το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μετατρέπεται σε ένστικτο αυτοκαταστροφής. Μπορεί η ίδια η φύση να κρύβει κάπου βαθιά μέσα στο matrix των χρωμοσωμάτων το κουμπάκι της ηρωικής εξόδου. Και να το πατάει όταν η επιβίωση ενός είδους συμβαίνει πλέον εις βάρος της γενετικής του αξιοπρέπειας. Έτσι κι αλλιώς δεν μας άξιζε το DNA του Ταμ. Δεν το σεβαστήκαμε. Και στον τελικό λογαριασμό, εμείς βγαίνουμε χαμένοι. Εκείνος δεν είχε κάτι άλλο να χάσει. Δεν του αφήσαμε τίποτα.

Η ανθρώπινη φιλοσοφία δεν έχει καταλήξει αν η αυτοκτονία είναι πράξη γενναιότητας ή πράξη δειλίας. Η αυτογενοκτονία, όμως, είναι σίγουρα μια γενναία απόφαση. Και ο Ταμ την πήρε πάνω του. Δεν άφησε το βάρος της στον γιο του ή στον εγγονό του. Πόση ζωή, αλήθεια, θα είχαν μπροστά τους; Και τι ζωή θα ήταν αυτή, χωρίς ατελείωτες βόλτες, πλατιά, ζουμερά φύλλα και τυχαίους έρωτες;

Ο Ταμ απλώς επέλεξε να την κάνει. Πιθανότατα βρίσκεται ήδη στη Βαλχάλα των ρινόκερων, βαδίζει δίπλα σε κάποιον μαλλιαρό του πρόγονο και ανταλλάσσουν ιστορίες από τους παγετώνες κι από τις εποχές που τα πάντα στη Γη ήταν πελώρια, εκτός από την απληστία των ανθρώπων.

(Κεντρική φωτογραφία: AP Photo / Tatan Syuflana)