H εκκλησία στου Ψυρρή όπου θάφτηκαν ήρωες της Επανάστασης
Μια στάση στην εκκλησία Αγίων Αναργύρων στου Ψυρρή, που υπήρξε ορμητήριο, κρησφύγετο και τόπος ανάπαυσης για τους αγωνιστές της συνοικίας. Πλέον, τείνει να ξεχαστεί εντελώς αυτή η ιστορία.
- 6 ΦΕΒ 2024
Το κλέος των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης αντηχεί στον κεντρικό διάδρομο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών, με την ολόσωμη μαρμάρινη μορφή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη σε καθιστή θέση και δίπλα η προτομή του Νικηταρά με τα κουμπούρια που τοποθετήθηκε το 2022, εκπληρώνοντας την επιθυμία του αγωνιστή να ταφεί δίπλα στον θείο του. Μια συμβολική κίνηση, ένα κενοτάφιο (μνημείο χωρίς λείψανα), όπως δεκάδες ανάλογα μνημεία αγωνιστών τα οποία ανεγέρθηκαν μεταγενέστερα στο νεκροταφείο, για να αποδώσουν τις πρέπουσες τιμές.
Αλλά προτού εισαχθούν τα κοιμητήρια ως οργανωμένοι χώροι ταφής από το διάταγμα του Όθωνα, όπως είχε εξηγήσει παλιότερα κατά τη διάρκεια σχετικής ξενάγησης ο Μιχάλης Γιοχάλας, οι νεκροί θάβονταν στον περίβολο των εκκλησιών.
Γι΄ αυτό και πιο κοντά στην εποχή που σκοτώθηκαν ή απεβίωσαν –κατά βάση πάμφτωχοι και ξεχασμένοι από την Πολιτεία– οι αγωνιστές του 1821, θα έρθεις με μια στάση στην εκκλησία Αγίων Αναργύρων στου Ψυρρή, περιοχή που παρεμπιπτόντως λειτούργησε ως ορμητήριο και σημείο οργάνωσης τα χρόνια της Επανάστασης.
Η πλατεία δεν έχει τυχαία το όνομα Πλατεία Ηρώων· ήταν σημείο συνάντησης σε καθημερινή βάση, με την εκκλησία να έχει κεντρικό ρόλο στη ζωή της συνοικίας εκείνη την περιοχή.
Μάλιστα, η παράδοση θέλει τους αγωνιστές να φυλάνε πολεμοφόδια στις κρύπτες της εκκλησίας (πράγμα όχι απίθανο αφού ήταν διαδεδομένη η τυπολογία ναών με υπόγειους και κρυφούς χώρους, που γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιήθηκαν από τους αγωνιστές, όπως ο «Μπαρουξής» στην Αγία Δύναμη). Τη σύνδεση με τον αγώνα της απελευθέρωσης επιβεβαιώνουν οι σταυροί στον περίβολο. Μια σειρά από επαναστάτες είχαν θαφτεί στο εκκλησάκι στο τέλος της οδού Μιαούλη.
Συγκεκριμένα, στον αυλόγυρο θάφτηκαν ήρωες οι οποίοι έδρασαν στη συνοικία του Ψυρρή: ο οπλαρχηγός Νικόλαος Σαρρής και ο αγωνιστής-αρχαιολόγος Νικόλαος Πιττάκης, που έσωσε το μνημείο της Ακρόπολης από καταστροφή, αλλά και ο Παναγής Κτενάς, ο πρώτος φρούραρχος της Ακρόπολης, ο οποίος έχασε τη ζωή του από ατύχημα ανήμερα της απελευθέρωσης. Ωστόσο, καμία επιγραφή δε δείχνει σήμερα την ιστορία αυτή. Τα οστά μεταφέρθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών και μόνο άμα ρωτήσεις τους τακτικούς εκκλησιάζονται, θα σου μεταφέρουν αφηγήσεις που επιβιώνουν από στόμα σε στόμα, μέχρι τα χρόνια της Επανάστασης.
Για την ακρίβεια, ο συγκεκριμένος ναός φτάνει μέχρι τα μεσαιωνικά χρόνια (11ος αι.) και μάλιστα έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι «διπλοθολικός», δηλαδή έχει κατασκευαστεί με τρούλο δύο πατωμάτων, το οποίο ισχύει σε δύο ακόμη εκκλησίες στη χώρα. Δυστυχώς, στην επέκταση του 1908 δεν εισακούστηκαν οι αντιδράσεις και αλλοιώθηκε ο αρχιτεκτονικός της χαρακτήρας.
Περισσότερο γνωστό είναι το πέρασμα μιας συγκεκριμένης προσωπικότητας των γραμμάτων από τον ναό, στα τέλη του 19ου αιώνα.
«Εν τω κελλιώ τούτο έζησεν ο μέγας λογοτέχνης Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», γράφει η πινακίδα δίπλα από το μικρό δωμάτιο που πρόσφατα ανακαινίστηκε. Ήταν το καταφύγιο στο οποίο οδηγήθηκε ο Παπαδιαμάντης τη δεκαετία του 1880, όταν αδυνατούσε να πληρώσει το νοίκι του σπιτιού του και με προβλήματα υγείας βρέθηκε να φιλοξενείται από τον καλόγερο Νήφων, που καταγόταν επίσης από τη Σκιάθο.
