Στη μονάδα απεξάρτησης ’18 Άνω’ ο καθρέφτης της ντροπής γίνεται κομμάτια

Η Μονάδα Απεξάρτησης 18 Άνω ανήκει διοικητικά στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, το οποίο από της ίδρυσής του και για πολλά χρόνια νοσήλευε εξαρτημένους από ουσίες και αλκοόλ.

Η Μονάδα απεξάρτησης ’18 Άνω’, το 1987 διέθετε δύο Τμήματα (υποδοχής και ψυχολογικής απεξάρτησης), έκτοτε αναπτύχθηκε και σήμερα λειτουργεί 33 Τμήματα και Προγράμματα.

Το πρόγραμμα

α) Φάση Εμψύχωσης – Ευαισθητοποίησης ( εξωτερική παρακολούθηση). Διάρκεια 3 περίπου μήνες.
β) Φάση Ψυχολογικής Απεξάρτησης (εσωτερικής ή εξωτερικής παρακολούθησης). Διάρκεια 7 μήνες περίπου.
γ) Φάση Κοινωνικής Επανένταξης (εξωτερικής παρακολούθησης). Διάρκεια περίπου 1 χρόνος.

Οι Άνθρωποι

Στέλλα Χρηστίδη: Ψυχίατρος – Διευθύντρια 18 Άνω

“Οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο στη χρήση είναι πολλοί: η ευαλωτότητα του παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, οι συνθήκες του κοντινού και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται, σίγουρα ακόμα και κάποια έκτακτα κοινωνικά γεγονότα όπως η οικονομική κρίση, τα ‘μυστικά’ των νέων εξαρτησιογόνων ουσιών που εμφανίζονται διαρκώς και όχι μόνο. Είναι πάρα πολλές οι αφορμές που εγκυμονούν κινδύνους για ένα άτομο ώστε να κυλήσει σε εξαρτήσεις. Η θεραπεία τους είναι ο στόχος μας και γι’ αυτόν εργαζόμαστε νυχθημερόν”.

“Η θεραπεία δεν σταματάει στην αποφοίτηση από το πρόγραμμα. Ακόμα και μετά το τέλος αυτού, προγραμματίζουμε κάποια ραντεβού follow-up, τα οποία μπορεί και να διαρκέσουν μέχρι και ένα χρόνο. Φυσικά είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε θεραπευόμενου να κάνει μεμονωμένες συνεδρίες ψυχοθεραπείας και μετά τη λήξη της παραμονής του στο πρόγραμμα”.

“Κάτι που νιώθει έντονα κάθε εθισμένο άτομο όταν έρχεται στην 18 Άνω, είναι ντροπή. Και αυτή η ντροπή τη συναντάμε λίγο πιο συχνά στις γυναίκες. Είναι όμως η ίδια η κοινωνία που εξαναγκάζει αυτά τα άτομα να ντρέπονται, πολλές φορές να ντρέπονται πριν ακόμα ξεκινήσουν να κάνουν χρήση. Ένα μεγάλο δείγμα αυτών των γυναικών έχουν υποστεί ενδοοικογενειακή βία. Όταν μια γυναίκα σε πολύ νεαρή ηλικία δέχεται κακοποίηση από ανθρώπους του κοντινού της περιβάλλοντος, αισθάνεται ντροπή, ότι ίσως ακόμα και να το προκάλεσε. Οπότε η ντροπή ξεκινάει πριν από την χρήση και φυσικά δεν σταματάει εκεί. Ένα άλλο συναίσθημα που του εξαρτημένου, είναι το στίγμα, πως η κοινωνία τον έχει στριμώξει στο περιθώριο και τον αντιμετωπίζει απαξιωτικά, σαν είναι καλύτερη απ’ αυτόν. Και αυτό το συναίσθημα μπορεί να εντείνει τη ντροπή των παιδιών. Εμείς τους θυμίζουμε με κάθε τρόπο ότι δεν έχουν κανένα λόγο να ντρέπονται και για τίποτα και πως πρέπει να κάνουν τη θεραπεία, για να σταθούν στα πόδια τους και να επιστρέψουν ως ισότιμα μέλη στην κοινωνία”.

“Όλα ξεκινούν από το πόσο το θέλει ο θεραπευόμενος να μείνει και να αλλάξει τη ζωή του. Αυτή είναι η κινητήριος δύναμη για να μείνει και να ολοκληρώσει το πρόγραμμα. Κανένας δεν τον υποχρεώνει να μείνει”. 

“Σαν κοινωνία έχουμε έλλειμμα γνώσης ως προς τις εξαρτήσεις. Ο τοξικομανής ‘κουράζει’ την κοινωνία γι’ αυτό και περιθωριοποιείται, όπως προανέφερα. Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ακόμα και ότι χαλάει την εικόνα μιας κοινωνίας ένας τοξικομανής. Σε καμία περίπτωση δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Ο τοξικομανής είναι το θύμα μιας κοινωνίας που νοσεί. Ηθελημένα κλείνουμε πολλές φορές τα μάτια στους τοξικομανείς, γιατί εκπροσωπούν το κακό κομμάτι της κοινωνίας μας, που δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε, που μπορεί να είναι ακόμα και αποδιοπομπαίος τράγος. Αλλά ποτέ δεν είναι ο ίδιος το πρόβλημα. Όταν μια κοινωνία μπορεί να προσφέρει λύσεις στους πολίτες της και πραγματική ανακούφιση από τα προβλήματα της καθημερινότητας, τότε ελαχιστοποιείται η πιθανότητα να στραφούν εκείνοι στη χρήση ουσιών”.

“Δεν υπάρχει χειρότερη στιγμή για μένα και τους συνεργάτες μου από μια θεραπεία που μπορεί να μην έχει θετική έκβαση, αυτό μπορεί ακόμα και να μας δώσει την αίσθηση ότι ματαιωνόμαστε σαν επιστήμονες. Από την άλλη, όταν αυτα τα παιδιά έρχονται σε εμάς, στο Συμβουλευτικό Σταθμό από την πιάτσα, διωγμένα από τα σπίτια τους, κατατρεγμένα και κατά την περίοδο της επανένταξης τους, σπουδάζουν, αναζητούν δουλειά, βρίσκουν κάποιο χώρο για να ζήσουν, δημιουργούν σχέσεις, αυτός ο αγώνας τους που αποδίδει σιγά-σιγά καρπούς, δίπλα στη δική μας προσπάθεια, είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας”.

Μυρτώ (θεραπευόμενη)

Εισαγωγή: Δεν είναι εύκολο να ‘προκαλέσεις’ ένα άτομο να δείξει τις πληγές του σε μια τηλεφωνική συζήτηση. Όμως η Μυρτώ ξεπέρασε αμέσως τα πρώτα 30 δευτερόλεπτα τηλεφωνικού ‘κενού’ και μου μίλησε για το προσωπικό της μαρτύριο σαν να είναι ένα φάντασμα φιμωμένο και ξεγυμνωμένο σε μια γωνιά. Αυτό που σε άλλους θα προκαλούσε τρόμο, εκείνη το παρατήρησε κυνικά το περιέγραψε και ύστερα το προσπέρασε. Αυτή είναι η θαρραλέα Μυρτώ.

“Η απόφασή μου να έρθω ήταν γιατί είχα φτάσει σε ένα σημείο που δεν άντεχα άλλο. Δεν άντεχα άλλο αυτά που αισθανόμουνα, αυτή την μαυρίλα μου είχα. Αυτό που ξυπνούσα, κοιμόμουνα και το μόνο που σκεφτόμουν ήταν πότε θα κάνω χρήση. Δεν είναι η πρώτη μου προσπάθεια. Έχω ξαναπροσπαθήσει. Ήξερα πως αυτό που ήθελα να κάνω ότι ήταν δύσκολο και χρειαζόμουν βοήθεια για να τα καταφέρω”.

“Μέσα σε όλο αυτό τον καιρό που βρίσκομαι στο πρόγραμμα (1,5 χρόνος) και με την βοήθεια των θεραπευτών μου, που είναι δίπλα μου πάντα, κατάλαβα πράγματα για τον εαυτό μου. Δεν έβλεπα πια μόνο εικόνες μέσα στο μυαλό μου, αλλά πιο βαθιά, χειροπιαστά πράγματα, πραγματικά συναισθήματα, καταστάσεις. Έμαθα να εκφράζω τα συναισθήματά μου. Προηγουμένως δεν μπορούσα να τα εκφράσω. Θέλω να πω, μπορούσα να εκφράζω μόνο τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, χωρίς καμία παρεξήγηση”.

“Οι εικόνες του μυαλού μου ήταν μια σειρά από γεγονότα στα οποία ήμουν κι εγώ μέσα, είχαν συμβεί πριν από την εποχή που έκανα χρήση. Μαζί με τους θεραπευτές μου βρήκα το πώς ένιωσα εγώ μέσα σ’ αυτά τα γεγονότα. Άρχισα να θυμάμαι. Δεν ήταν απλά γεγονότα, είχαν και κάποιες συναισθηματικές αποχρώσεις μέσα τους. Κι όλα αυτά τα βρήκα ξανά, μαζί με τους ανθρώπους του προγράμματος. Το να εκφράζω τα συναισθήματά μου το αντιμετώπιζα εντελώς λάθος. Το έβλεπα σαν ένδειξη αδυναμίας”.

“Έμαθα να κάνω σχέσεις. Για μένα μέχρι τώρα σχέσεις ήταν το να βρίσκομαι στο ίδιο σημείο μαζί με κάποιους ανθρώπους και αυτό, τίποτα άλλο. Σήμερα οι σχέσεις είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή μου. Γεμίζω τις στιγμές μου με ανθρώπους πια, ενώ παλιά τις γέμιζα μόνο με κάποια ναρκωτικά”.

“Όλα αυτά έγιναν σιγά – σιγά, έμαθα να εκφράζομαι σωστά, να λέω τι ανάγκες έχω, έμαθα ότι το να λες ότι έχεις ανάγκες δεν είναι κάποια αδυναμία. Πάρα πολλά πράγματα! Έμαθα πράγματα για το πως εγώ φέρομαι στους γύρω μου, ξεχώρισα τι θέλω να κρατήσω από τις συμπεριφορές μου και τι δεν μου κάνει. Κατάλαβα στην πράξη ότι κάποιες συμπεριφορές μου, κάποιες πράξεις, δεν ήταν εγώ. Απλά μέχρι να φτάσω εδώ, πολλά από αυτά που σκεφτόμουν και έκανα, δεν ήταν συνειδητά. Και όλα αλλάζουν όμως, όλα γίνονται σιγά-σιγά  και με την βοήθεια των επιστημόνων που βρίσκονται πλάι μας”.

“Σήμερα μου μένουν τέσσερις μήνες για να τελειώσω το στάδιο της επανένταξης του προγράμματος Έχω πια όνειρα για τη ζωή, έχω ξεκινήσει σχολή, έχω ένα νέο κύκλο ανθρώπων, έχω ξαναπάρει εγώ τη ζωή μου στα χέρια μου και αποφασίζω μόνο εγώ τι μου αρέσει και τι δεν μου αρέσει. Έχω αποκωδικοποιήσει τις εικόνες μου και έχω κρατήσει μόνο τα θετικά τους. Τα αρνητικά πέρασαν πια, έχουν μείνει στην άκρη”.

Η διαφορά της δεύτερης φοράς που ήρθα στο πρόγραμμα και έμεινα εν τέλει, ήταν ότι είχα πια αποφασίσει πως θέλω να ζήσω μια πραγματική ζωή, ήθελα να ζήσω από την αρχή. Όχι να κοιμάμαι, να ξυπνάω και ενδιάμεσα να ψάχνω να βρω μια ουσία για να την πιω”.

“Κυνηγάω τα όνειρα μου, με αυτές τις λέξεις θέλω να περιγράψω το Σήμερα. Και προσπαθώ να φτιάξω μια ζωή που θα νιώθω καλά μέσα σ’ αυτήν”.

H πόρτα του σχολείου της Μονάδας '18 Άνω' / EUROKINISSI

Νίκος Σταμούλης, ψυχίατρος

Εισαγωγή: Τι συμβαίνει στην πτέρυγα Ανδρών της 18 Άνω, που αγκαλιάζει ενήλικες άνδρες σαν εμένα κι εσένα, αλλά ακόμα και μετανάστες και άτομα έγκλειστα σε φυλακές; Ρώτησα τον ψυχίατρο Νίκο Σταμούλη.

“Η είσοδος ενός μέσου άντρα σε μια μονάδα κοινωνικής επανένταξης δεν μπορεί να συγκριθεί με όσα ισχύουν με την αντίστοιχη μιας γυναίκας, όπου εκεί σίγουρα υπάρχουν έντονα τα στοιχεία του φόβου και της ντροπής. Συνήθως το αν θα μπει εξαρτάται από το κοινωνικό πλαίσιο της ζωής του. Αν είναι πραγματικά αποφασισμένος να το κάνει, αν δεν υπάρχουν κοινωνικοί παράγοντες που τον κρατάνε μακριά από την θεραπεία, τότε θα το κάνει. Αρκεί να θέλει”.

“Ένας άνθρωπος που μπαίνει σε ένα ‘κλειστό’ πρόγραμμα απεξάρτησης όπως αυτό της ’18 Άνω’ διακόπτει πλήρως τη χρήση και καλείται μετά να διαχειριστεί αυτή την ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση, να περάσει από στερητικά σύνδρομα, να καταπολεμήσει με τη δύναμη του μυαλού και του σώματός του, αλλά και με την δική μας καθοδήγηση, το πρόβλημα και να ξεκινήσει την μετάβαση προς την επόμενη μέρα. Η επόμενη μέρα είναι αυτή που ο θεραπευόμενος καλείται να μιλήσει για τον εαυτό του, να ξαναβρεί συναισθήματα, σκέψεις και ιδέες που είχαν μείνει σε αδράνεια, όσο έκανε χρήση ναρκωτικών ή άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών. Αυτές είναι οι πιο δύσκολες στιγμές στην πορεία ενός μέλους της κοινότητας, αλλά και τα πιο κρίσιμα στάδια στο σχέδιο δράσης του κάθε θεραπευτή”.

“Έχουμε συναντήσει και συναναστραφεί άτομα από όλα τα ‘χρώματα’ της ελληνικής κοινωνίας. Αντιεξουσιαστές και χρυσαυγίτες. Ομοφυλόφιλους και ομοφοβικούς, σεξουαλικά εκδιδόμενα άτομα, πλούσιους και πολύ φτωχούς εννοείται. Όμως όλοι αυτοί έχουν ένα κοινό που τους ενώνει. Η χρήση. Αυτοί οι άνθρωποι μαθαίνουν να συνυπάρχουν, να κοιμούνται μαζί, να συμμετέχουν σε κοινές δράσεις, να κάνουν κοινές προσπάθειες τόσο στο κλειστό πρόγραμμα όσο και σε αυτό της επανένταξης, που διαρκούν σχεδόν 19 μήνες”.

“Οι δράσεις επανένταξης που αφορούν μετανάστες και προφυλακισμένα άτομα έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες ως προς τη δυσκολία επικοινωνίας και τον εγκλεισμό, αλλά ο σκοπός είναι ο ίδιος, το δικαίωμα στην επόμενη μέρα, σε μια ‘στεγνή’ από ουσίες ζωή”.

“Στο πρώτο lockdown αυξήθηκε πάρα πολύ η κίνηση”.

“Στο πρώτο lockdown, αν και δεν το περιμέναμε αυτό, αυξήθηκε πάρα πολύ η κίνηση, ήρθε σε μας ένα μεγάλο κύμα ανθρώπων και ζήτησαν την βοήθεια μας. Ίσως έφταιγε το γεγονός ότι το πρώτο lockdown ήταν πιο τρομακτικό, πιο αβέβαιο, αλλα δεν μπορώ να προσδιορίσω με ασφάλεια την αιτία. Σίγουρα πάντως το ξέσπασμα του κορονοϊού έπαιξε ένα ρόλο σε αυτή την εξέλιξη”.

Πανοραμική άποψη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθηνών. Η '18 Άνω' υπάγεται στο Ψ.ΝΑ, όμως εδρεύει στο κέντρο της Αθήνας (Ασκληπιού 19). / EUROKINISSI

 “Υπήρξαν θεραπευόμενο στο αρχικό στάδιο, πριν την είσοδο τους στο κλειστό πρόγραμμα, που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν. Αντίστοιχα περιστατικά έχουμε δει και αργότερα, σε κάποια από τα στάδια της επανένταξης. Υπήρξαν θεραπευόμενοι που μου έχουν πει ή μου έχουν δείξει ότι θέλουν να αυτοκτονήσουν. Ποτέ δεν έχει συμβεί το μοιραίο”.

“Βλέπεις στην πρώτη συνάντηση ανθρώπους που κάνουν ακόμα χρήση, που έχουν βάλει τη ζωή τους στην άκρη και σχεδόν αγγίζουν τον θάνατο. Μετά από τον παραμονή τους στο πρόγραμμα, οι ίδιοι άνθρωποι μοιάζουν αγνώριστοι. Τους βλέπεις και νομίζεις πως δεν έκαναν ποτέ χρήση. Κάποιοι σπουδάζουν, άλλοι βρήκαν δουλειές. Δεν θα σου πω όμως μόνο αυτό, φαντάσου πως κάποιοι κατάφεραν έστω να πάνε σε μια συνέντευξη για δουλειά. Κάποτε ήταν αδιανότητα το να πετύχουν έστω αυτό. Αυτές οι ‘μεταμορφώσεις’ είναι η καλύτερη ανταμοιβή για ‘μενα”.

Ιάκωβος

Εισαγωγή: Ο Ιάκωβος πλησιάζει κι εκείνος προς την πλήρη επανένταξη του στην κοινωνία. Θα μπορούσε να είναι rock star, που ζει τη ζωή του ξανά από την αρχή, που απαρνείται τα απατηλά φώτα και τη λάμψη των ουσιών, αναζητώντας που βρίσκεται το αληθινό φως. Ακούω τα λόγια του με προσοχή.

“Όταν είσαι χρόνια μέσα σε αυτήν την κατάσταση της χρήσης ναρκωτικών, δεν λειτουργείς με 100% διαύγεια. Αυτό είναι το πρώτο σοβαρό ζήτημα, να νιώσεις μια ριπή διαύγειας μέσα σου, να καταλάβεις ότι αυτό το θέμα δεν πάει καλά, με μαθηματική ακρίβεια ποτέ δεν εξελίσσεται καλά. Να καταλάβεις επίσης ότι δεν μπορείς να συνεχίσεις να είσαι μόνος σου σε όλο αυτό”.

“Ο κίνδυνος να υποχωρήσεις και να κυλήσεις ξανά είναι ορατός, υπάρχει εκεί έξω. Καλείσαι να κάνεις μια υπέρβαση, καλείσαι να ξεπεράσεις τον πόνο του σώματος. Αν εστιάσεις σε αυτό, μπορείς να φανταστείς ποια είναι η συνέχεια. Όταν όμως σφίγγεις τα δόντια και αγωνίζεσαι, η εξέλιξη είναι τελείως διαφορετική, πιο εύκολη και φωτεινή”.

“Ο κίνδυνος να υποχωρήσεις και να κυλήσεις ξανά είναι ορατός”.

“Υπάρχουν τα ‘στεγνά’ προγράμματα, αυτά που κάνεις μπαίνεις μέσα για να καθαρίσεις και αυτα που σου χορηγούν υποκατάστατα ουσιών, όπως ο ΟΚΑΝΑ. Είναι τελείως διαφορετικά τα πράγματα σε μια μονάδα όπως τη 18 Άνω σε σχέση με τον ΟΚΑΝΑ. Για μένα είναι σημαντικό ότι εδώ παρέχεται ψυχική υποστήριξη, υπάρχουν επιστήμονες που σε βάζουν στη διαδικασία να καταλάβεις τι έχει συμβεί στη ζωή σου. Από την άλλη, ο ΟΚΑΝΑ σου δίνει ένα υποκατάστατο των ουσιών στις οποίες έχεις εθιστεί, ώστε να μην παρανομείς. Είναι δυο πολύ διαφορετικές καταστάσεις”.

Γνωρίζω πως υπάρχουν παιδιά που επιλέγουν τα ‘στεγνά’ προγράμματα, γιατί έχουν αποφασίσει να περάσουν από τον πιο απαιτητικό δρόμο της απεξάρτησης, υπάρχουν όμως κι αυτοί που δεν αντέχουν, δεν μπορούν να μείνουν ‘στεγνοί’. Για μένα, δεν υπάρχει άλλος δρόμος εκτός από αυτόν της κατανόησης, να ψαχτείς μέσα σου και να καταλάβεις τι σε σπρώχνει να κάνεις χρήση”.

“Το πρόγραμμα με βοήθησε να κάνω reset στον εαυτό μου, να μάθω ξανά να αντιλαμβάνομαι καταστάσεις με το μυαλό και με τα συναισθήματά μου, αλλά όχι με το ένα να επιβάλλεται στο άλλο, με μια ισορροπία μέσα μου. Σιγά – σιγά άρχισα να θυμάμαι ξανά πως είναι να δημιουργείς αληθινές σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω σου”.

“Εγώ βέβαια τώρα, μπορούμε να πούμε πως ανήκω στους ‘προχωρημένους’ του προγράμματος, πως έχει περάσει λίγος καιρός από αυτες τις καταστάσεις που σου περιέγραψα. Σήμερα είμαι στην κοινωνική επανένταξη, κάτι που σημαίνει ότι καλούμαι να τα βγάλω πέρα ξανά σαν ενεργό μέλος της κοινωνίας. Από μια κατάσταση πλήρους αδράνειας και ανυποληψίας, καλούμαι να επιστρέψω στη σκληρή πραγματικότητα της ζωής. Εδώ έρχονται άλλα πράγματα. Όπως η ανεργία χτυπάει όλο τον κόσμο, έτσι χτυπάει κι εμάς. Ο κοινωνικός ρατσισμός που υπάρχει σε ένα σωρό ανθρώπους, σ’ εμάς είναι λίγο πιο έντονος. Είμαστε λίγο ‘ιδιαίτερες’ ομάδες ανθρώπων. Δεν είναι εύκολο να σε δεχτούν εκεί έξω, είτε έχεις κάνει φυλακή, είτε είσαι οροθετικός, είτε είσαι πρώην χρήστης. Φυσικά και υπάρχει κοινωνικός ρατσισμός και εμείς τον ζούμε λίγο παραπάνω”.

“Παλιά δεν είχα καταφέρει να σπουδάσω. Πότε δούλευα, πότε δεν δούλευα, ανάλογα με το πόσο ήμουν στα καλά μου και πόσο άντεχα. Στη συνέχεια, αφού μπήκα στο πρόγραμμα και ξεκίνησα την απεξάρτηση, κατάφερα να ανοίξω επικοινωνία με μια σχολή στην οποία ήθελα πάρα πολύ να σπουδάσω. Υπήρξε λοιπόν ένας άνθρωπος του Τμήματος Κοινωνικής Επανένταξης που μίλησε με αυτή τη σχολή, που ήταν ιδιωτική, άρα όπως καταλαβαίνεις ήθελε χρήματα και τελικά αποδείχθηκε πως υπάρχουν κι αυτοί οι άνθρωποι που ξεπερνούν τον πουριτανισμό και τις διακρίσεις και κέρδισα τη θέση μου με 100% υποτροφία. Δηλαδή δεν θα πληρώσω ούτε ευρώ μέχρι την αποφοίτησή μου. Η άλλη σχολή είναι ένα δημόσιο ΙΕΚ, στο οποίο επίσης θέλω να πηγαίνω ανελλιπώς. Όπως καταλαβαίνεις, είχα πολλά χρόνια της ζωής μου που το σώμα και το μυαλό μου ήταν αλλού, που ήμουν εξαρτημένος και τώρα έχω κάτι να περιμένω, έχω να παλέψω για ένα όνειρο”.

“Δεν έχω πάρα πολύ καιρό μέχρι την αποφοίτηση, πλησιάζει. Αλλά κάθε μέρα στην κοινωνική επανένταξη μετράει. Ακόμα μιλάμε για πράγματα που μας απασχολούν στην καθημερινότητα μας. Έρχονται αυτά να συνδεθούν με σκληρά ζητήματα του παρελθόντος, με όλο αυτό το σκοτάδι εκείνων των ημερών, αλλά υπάρχουν και οι δυσκολίες οι σημερινές, το τι κάνουμε στο Τώρα με τις ζωές μας και πως θα τα βγάλουμε πέρα. Ένας εξαρτημένος άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει από την μια μέρα στην άλλη κοινωνικός. Πρέπει να αντιμετωπίσει δυσκολίες, να εκπαιδεύσει τον εαυτό του στο πως να τις ξεπερνάει, να μάθει να στέκεται όρθιος, να αντιστέκεται, να συμφωνεί εκεί που πρέπει αλλά να λέει και όχι, να έχει επιτέλους αντιρρήσεις. Γιατί ξέρεις, η χρήση σε αλλάζει σαν άνθρωπο, σου αφήνει πολλά κουσούρια. Σε βάζει σε μια κατάσταση αδράνειας, σε κάνει αμέτοχο και ανεύθυνο. Σε ενδιαφέρει μόνο ένα πράγμα. Ξέρεις ποιο είναι αυτό…”

‘Μπήκα με ένα σωρό άλλα παιδιά στην επανένταξη, τελείως διαφορετικά από μένα. Φτωχοί, πλούσιοι, Αθηναίοι, μετανάστες και όχι μόνο. Δεν έχει καμία σημασία η διαφορετικότητα, αν έχεις πάει στρατό είναι σαν να μπαίνεις πρώτη μέρα στο θάλαμο της μονάδας. Όποιος κι αν είσαι, λευκός ή μαύρος, δεξιός ή αριστερός, ροκάς η ρεμπέτης, ο στόχος είναι κοινός για όλους”.

“Ναι, μου περνάνε και τώρα από το μυαλο εικόνες από το παρελθόν, από την εποχή που έκανα χρήση. Όταν κάτι έχει υπάρξει κομμάτι της ζωής σου δεν το διαγράφεις έτσι, με μιας. Άλλο το τι σκέφτεται όμως ο καθένας μας και άλλο το τι επιλέγει να κάνει. Μπορεί να απέχει χιλιόμετρα από ‘μένα η συνήθεια αυτή, μπορεί να απέχει και μια τρίχα, αν εγώ πω ότι ‘τέρμα έχει τελειώσει’, τότε έχει πια εξαφανιστεί”.

Σημείωση: Τα ονόματα των δυο θεραπευόμενων έχουν αλλαχθεί, για λόγους τήρησης ιατρικού απορρήτου.