Νικόλα Χανακούλα, τι συμβαίνει σε ένα σανατόριο του Μπουένος Άιρες το 1907;

Δεκαπέντε χρόνια πριν, ο 35χρονος τότε Roque Larraquy γράφει το σατιρικό, αλληγορικό μυθιστόρημα Ο Μητροφάγος για να μιλήσει για το τερατώδες, όχι ως κάτι το απόκοσμο, αλλά ως βασικό εργαλείο κριτικής στις χίμαιρες κάθε εποχής.

Σε ένα σανατόριο των προαστίων του Μπουένος Άιρες το 1907 ένας γιατρός μπλέκεται σε ένα πείραμα που έχει στόχο να διερευνήσει το όριο μεταξύ ζωής και θανάτου. Εκατό χρόνια αργότερα, ένας διάσημος καλλιτέχνης φτάνει στα άκρα αναζητώντας την αισθητική μεταμόρφωση, μετατρέποντας τον εαυτό του σε έργο τέχνης. Ο κόσμος του Αργεντινού συγγραφέα -σεναριογράφου και καθηγητή οπτικοακουστικού σχεδιασμού, επίσης- είναι ελκυστικός και αλλόκοτος: παράξενα μυρμήγκια που σχηματίζουν σχεδόν τέλειους κύκλους, ακρωτηριασμένα μέλη, εμμονικοί έρωτες και ανθρωποφάγα φυτά.

Ο Μητροφάγος είναι το πρώτο του βιβλίο που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά (από την Έφη Γιαννοπούλου, εκδόσεις Αντίποδες) και τώρα, ετοιμάζεται για την πρώτη του θεατρική μεταφορά στην ελληνική σκηνή. Η Ιώ Βουλγαράκη θα ανεβάσει μία παράσταση βασισμένη στο μυθιστόρημα για τέσσερα βράδια στην Πειραιώς 260 του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Εκείνη ήταν που «έμπλεξε» τον ηθοποιό Νικόλα Χανακούλα στον αλλόκοτο και τραγελαφικό κόσμο του Larraquy, που δεν απέχει τελικά πολύ από τον δικό μας.

«Η Ιώ είναι μία δημιουργός που εκτιμώ για τη συγκρότηση και τις επιλογές της. Η αλήθεια είναι ότι στο πρώτο μας τηλεφώνημα, είπα από μέσα μου: “Ωραία, μπλέξαμε”. Δεν επρόκειτο για μια εύκολη δουλειά, έπρεπε να μεταφέρουμε ένα βιβλίο στη σκηνή. Ριψοκίνδυνο εγχείρημα στο θέατρο», αναφέρει και διευκρινίζει ότι το μυθιστόρημα δεν το γνώριζε: «Το διάβασα το ίδιο βράδυ και καθώς η ιστορία εκτυλίσσεται κυρίως νυχτερινές ώρες, όπως καταλαβαίνεις το έζησα. Τι ατμόσφαιρα! Ο τρόπος που η φρίκη δεν κραυγάζει, αλλά απλώς υπάρχει και σε κυκλώνει. Θα το χαρακτήριζα ένα αφήγημα “φιλοσοφικού τρόμου”».

Στη συγκεκριμένη παράσταση -έχει τον ίδιο τίτλο με το μυθιστόρημα- η μεγάλη του αγάπη για το θέατρο συναντά την εξίσου μεγάλη αγάπη που έχει για τη λογοτεχνία. «Είναι μια νησίδα ελευθερίας και ελπίδας μέσα στη ματαιότητα μας και για αυτό το λόγο, θέλω να την υπερασπίζομαι με κάθε ευκαιρία. Να μη χαθεί η γλώσσα, αλλά να γίνεται ύλη, χρόνος και κοινή εμπειρία. Αυτά που κάνουμε στο θέατρο δηλαδή.

Εδώ είχαμε την ευκαιρία να μπούμε σε κάτι που ξεπερνά τον ρεαλισμό. Ο Μητροφάγος δεν είναι θεατρικό, αλλά λογοτεχνικό έργο. Έχει ρυθμό, εσωτερικές φωνές, ειρωνεία, πυκνότητα, κάτι το επικίνδυνο, το αφηγηματικά αλλόκοτο – κι αυτό είναι ελκυστικό. Είναι ένας κόσμος που σου ζητά να τον κατοικήσεις».

Ο Νικόλας θα τον κατοικήσει υποδυόμενος τον έναν από τους πέντε γιατρούς της ιστορίας, τον Δόκτωρα Λεδέσμα. «Πρώτα όμως να πούμε δύο λόγια για την ιστορία της παράστασή μας: Μπουένος Άϊρες, 1907. Σανατόριο Τέμπερλευ. Νύχτα. Πέντε άντρες στη σκηνή τραγουδούν εθνικοπατριωτικά τραγούδια και ετοιμάζονται για ένα πείραμα. Να αποκεφαλίσουν έναν άνθρωπο για να ακούσουν τι θα πει στα τελευταία δευτερόλεπτα πριν πεθάνει. Χιλιάδες ασθενείς απέξω περιμένουν τη σειρά τους. Μια γυναίκα καπνίζει και τους κοιτά. Αθήνα, 2025. Και πάλι νύχτα…

Ο Δρ. Λεδέσμα τώρα είναι ο διευθυντής του σανατορίου και αυτός που προτείνει το πείραμα. Είναι ψυχρός, έχει εξορίσει κάθε ίχνος συναισθήματος από τη σκέψη του, για να μπορέσει να εστιάσει στην αποστολή του. Δεν πιστεύει στον Θεό, ούτε στον άνθρωπο. Πιστεύει στην αποκάλυψη, στην αλήθεια ως αυτοσκοπό. Όχι για να τη μοιραστεί. Απλώς για να τη δει. Για να αποδείξει ότι μπορεί να τη φτάσει. Είναι ένας Προμηθέας χωρίς φωτιά. Δεν εξηγεί, δεν απολογείται, σαν να έχει αφαιρέσει κάθε τι ανθρώπινο από μέσα του για να πετύχει τον στόχο. Είναι τρομακτικό, όχι γιατί είναι κακός, αλλά γιατί είναι λογικός. Απόλυτα».

Μου εξηγεί ότι όταν καλείται να ενδυθεί έναν ήρωα που είναι εντελώς αντίθετος από τον ίδιο, από το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, ένας τύπου villain, ξεκινάει πάντα από την εσωτερική κίνηση που προκαλεί ο ρυθμός του κειμένου. «Αφήνομαι στην παρόρμηση που προκαλείται. Εν προκειμένω, δεν παίζω την ψυχρότητα. Ο Λεδέσμα δεν είναι άκαρδος, είναι απελπισμένα προσηλωμένος.

Το σώμα του κινείται με ακρίβεια, αλλά η ένταση υπάρχει κάτω από όλα αυτά, σαν μηχανή που δουλεύει στο βάθος. Μελέτησα προσωπικότητες που δεν βλέπουν τους άλλους ανθρώπους ως πρόσωπα, αλλά ως μεταβλητές. Δες το παράδειγμα της Αμερικής. Είναι άνθρωποι που αποφασίζουν ότι δεν χρειάζεται συναισθηματική ή κοινωνική νομιμοποίηση για να κάνουν κάτι. Κι αυτό, με κάποιον τρόπο είναι εξαιρετικά σύγχρονο. Ίσως, όλοι έχουμε κάτι από τον Λεδέσμα μέσα μας – μια εμμονή, μια απάθεια, ένα ρήγμα».

Νικόλα Χανακούλα, τι συμβαίνει σε ένα σανατόριο του Μπουένος Άϊρες το 1907;

Η κοινωνία μας τι έχει μέσα της άραγε από τον Μητροφάγο; «Το πείραμα όπως παρουσιάζεται είναι μια ακτινογραφία εξουσίας, για να μιλήσουμε και με ιατρικούς όρους: πώς μια ελίτ με γνώση και θεσμική ισχύ μπορεί να πειραματίζεται πάνω σε “υλικά” – ανθρώπους, χωρίς συναίνεση, χωρίς ενσυναίσθηση. Σήμερα, το βλέπεις αυτό σε συστήματα υγείας, σε αλγόριθμους, στην τεχνητή νοημοσύνη, στην πολιτική της πανδημίας. Όλα γίνονται για το “γενικό καλό”, αλλά με τη συγκατάθεση ποιων ακριβώς;

Αυτοί οι γιατροί δεν είναι τέρατα άλλης εποχής. Είναι ο σύγχρονος τεχνοκράτης, ο πολιτικός, ο CEO, που με απόλυτη λογική προχωρά χωρίς ηθική, με τη δικαιολογία του σκοπού. Και ίσως εκεί βρίσκεται η πιο σκληρή αλήθεια του έργου. Οι ασθενείς του σανατορίου δεν αντιστέκονται. Κάποιοι μάλιστα πείθονται πως υπηρετούν έναν ανώτερο σκοπό. Αυτό θυμίζει απόλυτα το πώς πολλές φορές κοινωνίες αποδέχονται την υποβάθμιση, την παρακολούθηση, τη χειραγώγηση. Δεν χρειάζονται αλυσίδες. Μόνο μια αφήγηση που μοιάζει λογική. Το έργο μάς ρωτάει μέχρι πού είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε, μόνο και μόνο επειδή κάποιος με εξουσία μας το ζήτησε ευγενικά.

Ο θεατής, ίσως, δει τον εαυτό του στον ασθενή. Αλλά εγώ θα ήθελα να αναρωτηθεί αν έχει γίνει λίγο-λίγο και γιατρός. Ο Μητροφάγος είναι ο τρόπος του Larraquy να δείξει τι συμβαίνει όταν η κοινωνία αποδέχεται τον κυνισμό ως ικανότητα». Κι αυτό είναι κάτι που το ζούμε στις μέρες μας ως κοινωνία.

«Με προβληματίζει πολύ όταν βλέπω ανθρώπους να αποκόβονται από το κέντρο τους και να παύουν να συγκινούνται, να θυμώνουν, να ταυτίζονται, να εμπλέκονται συναισθηματικά και να γίνονται “πειραματόζωα” σε μηχανισμούς που δεν καταλαβαίνουν. Προχθές, μου είπε μια ψυχολόγος ότι ένας έφηβος για να χωρίσει την κοπέλα του, ζήτησε από το ChatGPT να του γράψει το μήνυμα που θα της στείλει. Μου φάνηκε αδιανόητο από κάθε άποψη».

Μιας που μπήκε το AI στην κουβέντα, ρώτησα το ChatGPT από περιέργεια να μου εξηγήσει τι σημαίνει η λέξη Μητροφάγος κατά τον Larraquy, μιας και όπως τονίζει ο Νικόλας δεν υπάρχει σαν λέξη, είναι επινοημένη – στα ισπανικά ο τίτλος του βιβλίου είναι Comemadre. «Είναι πιθανό να πρόκειται για μια φανταστική ή συμβολική λέξη που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της αφήγησης του βιβλίου του συγγραφέα», ήταν η απάντηση. Η απάντηση του Νικόλα, από την άλλη, ήταν σαφώς πιο επεξηγηματική και ακριβής: «Η Μητροφάγος είναι πράγματι μία αλληγορική λέξη. Συμβολίζει ένα φυτό, που είναι ο καθρέφτης της λογικής. Ένας οργανισμός που τρέφεται αθόρυβα και εκ των έσω, χωρίς ηθική, μόνο με σκοπό. Στη σκηνή, αυτή η σχέση είναι σχεδόν ερωτική, όχι με σωματικό, αλλά με υποτακτικό τρόπο».

Η παράσταση Μητροφάγος δεν είναι η μόνη συμμετοχή του Νικόλα Χανακούλα στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Σχεδόν ένα μήνα αργότερα, στις 18 Ιουλίου θα βρεθεί στη Μικρή Επίδαυρο για την προβολή της ταινίας Ηλέκτρα 7, που είναι εμπνευσμένη από τη σοφόκλεια τραγωδία και αποτελεί σύμπραξη της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου με το Φεστιβάλ, με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων του.

«Πρόκειται για μια σπονδυλωτή ταινία, όπου ο μύθος της Ηλέκτρας ξαναγράφεται σε κινηματογραφική γλώσσα και χωρίζεται σε 7 κεφάλαια που τα σκηνοθετούν 7 διαφορετικοί σκηνοθέτες.

Εγώ συμμετείχα στην ταινία του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου, κρατώντας τον ρόλο του Φύλακα σε ένα παρακμιακό καλοκαιρινό water park. Εκεί, όπου καταφεύγουν η Ηλέκτρα και ο Ορέστης μετά το φονικό. Να πω ότι τη γυρίσαμε τις τρεις πιο κρύες μέρες του φετινού χειμώνα, κάνοντας βουτιές στην πισίνα. Αναμένω και εγώ με μεγάλη περιέργεια να δω την τελική της μορφή».

Και μετά από το διπλό παρόν στο φεστιβάλ, τι έπεται; «Την ερχόμενη σεζόν θα συμμετέχω στη σειρά Κάμπινγκ, μια μαύρη κωμωδία που θα προβάλλεται στo MegaTV. Θεατρικά τώρα, θα παίξω στην παράσταση Ιβάνοφ του Άντον Τσέχωφ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά».

***

Μητροφάγος

Σκηνοθεσία-Δραματουργία: Ιώ Βουλγαράκη

Διασκευή-Συνεργασία στη δραματουργία: Σοφία Ευτυχιάδου

Παίζουν (αλφαβητικά): Δημήτρης Δρόσος, Μαργαρίτα Κλάγκου, Νικόλας Παπαδομιχελάκης, Διονύσης Πιφέας, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Χριστίνα Χριστοδούλου

Σκηνικό: Μαγδαληνή Αυγερινού

Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα

Μουσική: Νίκος Γαλενιανός

Κίνηση: Κατερίνα Φώτη

Σχεδιασμός φωτισμού: Αλέκος Αναστασίου

Σχεδιασμός βιντεοπροβολών: Μαύρα Γίδια/Μάριος Γαμπιεράκης, Χρυσούλα Κοροβέση

Βοηθός σκηνοθέτιδας: Μάγια Κυριαζή

Ηχοληψία: Brian Coon

Βοηθός σκηνογράφου: Μυρτώ Σταματοπούλου

Α΄ βοηθός ενδυματολόγου: Νάντα Αμπντράμπο

Β΄ βοηθός ενδυματολόγου: Σταύρος Χρονόπουλος

Συνεργάτιδα εκτέλεσης παραγωγής: Αγγέλικα Σταυροπούλου

Κατασκευή σκηνικού: ergon-ioannou

Μοδίστρα: Ευαγγελία Τσιούνη

Ράφτης: Γιώργος Παρλιάρος

Γ΄ βοηθός ενδυματολόγου-μαθητευόμενη: Στέλλα Σταμούλη

Οργάνωση-Εκτέλεση παραγωγής: LEFOU Productions / Βάσια Ατταριάν, Σεραφείμ Ράδης

Το βιβλίο του Ρόκε Λαρράκι, Μητροφάγος (Roque Larraquy, La comemadre, 2010, 2η έκδ. Fulgencio Pimentel, 2022) κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Έφης Γιαννοπούλου από τις εκδόσεις Αντίποδες (2022).

Info: 13-16/06 στις 21.00. Πειραιώς 260 (Η). Προπώληση εδώ.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ