Plásmata 3: Η ψευδαίσθηση του νοήματος στο Πεδίον του Άρεως
Τα Plásmata της Στέγης επιστρέφουν στο μεγάλο πάρκο του κέντρου. Έργα τα οποία παίζουν στα όρια πραγματικότητας-φαντασίας και ένα γεμάτο πρόγραμμα δωρεάν δράσεων για να χαρούμε τον χρόνο μας κάτω από τα δέντρα.
- 27 ΜΑΙ 2025
Ένα παλιό, κλασικό αγροτικό Datsun το οποίο έχει καλυφθεί ολοκληρωτικά με φύλλα χρυσού, λαμπυρίζοντας μπροστά από το άγαλμα της θεάς Αθηνάς και προσκαλώντας το κοινό να ανέβει στην καρότσα του. Πεταμένες αρχαίες «πουφοκολώνες», όπως ονομάζει ο Ανδρέας Αγγελιδάκης τα σατιρικά έργα-μαξιλάρια σε σχήμα κίονα που έχει φτιάξει για την έκθεση, δήθεν με την ευγενική υποστήριξη του προγράμματος ΞΕΣΠΑ (αντί για ΕΣΠΑ), και τα οποία προσφέρονται για άραγμα.
Ζώα αλλόκοτα τα οποία καταγράφηκαν από κάμερες ασφαλείας στο Πεδίο προτού εξαφανισθούν μέσω μίας υπόγειας καταπακτής με άγνωστο προορισμό, δύο αγόρια που μιλάνε γαυγίζοντας κι ένας υπέροχος ραδιοφωνικός σταθμός να ανακαλύψεις, βγαλμένος από ταινία του David Lynch, με σεζλόνγκ και θέα σε έναν αλλιώτικο Παρθενώνα, κατασκευασμένο από σπασμένα μάρμαρα αθηναϊκών πεζοδρομίων.
Αυτή είναι με μια ματιά η αίσθηση από τα Plásmata που σε περιμένουν στο Πεδίον του Άρεως με τη φετινή έκδοση της έκθεσης-blockbuster της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση – πλάσματα τα οποία είναι «απαλά, τρυφερά, παρηγορητικά, διακριτικά, άλλοτε κρυφά κι άλλοτε κρυμμένα, πλάσματα που θέλουμε να σας κάνουμε να νιώσετε όμορφα», όπως ανέφερε κατά τη διάρκεια του δημοσιογραφικού τουρ η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ιδρύματος και επιμελήτρια του όλου πρότζεκτ.
Είναι μια αίσθηση παιγνιώδης αυτό που μεταφέρουν στον επισκέπτη όπως αναζητά τα έργα στις διαδρομές του μεγάλου πάρκου, ανάμεσα στα φυλλοβόλα δέντρα και τους ανθισμένους αυτή την εποχή άκανθους. Μια αίσθηση που σε κάποιες περιπτώσεις διεκδικεί την επαναμάγευση της πεζής πραγματικότητας ή απλώς τη χαρά της απόλαυσης, της διασκέδασης και τελικά της απόφανσης ότι «δεν χρειάζεται να παίρνουμε τον εαυτό μας πάντα στα σοβαρά».
Ειδικά όταν βρισκόμαστε σε ένα καταπράσινο πάρκο και ο ήλιος θυμίζει ότι φτάνουμε στο καλοκαίρι.
Δεν είναι δα και εύκολο να διατηρείς μέσα σου ένα παράθυρο αισιοδοξίας ανοιχτό, τους τεταμένους καιρούς που διανύουμε – τους καιρούς της κλιματικής διάλυσης, της εγκαθίδρυσης του alt right στην Αμερική και της ανείπωτης τραγωδίας στην Παλαιστίνη.
Όμως, είμαστε φτιαγμένοι για να συνεχίζουμε, να προσπαθούμε και ακόμη κι αν αποτυγχάνουμε, να προσπαθούμε ξανά, να προσπαθούμε καλύτερα, σαν τον διάσημο Yoann Bourgeois τον οποίον βλέπουμε να εκτελεί (για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο πλαίσιο της έκθεσης) την περφόρμανς με τη σκάλα: Ένας άνθρωπος την ανεβαίνει, πέφτει απότομα στο κενό, αλλά δεν σταματά, αμέσως αναπηδά και επιστρέφει, ψάχνοντας βήμα-βήμα τον δρόμο του για την κορυφή, για τον στόχο.
«Αυτή τη φορά τα πλάσματα έχουν ένα σκοπό», όπως επεσήμανε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, «να λειτουργήσουν σαν χάδι, να διεγείρουν το συναίσθημα, έχοντας μία θέση κάπου ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα, ανάμεσα στην αλήθεια και το γλυκό ψέμα, κάπου μακριά από τον απόλυτο ρεαλισμό». Εκ πρώτης όψεως δείχνουν ίσως κανονικά, αλλά με μία δεύτερη ματιά εκπλήσσουν.
Είναι ένα είδος «σουρεαλιστικού ρεαλισμού» που απηχεί η φετινή έκθεση, κατά τα λεγόμενα του Πρόδρομου Τσιαβού, γενικού συντονιστή για ακόμη μια χρονιά στα Plásmata.
Εκπλήξεις και ψευδαισθήσεις
Παρότι σε διάφορα σημεία του πάρκου υπάρχει εγκατεστημένος ο χάρτης της έκθεσης, δεν υφίσταται συγκεκριμένη διαδρομή, ούτε ακριβώς θεματική. Σε αντίθεση με την πομπώδη διάσταση που χαρακτήριζε τα Plásmata του 2022 στο Πεδίο (έχοντας εγείρει έντονα ερωτήματα για τη θεσμική οικειοποίηση του δημόσιου χώρου), τα έργα αυτή τη φορά είναι περισσότερο συμφιλιωμένα με τη φύση του πάρκου, περισσότερο χαμηλών τόνων, δεν επιβάλλονται στο κοινό, αντίθετα αποκαλύπτονται σαν απρόσμενες εκπλήξεις, όπως ένα ιδιαίτερο ερπετό ή ένας μπούφος που εντοπίζεις ενώ ρεμβάζεις μέσα στα κλαδιά του πάρκου.
«Σε γενικές γραμμές, είναι έργα που θέλουν τον χρόνο τους, απαιτούν έναν βαθμό προσοχής», επεσήμανε ο Πρόδρομος Τσιαβός όπως προχωρούσαμε στα μονοπάτια. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα (κι ένα από τα καλύτερα έργα όλης της έκθεσης) αποτελεί η εγκατάσταση του Moritz Simon Geis στο σημείο του Ροδώνα: μια σειρά από βάθρα, πάνω στα οποία περιστρέφονται μεγάλα κοχύλια, και ένα πλησιάσεις, θα ακούσεις ένα ελαφρύ, γαλήνιο πλατάγισμα.
Ο ήχος δεν προέρχεται από ηχείο ή κάποιο άλλο τεχνολογικό εξάρτημα – παράγεται από σταγόνες νερού που αντηχούν καθώς περιστρέφονται στο εσωτερικό των κοχυλιών, δημιουργώντας έτσι μια ιδανική συνθήκη συναισθηματικής απομόνωσης και βαθιάς εστίασης για τον επισκέπτη.
Ακόμη ένα σημείο όπου οδηγείσαι να επανεξετάσεις τα ερεθίσματα που λαμβάνεις, διερωτώμενος: Είναι πραγματικό ή τεχνητό; Αληθινό ή κατασκεύασμα; Ειλικρινές ή ειρωνεία; Μήπως ψυχεδέλεια, κάποιο όνειρο; Κι όπως διατυπώνει ο γενικός υπότιτλος της έκθεσης (και η νέον επιγραφή δίπλα από το άγαλμα του έφιππου Κωνσταντίνου): «Έχουμε συναντηθεί ξανά εμείς – έτσι δεν είναι;».
Πολλά έργα παίζουν με τα παραπάνω δίπολα και γενικότερα τα όρια της αντίληψης.
Όπως ένας φαντεζί ταχυδακτυλουργός ο οποίος φτιάχτηκε εξ ολοκλήρου με AI και τον παρακολουθούμε να εκτελεί on camera κόλπα με λαγούς και κέρματα, μεταξύ σαγήνης και ανησυχίας (The Sleight of the Machine, Μαρία Μαυροπουλιού). Όπως τα έντονα ποιητικά φιλμ, τραβηγμένα με Super 8 μηχανή από την Κατερίνα Κομιανού, που φαίνονται αρχειακά αλλά είναι τωρινά (Κειμήλια).
Όπως το απολαυστικό ψευδοντοκιμαντέρ του Αίαντα Κόκκαλη («Η αφύπνιση του Άρεως») που αφηγείται τη φανταστική φυγή μιας σειράς αλλόκοτων ζώων από το πάρκο. Όπως και το υπέροχο φιλμ της Έφης Γούση το οποίο λειτουργεί σαν «σινιάλο για την κλιματική αλλαγή», όπως δήλωσε, έχοντας κινηματογραφηθεί σε ένα μέρος το οποίο αναρωτιέσαι αν είναι πραγματικό ή κατασκευασμένο – είναι η Λίμνη Μόρνου όπου σταδιακά υποχωρεί η στάθμη του νερού, αποκαλύπτοντας ένα χωριό να αναδύεται από τον βυθό, «σαν φάντασμα του παρελθόντος».
Νομίζω το αποκορύφωμα της παραπάνω κατεύθυνσης (τολμώ να πω και όλης της έκθεσης) αποτελεί η βιντεοεγκατάσταση με τον τέως Πάπα Φραγκίσκο, ντυμένο στο λευκό Balenciaga μπουφάν (μια εικόνα κατασκευασμένη που είχε αποτελέσει viral σύμβολο για την έκρηξη της ΤΝ), να μιλάει περί αλήθειας και παραπληροφόρησης. Τι υπέροχη ειρωνεία; Κι ακριβώς απέναντι, το περίφημο μπουφάν του οίκου μόδας με πραγματική υπόσταση, σε μορφή γλυπτού, τοποθετημένο μέσα σε βιτρίνα, σε στάση που παραπέμπει στον Άνθρωπο του Βιτρούβιου. Άραγε, ποιο είναι το νέο «τέλειο» για τον άνθρωπο;
«Να δημιουργήσουμε συνθήκες απαλής γιορτής»
Με κάποιες εξαιρέσεις, όπως αυτές που ξεχωρίσαμε παραπάνω, ίσως και μερικές ακόμη (π.χ. η πολυαισθητηριακή εγκατάσταση-κέντρο οραματισμού του μέλλοντος του Pierre Christophe Gam, όπου θα μπορούσα να περάσω ώρες), τα έργα δεν εντυπώνονται στον επισκέπτη.
Η παρατήρηση αυτή δεν αφορά το μέγεθος ή την ένταση, που καλώς περιορίστηκαν, ακολουθώντας τον ρυθμό ενός δημόσιου πάρκου. Αφορά την ουσία, το νόημα, τη συνοχή, που σε πολλές περιπτώσεις παρατήρησα ότι παρέμεναν μετέωρα, με τα έργα να εξαντλούνται σε ένα πρώτο επίπεδο, συχνά στο επίπεδο της φαντασμαγορίας.
Στην τωρινή επιμελητική προσέγγιση, φαίνεται ότι τα έργα θέλησαν να λειτουργήσουν περισσότερο σαν αφορμή, σαν πλαίσιο – ένα πλαίσιο για βόλτα, για συνύπαρξη, για άραγμα στο πάρκο. Άλλωστε, οι διάσπαρτες «πουφοκολώνες» του Αγγελιδάκη το υπενθυμίζουν συχνά.
Πέρα από τα έργα, πρέπει να επισημάνουμε, υπάρχουν και οι δράσεις: ένα πρόγραμμα, το οποίο δεν λογίζεται ως «παράλληλο», όπως είχε επισημάνει από νωρίς η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, αλλά ως ταυτόσημο και ισάξιο με τα έργα τα οποία παρουσιάζονται.
Για να υποδεχθούν λοιπόν όλη τη σειρά προβολών, ομιλιών, περφόρμανς, DJ sets, ζωντανών εκπομπών και λοιπών δράσεων που έχουν σχεδιαστεί να τρέχουν καθ’ όλη τη διάρκεια και με αμείωτο ρυθμό των τριών εβδομάδων που θα διαρκέσει η μεγάλη έκθεση στο Πεδίο (πρόγραμμα το οποίο δίνει βήμα στις πρωτοβουλίες κατοίκων της γειτονιάς, καλλιτέχνες, ερευνητές, ακτιβιστές αλλά και καταστήματα εστίασης της γύρω περιοχής) έχουν διαμορφωθεί χώροι που είναι ονειρικοί για άραγμα. Χωρίς υπερβολή.
«Θέλαμε να διαμορφώσουμε συνθήκες απαλής γιορτής», όπως είπε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου.Και η απόδειξη βρίσκεται στο «playground ενηλίκων» στα αριστερά του Κωνσταντίνου, αλλά και τον ψυχεδελικό σταθμό όπου θα εκπέμπει σταθερά το Stegi Radio, με πάνω από 70 παραγωγούς να αναλαμβάνουν τα decks, «καλύπτοντας ένα μεγάλο φάσμα μουσικής, έναν εκτεταμένο χάρτη που ενώνει διάφορα σημεία του κόσμου, από την Καμπάλα και το Λονδίνο ως το Σάο Πάολο και την Αθήνα», όπως είπαν οι υπεύθυνοι του σταθμού, «ένας χάρτης μουσικός, αλλά και χάρτης διαθέσεων που θα εναλλάσσονται με τη γαλήνη αυτού του πάρκου στο αστικό τοπίο».
Κοινώς, στόχος ήταν να βρούμε αφορμές για να επιστρέψουμε και να απολαύσουμε τον (αποκατεστημένο) Ροδώνα, τις ιστορίες του πάρκου, τη σκιά, τη γαλήνη. Να ζήσουμε γενικά στο Πεδίο, παρά να αναζητήσουμε κάποιο νόημα ή αλήθεια. Και αυτό, υπό μία έννοια, είναι απελευθερωτικό.
***
ΙΝFΟ
Plásmata 3: We’ve met before, haven’t we?
27.05-15.06.25
Καθημερινά: 18:00-23:00
Πεδίον του Άρεως
Ελεύθερη είσοδος
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.
