Mήπως τελικά τα καλά πτυχία δεν κάνουν τους καλούς κυβερνήτες;

Αν πήγαινε κανείς σε μια κεντρική πλατεία της Ελλάδας και ζήταγε από τους ανθρώπους που βρίσκονταν εκεί έναν λόγο που πάνε όλα χάλια, με ποσοστά στημένου δημοψηφίσματος η πιο συχνή απάντηση θα ήταν το ‘έλλειμμα παιδείας’. Αυτό το μόνιμο αυτομαστίγωμα που σημαίνει τα πάντα και επομένως, τελικά, δεν σημαίνει τίποτα.

Τις μέρες αυτές ένα από τα βασικά θέματα της επικαιρότητας ήταν τα πτυχία του πρώην Υφυπουργού Εξωτερικών Αντώνη Διαματάρη με τη λογική ότι δήλωνε ότι έχει πτυχία που τελικά αποδείχτηκε ότι δεν είχε. Μια  συζήτηση, λοιπόν, στήθηκε για μια ολόκληρη εβδομάδα μέχρι τελικά να παραιτηθεί. Ορθώς βέβαια. Το θέμα όμως εδώ είναι τι μας δείχνει τελικά όλη αυτή η κουβέντα.

Για πολύ καιρό η απόκτηση πτυχίων συνδέθηκε με τη χρηστή διοίκηση. Στον κυρίαρχο λόγο της κρίσης ακούσαμε πάρα πολλές φορές την ανάγκη για τον σχηματισμό κυβέρνησης ‘τεχνοκρατών’, ανθρώπων δηλαδή που δεν θα ήταν πολιτικοί αλλά θεωρητικά γνώστες του αντικειμένου τους. Ειδικοί επί ζητημάτων και τελικά οι μοναδικοί κατάλληλοι να αναλάβουν την οργάνωση του κράτους. Τελικά, κυβέρνηση τεχνοκρατών είχαμε. Με τα γνωστά αποτελέσματα.

Στην πορεία των χρόνων η λέξη που περιέγραφε αυτή την ανάγκη επιστημονικής εξειδίκευσης πάνω σε ένα αντικείμενο άλλαξε. Ο άλλοτε ‘τεχνοκράτης’ βούλιαξε μαζί με το μάλλον πιο καταστροφικό εξάμηνο που γνώρισε η ελληνική κοινωνία μέσα σε μια ούτως ή άλλως καταστροφική δεκαετία. Και επειδή καμιά φορά οι όροι γίνονται τζούφιοι και η εξουσιαστική τους αποτελεσματικότητα εξανεμίζεται, ήρθε η ‘αριστεία’. Τα καλά πανεπιστήμια βγάζουν τους καλούς κυβερνήτες. Και ειλικρινά καταλαβαίνω ότι η θέση αυτή φαίνεται στους περισσότερους μια απόλυτα λογική θέση, πεσμένη από την επουράνια φυσική τάξη πραγμάτων. Και αυτή όμως είναι μια ιδεολογική τοποθέτηση.

Με όλο αυτόν τον διάλογο περί αριστείας, όταν δηλαδή απαιτείς πτυχία, μεταπτυχιακά και διδακτορικά, αποκλείεις την περισσότερο δημοκρατική κατανομή της εξουσίας. Οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης είναι αυτοί -ας το παραδεχτούμε- που είχαν τις περισσότερες ευκαιρίες, για να πάνε σε αυτά τα καλά πανεπιστήμια, να σπουδάσουν, να γίνουν άριστοι τεχνοκράτες. Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, το αίτημα για υπεραρίστους κυβερνήτες δεν αργεί να γίνει ένα αίτημα αποκλεισμού οποιουδήποτε προσπαθεί να κινηθεί ανοδικά στην κοινωνική κλίμακα.

Eurokinissi

Προφανώς για την ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία που δεν έχει την αυστηρή κοινωνική διαστρωμάτωση άλλων χωρών της Δύσης, η εκπαίδευση αποτέλεσε έναν προνομιακό χώρο για την κοινωνική ανέλιξη. Ένας νέος από φτωχή οικογένεια ήξερε ότι, αν μορφωθεί, αν τελειώσει το πανεπιστήμιο, τότε θα έχει μια ευκαιρία -τη μοναδική ίσως- να ανελιχθεί. Να ζήσει μια ζωή καλύτερη από τη ζωή των γονιών του.

Το γεγονός αυτό όμως έχει ξεφύγει από αυτό το πρώτο πλαίσιο. Η εκπαίδευση έγινε ένας τομέας που απλά σου προσφέρει διαπιστεύσεις, ένα εισιτήριο που δείχνεις στους από πάνω μπας και αυτοί σου επιτρέψουν να περάσεις και να μπεις στην κάπως καλύτερη αίθουσα. Πολλές φορές δεν έχουν καμία σημασία ακόμα και τα τεχνικά skills που μπορείς να αποκομίσεις. Απλά πρέπει να έχεις τα πτυχία, τα μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά, για να αποκτήσεις λίγο πιο πολλά δικαιώματα, να αποκτήσει ο λόγος σου σημασία επί παντός επιστητού. Ακόμα και για αντικείμενα παντελώς άσχετα από τις σπουδές σου.

Εξάλλου, πέραν από το γεγονός ότι πρόκειται για αναπαραγωγή ενός λόγου που σχεδόν δίνει μια κληρονομικού τύπου διαδοχή στην εξουσία, πρέπει να δούμε τι σημαίνει όλο αυτό για το εξίσου σημαντικό ζήτημα, αυτό για το οποίο πάντα μιλάμε αλλά ποτέ δεν λέμε τίποτα: το ζήτημα της παιδείας. Ξέρετε αυτό το πρόβλημα στο οποίο καταφεύγουμε πάντα, όταν δεν έχουμε τι να πούμε αλλά και για το οποίο, όταν υποχρεωνόμαστε να πούμε κάτι, αναλωνόμαστε στα γράφιτι και το άσυλο.

Γιατί η αλήθεια είναι πως όλος αυτός ο διάλογος περί αριστείας, το μέτρημα των βιογραφικών και οι βαθμοί των πτυχίων είναι μια από τις κατεξοχήν αιτίες που τα πράγματα πάνε στραβά. Όσο αναγκαία προϋπόθεση αποτελούν οι καλές σπουδές και τα βαριά βιογραφικά, τόσο η γνώση αντιμετωπίζεται -σχεδόν εχθρικά- ως μια πολυτέλεια για περίεργους τύπους που δεν έχουν άλλη δουλειά. Και αυτό, όσο και αν φαίνεται αντιφατικό, συμβαίνει και συμβαίνει ταυτόχρονα. Η αξία της γνώσης υποτιμάται τη στιγμή που τα πιστοποιητικά της γίνονται δημόσιο προσκύνημα.

Όσο, λοιπόν, η γνώση αντιμετωπίζεται ως μια επένδυση που αξίζει μόνο αν βρει κάπως ή κάποτε μια υλική ανταπόδοση, πιστέψτε με, η παιδεία θα είναι σε κρίση. Και μαζί της μια αστική τάξη που θα δίνει το αριστέρο της χέρι στο δεξί για το πόσο άριστη κατάφερε να είναι και πόσο δικαιωματικά της ανήκει η εξουσία. Και δεν το λέει έτσι. Έχει και χαρτιά που το αποδεικνύουν.

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photos)

***

Αν και εσύ αγαπάς τα Star Wars και την ιστορία τους, το αφιέρωμά μας ‘May the Pod Be With You’ είναι εδώ!

Στο 1ο επεισόδιο αναλύουμε τα prequels με καλεσμένο τον Μάκη Παπασημακόπουλο, μέσα από μία βασική ερώτηση: Είναι όντως όσο χάλια τα θυμάσαι;