Η ιστορία του Πενταγώνου, του στρατόπεδου που προοριζόταν για νοσοκομείο
Η νέα βιοκλιματική όψη υπογραφής Κώστα Βαρώτσου σημαίνει τη νέα εποχή για το στρατόπεδο Παπάγου. Αφορμή για να ανατρέξουμε στην ιστορία του συγκροτήματος που παραδόξως ποτέ δεν είχε σχήμα πεντάγωνου.
- 29 ΟΚΤ 2025
Σαν μία πελώρια λευκή «κουρτίνα» από κάθετες μεταλλικές δοκούς, η καινούργια βιοκλιματική και αισθητικά μοντέρνα πρόσοψη που υπογράφει ο σπουδαίος Κώστας Βαρώτσος για την έδρα του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης αποτελεί το νέο «αξιοθέατο» της λεωφόρου Μεσογείων, όπως θα συμφωνήσουν όσοι οδηγοί τη διασχίζουν καθημερινά και έχουν παρακολουθήσει ένα προς ένα τα στάδια του έργου, κολλημένοι στην κίνηση.
Για όλους τους υπόλοιπους, να σημειώσουμε ότι τα επίσημα αποκαλυπτήρια της μεγάλης ανακαίνισης είναι δρομολογημένα για το απόγευμα της Τετάρτης (29/10), με παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, αποτελώντας ορόσημο για τη νέα εποχή του συγκροτήματος: όπως έχει γίνει γνωστό, την τωρινή ανάπλαση της πρόσοψης και όλου του περιβάλλοντος χώρου επί της Μεσογείων θα ακολουθήσει η ενεργειακή αναβάθμιση του κτιρίου, αλλά και η επέκταση της πρόσοψης αυτής σε όλες τις πλευρές του συγκροτήματος, διαμορφώνοντας έτσι έναν ενιαίο, εμβληματικό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα.
Ο διακεκριμένος για έργα δημόσιας γλυπτικής Βαρώτσος έχει παρομοιάσει τη νέα γιγαντιαία πρόσοψη, διαστάσεων 340 μ. μήκους και 30 μ, ύψους, με «μία μεμβράνη φτιαγμένη με κάθετους δοκούς από αλουμίνιο» – μια αρκετά διαδεδομένη πρακτική για τις προσόψεις στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, αφού οι δοκοί λειτουργούν σαν να ήταν περσίδες, επιτρέποντας την καλύτερη δυνατή διαχείριση στο φως. Ταυτόχρονα, από καλλιτεχνική και αισθητική άποψη, η επιβλητική αλλά και «αέρινη» αυτή όψη σχεδιάστηκε όχι ανεξάρτητα, αλλά σε συνάρτηση με τις κατακόρυφες γυάλινες στήλες (μνημείο Κιβωτός Εθνικής Μνήμης) όπως και τους δύο –μνημειακής σημασίας– ελαιώνες που έχουν εγκατασταθεί από την άνοιξη στον περιβάλλοντα χώρο, ως μια ενιαία σύλληψη από τον Κώστα Βαρώτσο.
Είναι ομολογουμένως μια μεγάλη αλλαγή.
Πρόκειται όχι απλώς για τη μεγαλύτερη, αλλά ουσιαστικά τη μοναδική τέτοιας φιλοσοφίας ανακαίνιση που έχει υλοποιηθεί ποτέ στο στρατόπεδο «Παπάγου» επί της Μεσογείων, δεδομένου ότι όλες οι παρεμβάσεις των περασμένων δεκαετιών (με τελευταία εκείνη του 1977-1980) αφορούσαν καθαρά κτιριακές επεκτάσεις-προσθήκες στο συγκρότημα όπου στεγάζονται όλες οι κεντρικές υπηρεσίες της εθνικής άμυνας και παρεμπιπτόντως, παρά το παρατσούκλι που του δόθηκε, ουδέποτε είχε τη μορφή «πεντάγωνου».
Από τα σχέδια για νοσοκομείο στο στρατόπεδο Παπάγου
© EUROKINISSI
Την άνοιξη του 1955, οι δρόμοι των Αθηνών παρουσιάζουν «μια παράξενη και ασυνήθιστη κίνηση», όπως διασώζεται σε οπτικοακουστικό υλικό από το αρχείο της ΕΡΤ. Ο λόγος, η κάτι παραπάνω από αναγκαία μετακόμιση όλων των στρατιωτικών υπηρεσιών της πρωτεύουσας σε νέες εγκαταστάσεις – ένα «συγκρότημα συγχρονισμένων κτιρίων», όπως λέει χαρακτηριστικά ο δημοσιογράφος στο σπικάζ, το οποίο εγκαινίασε ο βασιλιάς Παύλος.
Διανύουμε τη δεκαετία αναδιαμόρφωσης του ελληνικού στρατού, ύστερα από τον Εμφύλιο Πόλεμο και την ένταξη της χώρας στο NATO (1952). Στο πλαίσιο αυτού του εκσυγχρονισμού με βάση τα δυτικά πρότυπα άμυνας, ιδρύθηκε ένα ενιαίο επιτελικό όργανο, το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ), το οποίο απορρόφησε τις ως τότε αυτόνομες διοικήσεις του Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας. Ταυτόχρονα, έγινε ξεκάθαρο ότι χρειάζεται μια ενιαία, κοινή έδρα για όλες τις διοικήσεις και τις υπηρεσίες της Εθνικής Άμυνας, οι οποίες ως τότε βρίσκονταν διασκορπισμένες σε διαφορετικά ενοικιαζόμενα κτίρια του κέντρου.
Η λύση δόθηκε μέσω ενός μεγάλου οικοπέδου μεταξύ Νέου Ψυχικού και Παπάγου (περίπου 22.000 τ.μ.), το οποίο είχε απαλλοτριωθεί ήδη από το ελληνικό κράτος αλλά για διαφορετικό λόγο και ενώ μάλιστα είχε αρχίσει να οικοδομείται.
Ποιο ήταν το αρχικό πλάνο για το σημείο που σήμερα βρίσκεται οικοδομημένο το στρατόπεδο Παπάγου;
Να εδρεύει ένα μεγάλο στρατιωτικό νοσοκομείο, από εκείνα για τα οποία είχε άμεση ανάγκη το ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Αποφασίστηκε η ανέγερση το 1932, σε μία τοποθεσία ακόμη απομονωμένη απ’ το αστικό κέντρο όπου έδρευαν και άλλα δημόσια νοσοκομεία (βλ. Ερυθρός Σταυρός, Σωτηρία). Τη διαδικασία διέκοψε άδοξα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά το θέμα της ανέγερσης επανήλθε ζεστά μετά την απελευθέρωση, όταν οι ανάγκες είχαν εκτοξευθεί – τότε, το σχέδιο ανέφερε 1.000 κλίνες, με σκοπό να βρίσκονται εκεί όλα τα στρατιωτικά νοσοκομεία της Αθήνας.
Η οικοδόμηση ξεκινάει τελικά τον Οκτώβριο του 1951, με πιστώσεις από το Σχέδιο Μάρσαλ. Ωστόσο, πολύ σύντομα ανατρέπονται τα σχέδια περί νοσοκομείου άνωθεν και τελικά τον Ιανουάριο του 1954 αποφασίζεται επίσημα η μετατροπή του κτιρίου σε έδρα του ΓΕΣ, με προοπτική επέκτασης και μετέπειτα στέγασης όλων των γενικών επιτελείων του στρατού.
© EUROKINISSI
Όπως και έγινε.
Τον Απρίλιο του 1955 ολοκληρώνεται η ανέγερση του πρώτου τμήματος και εγκαθίστανται τα πρώτα κλιμάκια. Μέχρι τον Νοέμβριο του ίδιου έτους έχει ολοκληρωθεί και το δεύτερο μέρος του κτιρίου, στεγάζοντας πλέον όλες οι υπηρεσίες του ΓΕΣ. Μέσα στην επόμενη τετραετία, στο ίδιο συγκρότημα θα έχει μεταφερθεί και το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (μαζί με τα υπουργικά γραφεία), ενώ τόσο τη δεκαετία του 1960 όσο και τη δεκαετία του 1970 θα ακολουθήσουν επεκτάσεις με νέα κτίρια και συγκροτήματα προς κάλυψη νέων στεγαστικών αναγκών, όπως οι νέες πτέρυγες για το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας και Ναυτικού αντίστοιχα.
Μέχρι το 1972 θα έχει ολοκληρωθεί το δύσκολο εγχείρημα της συστέγασης για όλες τις κεντρικές υπηρεσίες της εθνικής άμυνας – μόνο που το αποτέλεσμα όλων αυτών των συρραφών μόνο ελκυστικό δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί. Ακόμη και σε έγγραφο του ΓΕΣ, το κτίριο περιγράφεται ως «ιδιόμορφο», παραπέμποντας περισσότερο σε δομή δημόσιας υπηρεσίας με επαναλαμβανόμενα κτίρια-κουτιά, χωρίς χαρακτήρα ή συμμετρία (ως «πεντάγωνο» βαφτίστηκε κατ’ ευφημισμόν, δηλώνοντας προφανώς τις φιλικές σχέσεις της χώρας προς την Αμερική, κατά τη μεταπολεμική περίοδο).
Έτσι, η πελώρια λευκή «κουρτίνα» του Βαρώτσου που σταδιακά θα περιβάλλει όλο το συγκρότημα, θα καλύψει όλες αυτές τις ασυνέχειες, δίνοντας έναν ενιαίο και σύγχρονο, πέρα από βιοκλιματικό, χαρακτήρα στο οικοδόμημα.
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.