Η ιστορία του «ερωτικού» φανοστάτη της Πλατείας Εξαρχείων
Τρεις ημίγυμνοι και στρουμπουλοί ερωτιδείς είναι οι μόνιμοι μάρτυρες στην ιστορία της πλατείας, από τότε που ρυμοτομήθηκε. Πλέον είναι κρυμμένοι πίσω από τις λαμαρίνες και τα σύρματα, σε ένα εργοτάξιο με άγνωστη ημερομηνία λήξης.
- 29 ΑΥΓ 2022
Δεν είναι μόνο οι λαμαρίνες, αλλά και ένας ακόμη «όροφος» από μεταλλική περίφραξη, που έχει τοποθετηθεί στην πλατεία Εξαρχείων, για να ξεκινήσουν οι εργασίες για την κατασκευή του σταθμού.
Δυνάμεις της αστυνομίας είναι σταθερά ακροβολισμένες σε κάθε γωνιά, ενώ κάτοικοι και ομάδες με μακρόχρονη παρουσία στην περιοχή επιμένουν στην τακτική της συσπείρωσης, με την ελπίδα να ανατρέψουν την τετελεσμένη απόφαση που ξεκίνησε εσπευσμένα μέσα στον Αύγουστο: τρεις συνελεύσεις τρέχουν ανά εβδομάδα, αυτή τη στιγμή, συνοντίζοντας την δράση των κατοίκων, και μία εξ αυτών αφιερώνεται στο εργοτάξιο των Εξαρχείων.
«Πέρα από όλα τα πολιτικά και κοινωνικά ερωτήματα αυτής της απόφασης, την τουριστικοποίηση και τον εξευγενισμό των Εξαρχείων, ο μετροπόντικας θα συναντήσει μεγάλα κατασκευαστικά εμπόδια στην πλατεία», μου λέει σε μια γρήγορη κουβέντα η Ελένη, ένα άτομο από την ανοιχτή συνέλευση Όχι μετρό στην πλατεία Εξαρχείων, η οποία συστάθηκε αρχές του 2022 με την ανακοίνωση των έργων. «Θα χρειαστεί τουλάχιστον μια δεκαετία για να ολοκληρωθεί το έργο, αφήνοντας τη γειτονιά χωρίς την μοναδική πλατεία της».
Η στάση στα Εξάρχεια ανήκει στο τμήμα της γραμμής 4 που παραδίδεται πρώτο και έρχεται να συμπληρώσει το δίκτυο μετρό στο Λεκανοπέδιο. Το χρονοδιάγραμμα της Αττικό Μετρό παραπέμπει στο έτος 2030 για την παράδοση του έργου, αλλά τα δεδομένα δείχνουν ότι το σενάριο αυτό είναι αρκετά αισιόδοξο. Τη στιγμή αυτή ξεκινούν οι πρόδρομες εργασίες (δομοστατική καταγραφή κτιρίων, αρχαιολογικές τομές κ.ά.), πρέπει να ρυθμιστούν τα υπόγεια ύδατα, τα δίκτυα ΟΚΩ και πολλά ακόμη στάδια όπου ελλοχεύουν καθυστερήσεις, μέχρι να δούμε τα εγκαίνια του σταθμού. Στο μεσοδιάστημα, η πλατεία θα είναι απενεργοποιημένη και αυστηρά περιφρουρημένη, όπως δείχνουν τα πράγματα.
Πίσω από το περιμετρικό φράγμα, τρία ακίνητα, στρουμπουλά πλάσματα είναι οι μόνιμοι μάρτυρες της νέας καθημερινότητα: είναι τα ίδια πλάσματα, που είδαν «τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη να σιγοτραγουδά γυρνώντας σπίτι του και τον Κωστή Παλαμά πιο πέρα με τις φιλολογικές βραδιές που διοργάνωνε, είδαν με ένα χαμόγελο τον Δημήτρη Χορν να πολιορκεί την Έλλη Λαμπέτη και ανταπέδωσαν τον χαιρετισμό του Νικόλα Άσιμου και του Βασίλη Ραφαηλίδη», όπως έγραψε ένας από τους κατοίκους της περιοχής για το άγαλμα-σύμβολο των Εξαρχείων: τους Τρεις Ερωτίδες.
Άγνωστο παραμένει από πλευράς του Δ.Α. ποια θα είναι η θέση τους μετά την ανάπλαση, αφού δεν έχουν κυκλοφορήσει φωτορεαλιστικές φωτογραφίες για τη νέα εικόνα στην πλατεία Εξαρχείων. Υπάρχει δέσμευση βέβαια για την επιστροφή του μνημείου στη θέση του, καθότι αναγνωρίζεται το γεγονός ότι πρόκειται για ένα μνημείο της πόλης – συγκεκριμένα, οι Τρεις Ερωτίδες είναι ένα από τα λίγα δημόσια γλυπτά που είναι αναγνωρίσιμα στους κατοίκους, όπως είχε καταγραφεί σε μια πρόσφατη διπλωματική έρευνα.
Τρεις αιωνόβιοι έρωτες
Λειψές είναι οι πληροφορίες και οι αφηγήσεις για το άγαλμα που κοσμεί το κέντρο της πλατείας Εξαρχείων – στην ουσία δεν πρόκειται παρά για ορειχάλκινο φανοστάτη με τις τρεις φιγούρες ως διακόσμηση. Τοποθετήθηκε κατά τη ρυμοτομική οριοθέτηση της πλατείας τη δεκαετία του ’60, επί Δημαρχίας Γεωργίου Πλυτά, μετά τις πιέσεις από τον Σύλλογο Εξαρχείων, αλλά η κατασκευή του γλυπτού-φανοστάτη είναι σίγουρα παλαιότερη: Η επιγραφή επάνω του αναφέρει το γαλλικό χυτήριο του Antoine Durenne που ειδικευόταν στη χύτευση γλυπτών και διακοσμητικών έργων τέχνης.
Βάσει όσων αναφέρει η ιστορικός τέχνης Ζέτα Αντωνοπούλου στο βιβλίο Τα γλυπτά της Αθήνας «η χρονολογία κατασκευής του έργου πρέπει να τοποθετείται μετά το 1900, καθώς παλιότερα το χυτήριο δούλευε αποκλειστικά με χυτοσίδηρο».
Γνωρίζουμε επίσης το συνομήλικο αδερφάκι του: ένα πολύ παρόμοιο (αλλά όχι ίδιο) γλυπτό από τους παρισινούς τεχνίτες, το οποίο κοσμεί το κέντρο της πλατείας Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη. Στο σύγγραμμα Ιχνηλατώντας την πόλη των Γιοχάλα και Καφετζάκη κατονομάζεται ο Γάλλος γλύπτης Carrier ως δημιουργός εκείνου του ορειχάλκινου φανοστάτη, στις αρχές του 20ού αιώνα.
Τα αγόρια σε εκείνο το γλυπτό κρατούν κύπελλο, κλαδί και κέρατο, ενώ οι Τρεις Ερωτίδες στα Εξάρχεια έχουν στα χέρια τους ένα κοχύλι, ένα αγγείο και ένα μουσικό όργανο.
Με πλούσια κόμη, στεφάνια στα μαλλιά και κομψά σπασίματα στον κορμό τους, οι τρεις μικροί Έρωτες (ύψους περί το 1,30 μ. ο καθένας) είναι στραμμένοι προς τις τρεις πλευρές της πλατείας, αποπνέοντας ένα μείγμα αθωότητας και ελευθερίας. Τα απόκρυφα σημεία τους είναι καλυμμένα με ύφασμα.
