Η ιστορία πίσω από το Αναπαυτήριο Πικιώνη, που επιστρέφει στο προσκήνιο

Μέσα στον Λόφο Φιλοπάππου, το λιτού χαρακτήρα αλλά πλούσιας αρχιτεκτονικής ουσίας οικοδόμημα που ονόμαζε «αναπαυτήριο» ο μεγάλος Πικιώνης, έχοντας χρησιμοποιήσει φυσικά υλικά και κυρίως ξύλο Πηλίου για την κατασκευή του, παραμένει εδώ και δύο δεκαετίες κλειστό, σαν να πραγματώνει το γλυκό παρατσούκλι που του απέδωσε ο δημιουργός του με έναν κάπως τραγικό και σίγουρα άδικο τρόπο, ακρωτηριάζοντας τη σπουδαία παρέμβαση του αρχιτέκτονα στην Ακρόπολη.

Η είδηση που ήρθε στην επιφάνεια από την τελευταία συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων (8/12) προκάλεσε έναν νέο γύρο αγωνίας για το μέλλον του εμβληματικού τοπόσημου, δύο χρόνια μετά την παραχώρηση του μνημείου από την ΕΤΑΔ στον Δήμο Αθηναίων και την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του ως χώρου αναψυχής και ανάπαυσης για τους επισκέπτες του Λόφου Φιλοπάππου, όπως ακριβώς προοριζόταν από τον Πικιώνη.

Προς τι η αγωνία, μετά τη συνεδρίαση του Δήμου Αθηναίων; Σε αντίθεση με το σενάριο αποκατάστασης και αξιοποίησης του Αναπαυτηρίου από τον ίδιο τον δήμο (ένα σενάριο το οποίο είχε μείνει στάσιμο, εν τη απουσία κονδυλίων), προκειμένου να απελευθερωθεί από τον «γόρδιο δεσμό» του οικονομικού αδιεξόδου και της αδράνειας, όπως ακούστηκε, το έργο διολισθαίνει στον δρόμο της εκμίσθωσης σε ιδιώτη μέσω διαγωνισμού, με τον ανάδοχο να αναλαμβάνει και την αποκατάσταση του κτιρίου, κατά τη συνήθη πρακτική που ακολουθείται.

Μένει να δούμε αν θα κατακυρωθεί όντως ο διαγωνισμός και με ποιους όρους.

Η δημοτική αρχή τόνισε ότι αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα ο σεβασμός στην αρχιτεκτονική ταυτότητα του μνημείου, ίσως και με επιπλέον όρους από τους ήδη υπάρχοντες που ορίζει το πλαίσιο προστασίας του ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου αλλά και ως μέρους αρχαιολογικού χώρου.

Από την άλλη, οι σοβαρές αλλοιώσεις που προκλήθηκαν στο μνημείο από την προηγούμενη περίοδο ιδιωτικής χρήσης του ως καφέ, ηχούν σαν καμπανάκι κινδύνου. Το ίδιο και ο κίνδυνος εμπορευματοποίησης ενός «κειμηλίου», σε μια εποχή άκρατης τουριστικοποίησης.

Η σοφία του Πικιώνη στη διαμόρφωση των χώρων γύρω από την Ακρόπολη

Το Αναπαυτήριο Πικιώνη δεν αποτελεί ένα αυτόνομο έργο, όπως έχει επανειλημμένα τονίσει η ΑΜΚΕ που έχει ιδρυθεί για την προστασία και την ανάδειξη της κληρονομιάς του σπουδαίου αρχιτέκτονα-πολεοδόμου. Το «περίπτερο», όπως καταγράφεται στα επίσημα έγγραφα, αποτελεί μέρος του ευρύτερου και αδιαίρετου συνόλου που συνέλαβε ο Δημήτρης Πικιώνης τη δεκαετία του 1950, όταν του ανατέθηκε από την κυβέρνηση το μεγάλης ευθύνης έργο διαμόρφωσης των ελεύθερων χώρων περιμετρικά της Ακρόπολης, προς ανάδειξη του μνημείου.

Σε ηλικία 67 ετών, ο καθιερωμένος αρχιτέκτονας, πολεοδόμος αλλά και ενεργός δάσκαλος στην ΑΣΚΤ, ξεκινά το σημαντικότερο έργο της καριέρας του, το έργο που θα του έδινε όλο τον απαραίτητο αέρα για να δώσει σάρκα στη βαθύτερη φιλοσοφία της αρχιτεκτονικής του. Δίνει ζωή στη «Συναισθηματική Τοπογραφία», που περιέγραφε στα κείμενά του από το 1935.

Ανταποκρίνεται στη βαρύτητα της αποστολής με ευθύνη και απόλυτη ταπεινότητα: δεν έχει πρόθεση να παρέμβει στο τοπίο, αλλά να του δώσει φωνή, με σεβασμό τόσο στο μακρινό όσο και στο πρόσφατο παρελθόν της πόλης, σε όλη δηλαδή την ταυτότητά της. Συλλαμβάνει ένα σχέδιο το οποίο ακολουθώντας την τοπιογραφία και το φυσικό ανάγλυφο των λόφων, αποκαλύπτει τελικά ένα ολόκληρο αφήγημα για τον επισκέπτη της Ακρόπολης, αντί να καλύψει απλώς την πρόσβαση στο μνημείο όπως του είχε ζητηθεί.

Από το 1954 ως το 1958 υλοποιεί μια σειρά διαμορφώσεων στις παρυφές της Ακρόπολης και στον λόφο Φιλοπάππου. Δημιουργεί σημεία στάσης για τους επισκέπτες, το αναπαυτήριο-κυλικείο (για το οποίο γίνεται τώρα ο λόγος), τη διπλανή εκκλησία του Λουμπαρδιάρη αλλά και δύο εκτενείς λιθόστρωτους πεζόδρομους προς την Ακρόπολη, τους οποίους έκτοτε έχουν διασχίσει άπειροι άνθρωποι – τους έχουν παρατηρήσει λεπτομερώς, όμως;

Στα λιθόστρωτα αυτά μονοπάτια ο Πικιώνης αναγνωρίζεται ότι έφτασε στη δημιουργική του κορύφωση. Για τη διαμόρφωσή τους, αποφασίζει να ενσωματώσει μαρμάρινες πλάκες και θραύσματα από τα παλιά κτίρια της Αθήνας που κατεδαφίζονταν τότε κατά κόρον – λαϊκής είτε νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Με απόλυτη αφοσίωση και αμείωτο πάθος, ο Δημήτρης Πικιώνης επιβλέπει το ιδιαίτερο έργο της διαμόρφωσης σε καθημερινή βάση. Διαμορφώνει έτσι in situ ένα κολάζ υλικών μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, που εκτός των άλλων εντείνει τη δραματικότητα της αφήγησης για τον επισκέπτη.

Αντιμετωπίζει δηλαδή την πρόσβαση του επισκέπτη ως εμπειρία και (σε αυτό το πλαίσιο) το αναπαυτήριο ως σημείο γαλήνης και απόλαυσης της θέας στους γύρω λόφους.

Μετά την ολοκλήρωση των έργων περιμετρικά της Ακρόπολης, το αναπαυτήριο λειτουργεί για κάποια χρόνια πράγματι ως αναψυκτήριο. Γίνεται σημείο συνάντησης για επισκέπτες και δημότες, ένα σημείο αναφοράς για τους νέους, αποκτά παρατσούκλια. Αργότερα, εγκαταλείπεται. Όταν θα ανοίξει εκ νέου για μερικά χρόνια από ιδιώτη ως καφέ, θα καταγραφούν σημαντικές αυθαιρεσίες σε βάρος της αρχιτεκτονικής του ταυτότητας. Το 2005 κατεβάζει εκ νέου ρολά και έκτοτε μένει στην αδράνεια.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ