Ένα τεράστιο χαλί από ανθρώπινα μαλλιά θα κρεμαστεί στην Ομόνοια

Γνωστό ότι κάποτε αφθονούσαν τα τρεχούμενα νερά στο Λεκανοπέδιο, ακόμη και στα πιο κεντρικά σημεία του μετέπειτα πυκνού αστικού ιστού, όπως στην περιοχή της πλατείας Ομόνοιας, με γκραβούρες του 19ου αιώνα να αποτυπώνουν την ύπαρξη ρέματος πλησίον της.

Μέσα στο ασταμάτητο κομφούζιο από κόσμο και οχήματα που ισχύει σήμερα στο ίδιο σημείο, θα εμφανιστούν από το πουθενά μία ξύλινη βάρκα, δύο εκθαμβωτικές μυθολογικές θεότητες του νερού και ένα τεράστιο χαλί από ανθρώπινες τρίχες, κρεμασμένο επάνω στην οροφή του Hondos Center – μία εικαστική δράση η οποία μοιάζει με κάποιο άγνωστο αρχαίο μυστήριο για τον εξευμενισμό της μητέρας φύσης και όλων των ρεμάτων που συνεχίζουν να κυλούν σιωπηλά κάτω από την άσφαλτο.

Το μήνυμα των «ικέτιδων» στην προκειμένη περίπτωση θα είναι συγκεκριμένο και πολύ επίκαιρο: Διψάμε! «Φαίνεται να μην έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ο άνθρωπος αντέχει ελάχιστα χωρίς νερό – πρέπει να κάνουμε κάτι, γιατί θα πούμε το νερό νεράκι σε λίγα χρόνια», λένε τα δύο μέλη της εικαστικής ομάδας Comotirio που έχουν την ιδέα και την επιμέλεια στο πρότζεκτ, το οποίο θα λάβει χώρα την ερχόμενη Παρασκευή (6/6), ξαφνιάζοντας τον κόσμο που θα διέρχεται εκείνη την ώρα από την πλατεία.

Οι Εριφύλη Βενέρη και Νάιρα Στεργίου, το εικαστικό-επιμελητικό δίδυμο το οποίο μέχρι σήμερα έχει διοργανώσει εκθέσεις στα πιο απίθανα μέρη (από τη Διεύθυνση Καθαριότητας του Δήμου Αθηναίων, το γήπεδο του ΠΑΟ στη Λεωφόρο, μέχρι cult επιχειρήσεις που φτιάχνουν σημαίες–, το δίδυμο που έχουμε συνηθίσει να απαντά με χιούμορ στη σοβαροφάνεια της «υψηλής διανόησης» και να διαπλέκει το trash με την τέχνη, επιστρέφει αυτή τη φορά κάπως πιο σοβαρό, κάπως πιο σκοτεινό, «καθώς το θέμα της οικολογικής καταστροφής δεν επιτρέπει ελαφρότητα».

Είναι δεδομένο ότι η Αθήνα αντιμετωπίζει ήδη ανησυχητική μείωση των υδάτινων πόρων.

Το καλοκαίρι του 2024, διαπιστώνοντας πτώση της τάξης του 39% στα αποθέματα, η ΕΥΔΑΠ έσπευσε να ενεργοποιήσει έκτακτο σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Υπολογίζεται ότι εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, οι πόροι ενδέχεται να εξαντληθούν εντός μίας μόνο πενταετίας. Ο Μόρνος στερεύει και η Αττική αγωνιά για νέες γεωτρήσεις προς κάλυψη των αναγκών της – παρεμπιπτόντως, το ίδιο επίκαιρο θέμα αναδεικνύει το ποιητικό φιλμ της Έφης Γούση στην έκθεση της Στέγης που τρέχει στο Πεδίον του Άρεως (Tectonic Riders, 2025), έχοντας πλάνα από το αποθετήριο που λιγοστεύει, αποκαλύπτοντας τα βυθισμένα σπίτια στα σπλάχνα του.

Και δεν σταματάμε εκεί, βέβαια: σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Atmoshphere, ειδικά στην ευάλωτη Αττική, οι δείκτες ξηρασίας συνδέονται στενά με τους δείκτες πυρομετεωρολογίας, αυξάνοντας έτσι ραγδαία τον κίνδυνο μεγάλων πυρκαγιών. Κατά τα άλλα, βρισκόμαστε προ των πυλών για ένα ακόμη αφόρητα θερμό καλοκαίρι, που θα κάνει την πόλη καμίνι και όλους μας να ψάχνουμε εναγωνίως λίγο ίσκιο. Και για κάποιο περίεργο λόγο, έπειτα από την τελευταία ανάπλαση, κανείς δεν προνόησε να υπάρχει λίγος ίσκιος στην κεντρική πλατεία της πιο «θερμόπληκτης» πόλης της Μεσογείου – μόνο τραπεζοκαθίσματα.

«Η σχέση της Ομόνοιας με το νερό αντικατοπτρίζει τη σχέση του μέσου Αθηναίου κατοίκου με τη φύση: απλώς, δεν υπάρχει», απαντάνε οι δύο καλλιτέχνιδες όταν τις ρωτάω για τον λόγο που επέλεξαν το συγκεκριμένο σημείο για τη δράση τους.

«Η Ομόνοια είναι η κεντρική πλατεία, το κέντρο του “κόσμου” σε μια πόλη που έχει θαμμένα τα ποτάμια της. Η Ομόνοια, λοιπόν, η οποία κάθε φορά αναπλάθεται και “πάντα ίδια μένει”, μας θυμίζει τη ροή του νερού, αλλά του βρώμικου νερού, μέσα από την κίνηση του σιντριβανιού», όπως σχολιάζουν δεικτικά οι Εριφύλη και Νάιρα. «Μιλάμε για μια πλατεία χωρίς δέντρα, λουλούδια, ίσκιο. Τραγική ειρωνεία, το γλυπτό του Ζογγολόπουλου, ένας άλλος καημός για το τι εστί δημόσια τέχνη στην Ελλάδα: το γλυπτό αν και υδροκίνητο, ελάχιστα διαστήματα λειτούργησε σωστά, ενώ κατά κανόνα, όπως είναι και σήμερα, παραμένει άνυδρο, ακίνητο, στεγνό».

Μάλιστα, ο Γιώργος Ζογγολόπουλος πίστευε ακράδαντα ότι το τρεχούμενο νερό αποτελεί το αίμα του Πεντάκυκλου στην Ομόνοια – ορίστε ο λόγος που το έργο περνάει σήμερα απαρατήρητο, παρά τις διαστάσεις του.

Τι θα δούμε στην εικαστική δράση Tapetas

Η δράση, όπως μου εξηγούν οι δύο καλλιτέχνιδες-επιμελήτριες, είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να τραβήξει την προσοχή του περαστικού. Άλλωστε, η δομή της πλατείας μετά την ανάπλαση της προηγούμενης δημαρχίας διαμορφώνει από μόνη της ένα αχανές πλάτωμα, όπου φωτισμός και κίνηση εξυπηρετούν τις ανάγκες μιας επιτελεστικής πράξης – τις ανάγκες του κόσμου για ένα παγκάκι να καθίσει ή να γλιτώσει τον ήλιο, από την άλλη, καθόλου.

«Η Ομόνοια έχει την εξής ιδιομορφία», παρατηρούν οι ίδιες, «οι κάτοικοι τη μισούμε και τη διαβαίνουμε γρήγορα, ενώ παρατηρούμε κατάπληκτοι και σχεδόν με ειρωνική διάθεση ένα αλλόκοτο εξωτικό μείγμα τουριστών, μεταναστατών και ανυποψίαστων να φωτογραφίζονται μπροστά στο συντριβάνι με πάθος».

Σε αυτή την ιδιάζουσα πραγματικότητα έρχονται να προστεθούν για μερικές ώρες υβριδικά πλάσματα με φαντεζί κοστούμια, άριες από σοπράνο, η Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων και βέβαια το τρελό, τρελό δίδυμο του Comotirio σε ένα «καταπληκτικό ταξίδι ομορφιάς», όπως λένε ειρωνικά, να ξετυλίγουν από τον έβδομο όροφο του καταστήματος έναν παράξενο τάπητα, με οικολογικές συνυποδηλώσεις.

Ουσιαστικά, η επικείμενη δράση διαρθρώνεται σε δύο μέρη: Α. την περφόρμανς Pektries/Tapetas Edition των Νάιρα Στεργίου και Εριφύλη Βενέρη και Β. την περφόρμανς Between a rock and a hard place των Εύα Γιαννακοπούλου και Μαρία Νικηφόρας (με ερμηνεία κειμένου από την Εύα Πούλου), σε μία σύλληψη που «εστιάζει στην υλική και φαντασιακή σχέση του γυναικείου σώματος με το στοιχείο του νερού, εξερευνώντας το ως πεδίο μετάβασης, γέννησης και μυθικής ανάμνησης».

Όσον αφορά το τεράστιο κρεμασμένο χαλί το οποίο έχουμε αναφέρει (και θα έχει πρωταγωνιστική θέση στη δράση) αποτελεί συμβολικά μία «ανθρώπινη σανίδα σωτηρίας» για τη ρύπανση του περιβάλλοντος: το πελώριο υφαντό που θα ξετυλιχθεί, μήκους περίπου 30 μ., αποτελείται από άπειρες ανθρώπινες τρίχες και λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά σαν φίλτρο για τη συλλογή πετρελαίων απ’ το νερό, δεδομένου ότι οι τρίχες έχουν την ιδιότητα να συλλέγουν τα έλαια.

Να σημειώσουμε ότι η πρωταρχική σύλληψη της ιδέας γι’ αυτά τα «ανθρώπινα» φίλτρα καθαρισμού των θαλασσών ανήκει στον ακτιβιστή και κομμωτή Δημήτρη Γκίρτζαλη, που με αφορμή ναυάγιο του 2017 στα εγχώρια ύδατα δημιούργησε τα πρώτα φίλτρα μέσω του οργανισμού Restia.

Σε αυτό το πλαίσιο επανάχρησης, οι ανθρώπινες τρίχες «έχουν χάσει την αισθητική τους ιδιότητα, έχουν μεταμορφωθεί σε φίλτρα, συνενώνοντας πολλά διαφορετικά DNA μεταξύ ανθρώπων άγνωστων μεταξύ τους». Όπως θα παρατηρήσουμε στο documentation βίντεο από τη διαδικασία της ύφανσης (από φοιτητές του σχετικού εργαστηριού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής), «οι κομμένες τρίχες υφαίνονται και αποκτούν μια νέα υπόσταση, αλλά και μια νέα γενεσιουργό δύναμη, καθώς μπορούν να καθαρίσουν τις θάλασσες, τα ποτάμια, τις λίμνες».

Και ο τάπητας γίνεται έτσι «ένα μαγικό χαλί, η καθαρτική χλαίνη της Λυσιστράτης, το υφαντό το οποίο υφαίνει μέρα-νύχτα η Πηνελόπη για να σωθεί απ’ τους μνηστήρες, είναι το υφαντό που πλέκουν για τον καθένα μας οι Μοίρες, είναι αυτό το υφαντό που θα σώσει στο τέλος την ανθρωπότητα από την καταστροφή της αέναης Δίψας», όπως σχολιάζουν για το έργο τους.

Στο τέλος της δράσης, ο τάπητα πρόκειται να αποδομηθεί και να μοιραστεί στους θεατές σε μικρά κομμάτια, ως μικρά φυλαχτά για ένα καλύτερο και πιο συμβατό με το περιβάλλον μέλλον, που παράλληλα υπενθυμίζουν ότι είναι χρέος όλων μας.

INFO

Tapetas/Τάπητας
Ιδέα-επιμέλεια: Comotirio
Παρασκευή 6 Ιουνίου, 20.30-22.30
Πλατεία Ομονοίας
Η δράση θα ξεκινήσει στις 20.30 ακριβώς.

Η δράση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), την Restia / Ρεστία και το Εργαστήριο Σχεδίασης και Ανάπτυξης Πλεκτών Καινοτόμων Προϊόντων Κλωστοϋφαντουργίας και Ένδυσης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΣΑΠΚΕ / ΠΑΔΑ). Ευχαριστούμε θερμά το Hondos Center Ομόνοιας για την υποστήριξη.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ