© Milangoda / Istock
ΠΟΛΗ

Η ιστορία της Πλατείας Αβησσυνίας είναι ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο

Στο Γιουσουρούμ, ο κόσμος ερχόταν πάντα για να αγοράσει και να πουλήσει αναμνήσεις.

Ζούμε σε ενδιαφέρουσες εποχές, αφού έχουμε φτάσει οι καλοκαιρινές διαστημικές διακοπές να μη θεωρούνται επιστημονική φαντασία (ή μάλλον πιο σωστά: έχουν γίνει πραγματικότητα για τους βαθιά και αηδιαστικά πλούσιους). Αλήθεια, όμως, πόσο θα κόστιζε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο στην εξωφρενική περίπτωση που αυτό μπορούσε να πραγματικότητα; Επί της ουσίας, και μιλώντας για την Αθήνα, ένα εισιτήριο του Μετρό είναι πολλές φορές αρκετό.

Δεν είναι όμως μόνο η Ακρόπολη και οι Στήλες του Ολυμπίου Διός εκείνες που επιτρέπουν στους κατοίκους και τους επισκέπτες να πατούν το μαγικό κουμπί της χρονοκάψουλας. Υπάρχουν κάποια σημεία που λειτουργούν άθελά τους σαν ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο της πόλης, σαν μία στιγμιαία επιστροφή σε άλλες (όχι απαραίτητα πιο ευτυχισμένες) εποχές.

Περπατώντας στο Μοναστηράκι, ανάμεσα στις ξεκάθαρα εμπορικές οδούς της Ηφαίστου και της Ερμού, εδώ και δύο αιώνες περίπου συναντά κανείς την Πλατεία Αβησσυνίας · το μέρος, δηλαδή, που όλη η Αθήνα έρχεται να αγοράσει ή να πουλήσει αναμνήσεις, ένα αστικό τοπόσημο όπου το χθες συναντά το σήμερα και η Δύση την Ανατολή.

Μία πλατεία, χιλιάδες ιστορίες

Αβησσυνίας © Eurokinissi

Η συγκεκριμένη γειτονιά του Κέντρου ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα για τους μεταλλοτεχνίτες της. Κάτι που διατηρήθηκε ατόφιο και στα οθωμανικά χρόνια, αφού εδώ είχαν στήσει τα μαγαζιά τους οι μελαψοί Αιγύπτιοι (δεν είναι τυχαία η παλιότερη ονομασία Γύφτικα, η οποία αναφερόταν μάλλον στους προερχόμενους από την Αφρική κατοίκους) οι οποίοι δούλευαν με εξαιρετική επιτυχία το σίδερο. Έτσι, μέχρι σήμερα παραμένει ένας μικρός παράδεισος για τις μεταλλοτεχνίες

Στο μυαλό όμως των περισσότερων Αθηναίων, η Πλατεία Αβησσυνίας είναι -καθόλου άδικα- ένας μέρος που μπορείς να βρεις όχι μόνο σφυρηλατημένα αντικείμενα αλλά κάθε είδους αντίκες: παλιά έπιπλα, παμπάλαιες μινιατούρες, συσκευές ξεχασμένες από τον χρόνο, second hand ρούχα, ιστορικά βινύλια και βιβλία με κίτρινες σελίδες γεμάτες σκόνη. Τα πάντα πουλιόντουσαν και συνεχίζουν να πουλιούνται εδώ, στο Γιουσουρούμ. 

Κανένα άλλο μέρος της πρωτεύουσας δε θυμίζει τόσο έντονα παζάρι βγαλμένο από τις Χίλιες και μία νύχτες. Οι υπαίθριοι πάγκοι με τα κάθε λογής αντικείμενα δημιουργούν μία ατμόσφαιρα παραμυθιού κάτω από τον δυνατό αθηναϊκό ήλιο. Εκείνο, όμως, που δημιουργεί απορίες είναι η ονομασία της Πλατείας. Γιατί Γιουσουρούμ και γιατί Αβησσυνίας;

Στην πρώτη περίπτωση, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: το όνομα ανάγεται στον εβραϊκής καταγωγής έμπορο Ηλία Γιουσουρούμ, ο οποίος ήταν ο πρώτος πρόεδρος του σωματείο παλαιοπωλών που ιδρύθηκε το 1922 και ένας τρομερά αγαπητός άνθρωπος στην ευρύτερη γειτονιά. Εκείνος, μάλιστα, θρυλείται πως έδωσε στην πλατεία τα χαρακτηριστικά ενός παζαριού όπου τα παλιά αντικείμενα και οι προσιτές τιμές είχαν τον πρώτο λόγο.

Γυρνώντας ακόμα πιο πίσω το ρολόι, οι εξηγήσεις για την ονομασία είναι μάλλον δύο: η πρώτη έχει να κάνει με τους κατοίκους που ζούσαν εκεί κατά τα Οθωμανικά χρόνια, οι οποίοι κατάγονταν από περιοχές που συνορεύουν με την Αιθιοπία (γνωστή παλιότερα ως Αβησσυνία), ενώ η δεύτερη με τον φιλέλληνα βασιλιά της Αιθιοπίας Χαιλέ Σελασιέ (1892-1975).

Γιατί όμως να δώσουν οι Αθηναίοι το όνομα ενός Αιθίοπα βασιλιά σε μία πλατεία τους; Φαίνεται πως σε αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο η στάση του τελευταίου: μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έστελνε βοήθημα για να μοιραστεί σε είδους στους Μικρασιάτες πρόσφυγες ακριβώς σε αυτό το σημείο.

Η Πλατεία Αβησσυνίας υπήρξε πάντα ένα σταυροδρόμι, και ως τέτοιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δύσκολη περιπέτεια του προσφυγικού. Μια γειτονιά που φιλοξενούσε μεταλοτεχνίτες και αργότερα εμπόρους μεταξιού βρέθηκε να λειτουργεί ως καταφύγιο για τους πρόσφυγες που έφτασαν κυνηγημένοι από τη Σμύρνη και τις γύρω περιοχές.

Πολλοί από αυτούς έστησαν εδώ τις πρόχειρες παράγκες τους και  ξεκίνησαν να εκθέτουν την πραμάτεια τους στον δρόμο, για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Το 1922 ήταν κομβικό σημείο για την ιστορία αυτής της πλατείας αλλά και αυτής της πόλης γενικότερα.

Στις επόμενες δεκαετίας, το Γιουσουρούμ υπήρξε το μέρος όπου οι νέοι φοιτητές έρχονταν να βρουν φτηνά βιβλία και οι εσωτερικοί μετανάστες έπιπλα από δεύτερο χέρι για να ξεκινήσουν τη νέα τους ζωή στην Αθήνα. Σήμερα, αυτό δεν έχει αλλάξει· είναι όμως περισσότερο μία αγαπημένη συνήθεια παρά μία αναγκαιότητα, κάτι που μοιράζονται οι Αθηναίοι μαζί με εκατομμύρια τουρίστες.

Το αν ο γνωστός στίχος του Νικόλα Άσιμου, λοιπόν, που λέει «κι η φαντασία μας έχει χαθεί, την ξεπουλήσαμε στο γιουσουρούμ, για ένα κουστούμ, για ένα κουστούμ» βγαίνει τελικά αληθινός ή όχι είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό.

Το σημαντικό είναι ότι παρότι η Πλατεία Αβησσυνίας έχει πια κυρίως τουριστικό ενδιαφέρον, μιας και οι ξένοι φαίνεται να λατρεύουν τις ταράτσες και τους πάγκους της, δεν έχει χάσει τον χαρακτήρα της – απλά από ένα υπαίθριο παζάρι για τους πιο φτωχούς κατοίκους αυτής της πόλης έχει μεταμορφωθεί σε ένα τουριστικό must see, όπως ακριβώς συμβαίνει δηλαδή με τα τοπόσημα που αψηφούν τους κανόνες του χώρου και του χρόνου.