Φόβος και παράνοια στο Ίντερνετ: Έτοιμος για το νέο φασισμό;

Η παράνοια της έλλειψης ανοχής που επιδεικνύουν οι δυτικές κοινωνίες, αυξάνεται διαρκώς επειδή ο κόσμος είναι όλο και πιο φοβισμένος, εκφράζει ολοένα και περισσότερο την επιθυμία να στηριχθεί σε έναν ισχυρό ηγέτη για να νιώσει προστατευμένος. Πολλές οι ομοιότητες με το Ολοκαύτωμα των ψυχικά ασθενών στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι συσχετισμοί γεννήθηκαν αυτοστιγμεί στο μυαλό μου. Ο φόβος της διαφοράς, η αίσθηση της απειλής που γίνεται πλέον αισθητή από κάποιον ή κάτι που δεν γνωρίζουμε καλά, ο συνεχής συναγερμός στον οποίο ζούμε και η διάλυση της κοινωνικής συνοχής είναι και αιτίες και συνέπειες μιας αυξανόμενης διαταραχής στη χώρα. Με μια λέξη: παράνοια. Δεν είναι η πρώτη φορά ιστορικά που εκμεταλλεύτηκε λοιπόν κάποιος αυτήν την παράνοια. Έχει γίνει στο παρελθόν, όταν ανησυχίες, απογοητεύσεις και συναισθήματα διοχετεύτηκαν ενάντια στον κοινό στόχο, την ίδια τη δημοκρατία.

Δεν χρειάζεται τίποτε περισσότερο από έναν χαρισματικό πολιτικό ηγέτη, ικανό να μας πείσει ότι η λύση είναι ‘η επιστροφή στο παρελθόν’

Αυτή τη στιγμή σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είμαστε αντιμέτωποι με μια συγκεκριμένη μείωση της συνοχής μεταξύ των ατόμων για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης βίας, παρατηρείται μια θεμελιώδης αύξηση της απομόνωσης και της αποξένωσης και έχουμε μια συλλήβδην απόρριψη του διαλόγου με ένα προοδευτικό αίσθημα δυσπιστίας και καχυποψίας να διακατέχει το συνάνθρωπο. Αυτή η ζοφερή εικόνα αντίληψης του άλλου ως ‘εχθρού’ είναι το καύσιμο της δημαγωγίας που οδηγεί στην παράνοια ακόμα και με την κλινική έννοια του όρου. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σήμερα στην ΕΕ, πάνω από δώδεκα εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από παρανοϊκές διαταραχές, άνθρωποι εύθραυστοι, κυρίως ανήκοντες σε αδύναμες κοινωνικές ομάδες και ικανοί να εκτελέσουν οποιαδήποτε ενέργεια εναντίον ‘στόχων’ που χρωματίζονται διαφορετικά ανά περίπτωση, χρησιμοποιώντας ακριβώς αυτό το μηχανισμό ‘αυτοάμυνας’ απέναντι στα προβλήματα.

(AP Photo/Eugene Hoshiko)

Πρόκειται για έναν μηχανισμό που μας επηρεάζει όλους, είναι ευδιάκριτος στη δουλειά μας, στις κοινωνικές συναναστροφές μας, ακόμα και στο σπίτι μας. Το πρόβλημα έχει πάψει να είναι προσωπικό, έχει αποκτήσει μια περίεργη συλλογικότητα και λαμβάνει μεγαλύτερες προεκτάσεις εάν συνυπολογίσουμε και την τρέχουσα άνοδο του λαϊκισμού και την εμφάνιση ‘ηγετών’ που ενσαρκώνουν επιθυμίες για ‘εκδίκηση’, υπόσχονται επιστροφή στην ‘περηφάνεια’, δεν αναγνωρίζουν τη λεπτή γραμμή μεταξύ της κοινωνικής διαμαρτυρίας και του τραμπουκισμού. Η οικονομική κρίση είναι το ιδανικό περιβάλλον για να επωάζεται το φαινόμενο μέχρις ότου να γίνει μη διαχειρίσιμο, η συνολική συναισθηματική ακράτεια, η έκρηξη της βίας (λεκτικής και συναισθηματικής) στα social, οι ενδείξεις παράνοιας σε άτομα που μέχρι πρότινος θεωρούσαμε ‘φυσιολογικά’.

Άνθρωποι που μέχρι πρότινος ήταν φίλοι μας, γνωστοί μας, έστω διαδικτυακοί ‘φίλοι’ μας, έχουν προσβληθεί από έναν ιο που εξαπλώνεται με ρυθμούς καταιγιστικούς

Ο ‘παρανοϊκός’ πλέον είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, δεν είναι ένα ανώνυμο πρόσωπο, ασήμαντο και φτωχό σε ιδέες. Ακατανόητα status, tweets ποτισμένα με μίσος, ‘ψόφοι’, μια άνευ προηγουμένου μόλυνση σέρνεται τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ που απολαμβάνει συστηματικής προβολής είτε γιατί ‘πουλάει’ είτε γιατί ‘έχει πλάκα’ και γελάμε. Δεν είμαστε μακριά από το ίδιο κλίμα που οδήγησε στους ρατσιστικούς νόμους πριν από 80 χρόνια, όσο ο πυρετός αυξάνεται η αίσθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης χάνεται και ελλοχεύει ο κίνδυνος εκείνου του ‘ηγέτη’ που θα εκμεταλλευθεί όλη αυτή την παράνοια και θα τεθεί επικεφαλής. Με το μανδύα εκείνου που θα διώξει το φόβο του καθενός, αναλόγως με τι τον ταλαιπωρεί στο φτωχό μυαλό του.

(AP Photo/Markus Schreiber, File)

Αυτό που οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει ή τεχνηέντως δεν λέγεται, είναι ότι η μετάβαση από το διάλογο στη δημαγωγία και από τη δημοκρατία και την ελευθερία της έκφρασης στον αυταρχισμό, είναι πολύ σύντομη. Είναι κάτι που πήρε κοντά 70 χρόνια για να περάσει στη λήθη, αλλά όπως δείχνουν τα φαινόμενα, απαιτεί μόνον λίγα χρόνια για να συμβεί. Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μετατραπεί σε αρένες, είναι το σύγχρονο κολοσσαίο της λεκτικής βίας, το άντρο της ατιμωρησίας και το σύγχρονο όπιο του λαού. Η επιθετικότητα και η λεκτική βία έχει ευτελιστεί, το μέσο υποβαθμίζεται, η παρεμβατικότητά του θεωρείται ακόμα μηδαμινή κι ας είναι τεράστια. Στην πραγματικότητα, έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα και ένας χώρος στον οποίον είναι δυνατόν να ειπωθούν τα πάντα χωρίς την παραμικρή αίσθηση ευθύνης και ενοχής. Και σιγά σιγά αυτή η εικονική πραγματικότητα λαμβάνει διαστάσεις παράλληλης πραγματικότητας, με αδυναμία του ατόμου να διαχωρίσει το virtual από το αληθινό. Είναι βασικά συστατικά της παράνοιας τα παραπάνω.

Πλέον, η παράνοια έχει γίνει κυρίαρχη σκέψη, από ατομική έχει γίνει συλλογική με ανεξέλεγκτες προεκτάσεις

Ο λαϊκισμός είναι ο προθάλαμος μιας τέτοιας κατάστασης. Το άτομο χάνει εντελώς την κριτική του σκέψη, περιχαρακώνεται σε μια μικρή κοινωνική ομάδα ομοίων του που απλώς συμφωνούν μαζί του ή κάνουν like ‘για πλάκα’ και με το χρόνο αρχίζει και πιστεύει ότι ο υπόλοιπος κόσμος είναι ο στραβός. Αυτή η έννοια κοινωνικής δικτύωσης είναι το ακριβώς αντίθετο του διαλόγου, της συζήτησης, της εξέλιξης. Δεν υπάρχει διαφωνία, διαξιφισμός, αντίθετη άποψη. Χαιρόμαστε μεταξύ μας που συμφωνούμε, κοροιδεύουμε ή βρίζουμε τους υπόλοιπους που διαφωνούν μαζί μας, μεταφέρουμε ατάκες από το group στο γραφείο, στο οικογενειακό τραπέζι. Είναι μια απολύτως πρωτόγονη μορφή συλλογικής σκέψης και κοινωνικοποίησης, μια αυτογκετοποίηση καθόλου αμελητέα που εν τέλει χρησιμεύει μόνο για να αναγνωριστεί ο ‘εχθρός’ που δεν συμφωνεί μαζί μας και κατόπιν να τον ‘αφανίσουμε’ με αλλεπάλληλες επιθέσεις λεκτικής βίας. Το κακό είναι ότι μέσα στους ανθρώπους που δέχονται αυτό το διαδικτυακό bullying είναι και άτομα με χαμηλό αυτοσεβασμό και αυτοεκτίμηση, έφηβοι, fake profiles ανθρώπων που βρέθηκαν στο λάθος χώρο τη λάθος στιγμή και κάθε μορφή ‘επίθεσης’ τη φέρουν βαρέως διότι δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να διαχειριστούν το κάθε μέσο όπως του αξίζει.

(Shutterstock/SpeedKingz)

Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που τον καιρό των διδακτορικών καθεστώτων έμεναν σιωπηλά και απλώς περίμεναν το μοιραίο, που δεν τα ενοχλούσε η λογοκρισία, τα ίδια που σου απαντούν σήμερα με απάθεια ότι “δεν μπορούν να κάνουν τίποτα αφού η πλειοψηφία επιτάσσει το α ή το β”. Είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι δεν υπάρχουν αντισώματα ενάντια στη συλλογική παράνοια. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να δοθεί το δικαίωμα στη μνήμη να θυμηθεί. Δεν είναι άγνωστα τα βήματα, δεν είναι αχαρτογράφητα τα νερά, απλώς έχουν διαφοροποιηθεί οι συνθήκες και τα μέσα. Η ιστορία είναι μακρά και διδακτική, οι λογικές συγκεκριμένες και οι πρακτικές προσομοιάζουν σε απίστευτο βαθμό.

Ανά δεκαετίες εμφανιζόταν ο δακτυλοδεικτούμενος ‘υπάνθρωπος’. Άλλοτε ήταν οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι, οι Αφρικανοί, στις σύγχρονες κοινωνίες μπορεί να είναι οι φτωχοί, οι διαφορετικοί, οι ‘έξω από το κοπάδι’

Η εξέλιξη μας επέτρεψε ως είδος να αυξήσουμε το εσωτερικό του φλοιού του εγκεφάλου μας, να χρησιμοποιούμε το λόγο και τα επιχειρήματα αντί για άναρθρες κραυγές και ‘ψόφους’. Ναι, είναι πιο δύσκολο, γιατί ένας απλοϊκός διαχωρισμός ‘εμείς VS αυτών’ είναι πολύ πιο εύκολος, απαιτεί λιγότερη προσπάθεια και βολεύει. Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι δεν έχει δίκιο εκείνος που υψώνει τη φωνή του κι ας το κάνει σήμερα χρησιμοποιώντας κατά διαβολική σύμπτωση caps lock.

(Κεντρική φωτογραφία: AP Photo/Charles Krupa)