Ποια ήταν η οικογένεια Σκαραμαγκά απ' όπου πήραν το όνομά τους τα ναυπηγεία

Έχουμε μία ευχάριστη είδηση για την Αττική που κρύβει όμως και μια δυσάρεστη διαπίστωση: τη στιγμή που προκηρύσσεται ο σχετικός διαγωνισμός και έπειτα από δεκαετίες ξεκλειδώνει το μεγάλο οδικό έργο του Τριπλού Κόμβου Σκαραμαγκά (70 εκατ. ευρώ) που θα λειτουργήσει καταλυτικά για τη σύνδεση της βιομηχανικής ζώνης στη Δυτική Αττική, τα μεγαλύτερα σε επίπεδο χώρου ναυπηγεία όλης της Ανατολικής Μεσογείου παραμένουν ακόμη σε κατάσταση ισχνής λειτουργίας, σχεδόν δύο χρόνια μετά την τελευταία μεταβίβασή τους σε εταιρεία ελληνικών συμφερόντων.

Η επανεκκίνηση για τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά αποδεικνύεται δύσκολη έπειτα από τη δεκαπεντία αδράνειας.

Όπως αναφέρθηκε σε πρόσφατο συνέδριο για τη ναυτιλιακή βιομηχανία που διοργανώθηκε στο Ίδρυμα Ευγενίδου (Greener Shipping Summit), το νέο πλάνο για τα επί σειράς ετών ζημιογόνα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά είναι να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους εστιάζοντας στα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG Carriers) και αποτελώντας ένα από τα λίγα τέτοια ναυπηγεία που υπάρχουν στην Ευρώπη, κάτι που απ’ την άλλη εγείρει σοβαρές ανησυχίες για το περιβαλλοντική αλλά και γεωπολιτική πίεση που θα δεχθεί η Δυτική Αττική σε καιρούς παγκόσμιας αστάθειας.

Επιβεβαιώνοντας το ρητό που λέει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται (αλλά πάντα με έναν ακόμη πιο οδυνηρό τρόπο), έναν αιώνα πριν η παγκόσμια αστάθεια ήταν και πάλι εκείνη που είχε πυροδοτήσει τη λειτουργία στα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά.

Η γέννηση των «μεγαλύτερων ναυπηγείων στην ανατολική Μεσόγειο»

Μεταφερόμαστε στο έτος 1936.

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας της χώρας για τον παγκόσμιο πόλεμο που φαινόταν στον ορίζοντα, η κυβέρνηση Μεταξά αποφασίζει να ιδρύσει ναυπηγείο με την ευθύνη του πολεμικού ναυτικού στην περιοχή του Σκαραμαγκά Αττικής. Σχεδιάστηκε ως το πρώτο κρατικής διαχείρισης ναυπηγείο στη σύγχρονη ιστορία της χώρα, αφού μέχρι τότε η ναυπηγική βιομηχανία επαφιόταν σχεδόν αποκλειστικά σε ιδιώτες (κυρίως μικρασιατικής καταγωγής). Πράγματι, τα εγκαίνια γίνονται εντός του χρονοδιαγράμματος (1939), αλλά τα νέα δεδομένα δεν επιτρέπουν να επιτελέσει τον σκοπό του: έχει ξεσπάσει ο πόλεμος, έχουν διακοπεί οι εμπορικές συναλλαγές και έτσι είναι αδύνατον να τρέξουν τα εξοπλιστικά προγράμματα, για τα οποία κατασκευάστηκε το Ναυπηγείο.

Τα επόμενα χρόνια, οι έτοιμες και εγκαινιασμένες εγκαταστάσεις καταλήγουν ολοσχερώς κατεστραμμένες από συμμαχικούς βομβαρδισμούς και τελικά θα χρειαστεί σχεδόν μια δεκαετία μέχρι να μπουν σε τροχιά λειτουργίας (1956), έχοντας πλέον μεταβιβαστεί στον Σταύρο Νιάρχο. Ο πολυμήχανος εφοπλιστής μετατρέπει τότε τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά σε αιχμή του δόρατος για την ελληνική ναυτιλία – σε μια εποχή που δεν υπήρχε δυνατότητα να ναυπηγηθεί σκάφος άνω των 1.000 τόνων, στις εγκαταστάσεις του προσφέρει όλο τον εξοπλισμό για επισκευές με χωρητικότητα μέχρι 50.000 τόνων.

Η περίοδος ακμής φτάνει την κορύφωση τη δεκαετία του 1970 (όταν κατασκεύαζαν μέχρι και 18 πλοία ταυτόχρονα), ακολουθεί η παγκόσμια ύφεση της δεκαετίας του 1980 που αποδυναμώνει τη ναυπηγική αγορά και έπειτα ακολουθεί η σταδιακή πτώση στις παραγγελίες και τη δραστηριότητα των Ναυπηγείων, αλλάζοντας ανά διαστήματα ιδιοκτήτες: πέρασε πρώτα στο ελληνικό Δημόσιο μέσω της ΕΤΒΑ περιορίζοντας τις εργασίες του στα πλοία του ελληνικού εμπορικού Ναυτικού (1985), λόγω της συνεχούς ζημίας ιδιωτικοποιούνται ξανά και περνούν στον γερμανικό όμιλο ThyssenKrupp (2002), πιο μετά στον όμιλο Abu Dhabi Mar από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (2009) και πρόσφατα στην εταιρεία ελληνικών συμφερόντων του Γιώργου Προκοπίου (2023).

Όπως παρατηρούμε, πουθενά ως τώρα δεν αναφέρεται το όνομα «Σκαραμαγκά» και αυτό διότι σχετίζεται όχι με τα ναυπηγεία αλλά με την περιοχή της Αττικής και μια αρκετά παλιότερη εποχή, όταν στην παραλιακή ζώνη όπου σήμερα δεσπόζουν τα φουγάρα οι κάτοικοι της πόλης απολάμβαναν εκεί το μπάνιο τους.

H οικογένεια Σκαραμαγκά και η δωρεά στο κράτος

Πρόκειται για όνομα το οποίο αποδόθηκε στην περιοχή από το ελληνικό κράτος προς τιμήν του δωρητή της από τη Σύρο, όπως είναι το πιθανότερο σενάριο (εξού και η απόφαση του Μεταξά να την αξιοποιήσει για την ίδρυση του πρώτου κρατικού ναυπηγείου στη χώρα).

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουλουμπή που έχει ασχοληθεί εκτενώς με την ιστορία της Σύρου, η οικογένεια Σκαραμαγκά συγκαταλεγόταν στους «αρχαιότερους και σημαντικότερους οίκους της αριστοκρατίας της Χίου», μάλιστα με βυζαντινές καταβολές. Μετά τη Σφαγή της Χίου, η οικογένεια μετέβη στη Σύρο και συνέβαλε σημαντικά στη βιομηχανική άνθιση της Ερμούπολης, αναπτύσσοντας εκεί επιχειρηματικές δραστηριότητες στον χώρο του εμπορίου και της ναυτιλίας, όπως έκαναν άλλωστε και πολλές άλλες οικογένειες προσφύγων με ανάλογο παρελθόν που συγκεντρώθηκαν στο νησί των Κυκλάδων, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Πιο μετά, εγκαταστάθηκαν τελικά στην Αθήνα και τον Πειραιά.

Το επίθετο δηλώνει ίσως παλαιότερη ενασχόληση της οικογενείας με την εκπόρευση του σκαραμαγκίου (πολυτελές ύφασμα το οποίο φορούσαν οι αυτοκράτορες), αλλά τα πρώτα τεκμήρια τα οποίο εντόπισε ο ιστορικός με αναφορές στο επίθετο «Σκαραμαγκάς» αφορούν αγοραπωλησίες ιστιοφόρων, κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση του ’21. Όπως μεταφέρει ο ίδιος, η ναυτιλιακή δραστηριότητα της οικογένειας συνεχίστηκε ανοδικά, με αποτέλεσμα στις αρχές του 20ου αιώνα να κατέχει «αξιόλογο μερίδιο ανάμεσα στους Έλληνες εφοπλιστές του Λονδίνου, με σημαντική αυξητική τάση μέχρι το 1914».

Γνωστότερο πρόσωπο της οικογενείας υπήρξε ο Αμβρόσιος Σκαραμαγκάς.

Γεννημένος το 1790, ο Αμβρόσιος έζησε το μακελειό της Χίου από τους Οθωμανούς και αργότερα υπήρξε ένθερμος αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, στηρίζοντας και οικονομικά τον αγώνα με προμήθειες. Μάλιστα, υπήρξε μέλος της τελευταίας εθνικής Συνέλευσης. Ωστόσο, περισσότερα στοιχεία δεν υπάρχουν διαθέσιμα για τη δράση του, ούτε και για το πώς περιήλθε στην κατοχή της εύπορης οικογενείας όλος ο μέχρι τότε πανέμορφος φυσικός όρμος της Αττικής, από τη λίμνη Κουμουνδούρου μέχρι το Πέραμα. Βεβαίως, συνέβη πριν τον θάνατό του, τον Νοέμβριο του 1864.

Παραμένει ωστόσο το πιθανότερο σενάριο να παραχωρήθηκε στο πλαίσιο στήριξης του ελληνικού κράτους από παλαίμαχους αγωνιστές, κατά την προσπάθεια ανασυγκρότησης.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ