Αγωνία, φόβος και ελπίδα – Αναμνήσεις από το δημοψήφισμα
Δέκα χρόνια μετά το δημοψήφισμα και την επικράτηση του «ΟΧΙ», απλοί καθημερινοί άνθρωποι μοιράζονται το πώς έζησαν εκείνη την παράξενη περίοδο.
- 5 ΙΟΥΛ 2025
Οι θριαμβευτές στους δρόμους, οι μελαγχολικοί στο σπίτι. Στις 5 Ιουλίου του 2015, μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και τη συντριπτική επικράτηση του «ΟΧΙ» με 61,31% έναντι του «ΝΑΙ», η Ελλάδα, με αυτές τις δύο μικρές μα τόσο ουσιαστικές λέξεις να δημιουργούν μια νέα διαπραγματευτική συνθήκη, ανέκτησε, έστω και προσωρινά, τη χαμένη της αξιοπρέπεια.
Πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, από τις 27 Ιουνίου όταν και ανακοινώθηκε μέχρι και τη μέρα που ο ελληνικός λαός στριμώχτηκε πίσω από το παραβάν, ένα σύννεφο διχασμού, υποτίθεται, σκέπασε τη χώρα. Στα χαρτιά, που λέμε. Για να χωριστεί μια χώρα στη μέση, άλλωστε, χρειάζονται δύο ίσα μέρη και μία δυναμική ισορροπία. Και το 61,31% μίλησε: το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών (Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ΔΝΤ) που προτάθηκε στην Ελλάδα στις 25 Ιουνίου δεν ήταν αποδεκτό.
Όπως αποδείχθηκε, η πλειοψηφία ήταν ιδιαίτερα συνειδητοποιημένη και ψήφισε γνωρίζοντας πολύ καλά – μιας και οι περισσότεροι δεν είχαν πολλά να χάσουν από τη στιγμή που η λιτότητα έβρισκε ήδη χώρο στα άδεια ψυγεία τους – ότι μπορεί να επέλθει οριστική ρήξη με τους «εταίρους» (δεν υπήρχε αυτή η διάθεση από την κυβέρνηση Τσίπρα) και ότι οι πιθανότητες η χώρα να βγει από το ευρώ, θα αυξηθούν.
Στο τέλος, βέβαια, όπως είπε και ο πρωθυπουργός μετά την επικράτηση του «ΟΧΙ», δεν «υπάρχουν νικητές και ηττημένοι» καθώς εκείνο το βράδυ «γράψαμε όλοι και όλες μαζί μια λαμπρή σελίδα στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία». Η σελίδα, τελικά, δεν ήταν και τόσο λαμπρή και η κυβέρνηση ήρθε σε συμφωνία – αν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε έτσι – με τους δανειστές στις 13 Ιουλίου.
Η περίοδος του δημοψηφίσματος ήταν αναμφίβολα μία από τις πιο σημαντικές της μεταπολιτευτικής Ελλάδας και, όπως είναι λογικό, οι μνήμες, δέκα ολόκληρα χρόνια μετά, παραμένουν ισχυρές και εμφανίζονται μπροστά μας σαν throwback του Instagram.
Ρωτήσαμε λοιπόν απλούς καθημερινούς ανθρώπους πώς βίωσαν εκείνες τις ζεστές μέρες του 2015, τι βρήκαν στο κενό μεταξύ ευρώ και δραχμής, στο σχίσμα μεταξύ αβεβαιότητας και πίστης και πώς γίνεται, τελικά, η νίκη να έχει τόσο πικρή γεύση.
Οι αναμνήσεις του δημοψηφίσματος
Θυμάμαι να έχω πιάσει την πρώτη μου δουλειά σαν μισθωτός. Θυμάμαι δημοσιογράφους να τρομολαγνούν ασύδοτα. Ένας από αυτούς, μάλιστα, είχε πει από την εκπομπή του: «Αλέξη, είσαι πολύ μικρός, είσαι μόνο 40. Άκου με εμένα που είμαι παλιός, μη βγούμε από την Ευρώπη, θα καταστραφούμε». Θυμάμαι τον ελληνικό λαό να είναι έτοιμος να κάνει το βήμα να βγει από την Ευρώπη. Θυμάμαι τον δεύτερό μου μισθό να τον παίρνω μετρητά γιατί ήταν πιθανό να γίνει χρεοκοπία. Μας έστειλαν τα λεφτά τότε με γράμμα στο σπίτι. Το αποτέλεσμα είχε δύο αναγνώσεις. Δεν περίμενα να γίνει κάτι, αλλά στο «ΟΧΙ», μπορείς να το δεις σαν μετρητή της τότε συνείδησης του ελληνικού λαού. Όχι ότι θα άλλαζε κάτι με ένα δημοψήφισμα. Αλλά είχε ενδιαφέρον σαν ανάγνωση, το απότομο ανέβασμα της συνείδησης, πόσο διαφορετικό κόσμο τρόμαξε. Θεωρώ ότι ο ελληνικός λαός φέρθηκε θαρραλέα. Σε αντίθεση με τον Σάκη Ρουβά…– Κωνσταντίνος, 39
Είχαμε μπει όλοι σε ένα κλίμα, ας πούμε, «επαναστατικό», ότι κάτι αλλάζει, ότι κάτι διαφορετικό θα γίνει. Υπήρχαν φυσικά και τα δύο διαφορετικά στρατόπεδα. Θυμάμαι έντονα την εκστρατεία υπέρ του «ΝΑΙ» από τα περισσότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αλλά και από τους πιο εύπορους. Αυτό είναι πολύ έντονο ακόμα μέσα μου. Πήγα με πολλή χαρά να ψηφίσω υπέρ του «ΟΧΙ». Είχα τρελή αγωνία. Και μετά ο θρίαμβος. Και μετά όχι και τόσο θρίαμβος τελικά. Οι περισσότεροι θεωρούσαμε ότι ήταν μια ιστορική στιγμή, αλλά αυτός ο διχασμός στη γενιά μου εκείνες τις μέρες ήταν τεράστιος. Κατάλαβα επίσης για τα καλά πώς λειτουργούσε ο μηχανισμός στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. – Χριστίνα, 31
Αυτό που θυμάμαι χαρακτηριστικά από την περίοδο του δημοψηφίσματος είναι μια εκτός τόπου και χρόνου κουβέντα για το αν μένουμε η όχι Ευρώπη, ενώ το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν άλλο. Θυμάμαι με θέρμη κόσμο να υποστηρίζει τη δραχμή ή το ευρώ αντίστοιχα αλλά και πάλι, ήταν πραγματικά εκτός τόπου και χρόνου. Το αποτέλεσμα με βρήκε κλασικά στον καναπέ να ψάχνω να βρω με ποιο τρόπο θα το χειριστεί η κυβέρνηση καθώς ήμουν βέβαιος ότι και το δάνειο θα πάρουμε και στην Ευρώπη θα μείνουμε. Και εννοείται χαραγμένη στη μνήμη θα μείνει για πάντα το «δε φταίμε εμείς που όλες οι κοινωνικές ομάδες είναι με το “ΝΑΙ”».– Ηλίας, 42
Τον Ιούνιο/Ιούλιο του 2015 ήταν η πρώτη φορά που έγινα πραγματικά engaged με το ζήτημα «Η Ελλάδα και η τύχη της». Ήταν η χρονιά που μόλις είχα δώσει Πανελλήνιες, οπότε όλα έμοιαζαν ανοιχτά και εφικτά. Μέχρι που ανακοινώθηκε η αδυναμία επίτευξης συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και ΕΕ και, κατόπιν, το δημοψήφισμα. Ήμουν σε φίλους το βράδυ της ανακοίνωσης και την επόμενη μέρα, όταν επέστρεφα με το αυτοκίνητο στο σπίτι μου, είδα για πρώτη φορά τις ουρές στα ATM. Την εβδομάδα που ακολούθησε δεν θέλω να τη θυμάμαι. Το Ναι/Όχι είχε μετατραπεί στο μυαλό μου σε Εντός/Εκτός Ευρώπης.
Η οικογένειά μου και τα ΜΜΕ (κυρίως η τηλεόραση) κερνούσαν καταστροφολογία, ενώ εγώ, ως πρώτη φορά ψηφοφόρος, έκανα συνεχώς refresh στις ιστοσελίδες για να δω τυχόν εξελίξεις ή αν απαλλαχθήκαμε τελικά από αυτό το βαθιά προβληματικό/ανύπαρκτο/διχαστικό ερώτημα – ένα ερώτημα που δεν έφερε διευκρινίσεις ή, μάλλον, δεν υφίστατο καν την ημέρα της ψήφου, και που φυσικά η ιστορία έδειξε γιατί τέθηκε.
Το αποτέλεσμα ανακοινώθηκε και λίγες ώρες μετά ταξίδεψα στην Πάρο με φίλους, αρκετά δυσαρεστημένος με την έκβαση, αφού στο τότε παρόν το αποτέλεσμα φάνταζε τελεσίδικο και απειλητικό για το σενάριο ζωής που είχα φανταστεί. Στην Πάρο δεν είχε ανοίξει κανένα club, Έλληνες υπήρχαν ελάχιστοι, ενώ εγώ συνέχιζα το refresh στις σελίδες. Ήταν η πρώτη φορά που ήμουν τόσο φοβισμένος για το μέλλον. Δεν ξέρω αν είχα τέτοιες προδιαθέσεις ή αν έφταιγε το γεγονός ότι εκτέθηκα σε τρομαγμένους ανθρώπους και ΜΜΕ. Ηρέμησα μόνο όταν καταλήξαμε σε συμφωνία. Εκείνο το καλοκαίρι, σε συνδυασμό με άλλα πράγματα, παραμένει για μένα ένα καλοκαίρι γεμάτο άγχος και φόβο. Με τα χρόνια κατάλαβα ότι δεν άξιζε αυτό που έγινε και ότι είχα παρερμηνεύσει τις καταστάσεις. – Γιώργος, 27
Φόβο και ελπίδα, αυτά ένιωθα. Ήταν ανάμεικτα και έντονα συναισθήματα, αλλά στο βάθος, αυτοί που καταλάβαιναν, ήξεραν ότι ήταν ένα παιχνίδι εγωισμού, ένα sucker punch που δεν θα μπορούσε να ρίξει κάτω τον αντίπαλο, αλλά θα σε κάνει να νιώσεις ότι είσαι και εσύ στη μάχη, χωρίς να έχεις ελπίδες να αλλάξεις την έκβασή της. Δεν είχες, δεν άλλαξε τίποτα. Ιστορική επιβεβαίωση το αποτέλεσμα των εκλογών λίγους μήνες μετά.– Φάνης, 31
Το αποτέλεσμα με βρήκε στο πατρικό μου σπίτι στην Άρτα, όπου ψηφίζω. Υπήρχε έντονο το συναίσθημα εκείνη την περίοδο ότι ο τότε πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, θα μπορέσει να φέρει την αλλαγή στην Ελλάδα των μνημονίων, ωστόσο αυτό προφανώς αποδείχθηκε ψέμα καθώς μετά το δημοψήφισμα δεν άλλαξε απολύτως τίποτα. Υπήρχε επίσης ένα έντονο συναίσθημα επανάστασης απέναντι στα ευρωπαϊκά μέτρα που είχαν γονατίσει την Ελλάδα την περίοδο της κρίσης και έτσι ακολουθήσαμε αυτό το κύμα και ψηφίσαμε «ΟΧΙ».
Όταν βγήκε το αποτέλεσμα, μπορώ να πω ότι ήταν από τις λίγες φορές που πίστευα ότι είχα όντως συμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα. Πολλοί πίστευαν ότι αυτό το δημοψήφισμα θα αλλάξει κάτι και είχαμε αυτή την έντονη αίσθηση ελπίδας. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ.– Χρυσανθέμη, 29
Την εποχή του Δημοψηφίσματος εργαζόμουν σε έναν εκδοτικό / ενημερωτικό όμιλο που πολεμούσε με λύσσα την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όπως έκανε τότε και η πλειοψηφία των ελληνικών MME. Γενικά, νομίζω ότι η στάση των media εκείνο το διάστημα, ο ρόλος που έπαιξαν και ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησαν, βρίσκεται στον πυρήνα του κληροδοτήματος που μας άφησε το θυελλώδες καλοκαίρι του 2015. Ήταν η εποχή που θεσμικά και ως κοινωνία εγκαταλείψαμε τα προσχήματα και προσχωρήσαμε στη χυδαιότητα. Και μία από τις πρώτες μάσκες που έπεσαν ήταν, αναμφίβολα, αυτή του Τύπου.
Εγώ ψήφισα «Όχι» πολύ συνειδητά. Για να ενισχύσω την πρωθυπουργική υπόσταση του Αλέξη Τσίπρα στην προσπάθειά του να διεκδικήσει ως εθνικός διαπραγματευτής μια αξιοπρεπέστερη αντιμετώπιση από την Ε.Ε, για να πάρω θέση απέναντι στην επικίνδυνη γραφικότητα των «μένουμε Ευρώπη» και για να εκφράσω τον θυμό και την περιφρόνησή μου για το πολιτικό σύστημα το οποίο είχε χρεοκοπήσει προ πολλού, είχε οδηγήσει τη χώρα στη χρεοκοπία κι επέμενε να διεκδικεί την αγαπημένη του εξουσία, εντελώς χυδαία πλέον και απροκάλυπτα, σαν κληρονομικό ή ταξικό δικαίωμα.
Δέκα χρόνια μετά, με το σύστημα να έχει επανακάμψει πλήρως και να ξερνάει σκάνδαλα σε μηνιαία βάση, αισθάνομαι μια πίκρα γιατί το ποσοστό του Δημοψηφίσματος δεν αξιοποιήθηκε προκειμένου να επιχειρηθούν πραγματικές τομές και να ξεφορτωθούμε ως κοινωνία κάποια καρκινώματα. Απ’ την άλλη, αντιλαμβάνομαι ότι ο συμβολισμός του Δημοψηφίσματος παραμένει ενεργός. Όλη αυτή η συστράτευση εναντίον του, η λυσσασμένη δαιμονοποίησή του, η εμμονή με την «κωλοτούμπα» η οποία αναφέρεται ακόμα και στο σχετικό λήμμα της Wikipedia, αποδεικνύουν ότι το Δημοψήφισμα λειτούργησε ως μήνυμα ή έστω ως κραυγή. Το σύστημα την άκουσε, πόνεσαν τ’ αυτιά του κι έκτοτε προσπαθεί, συντεταγμένα, συντονισμένα και συστηματικά, να την αποσιωπήσει ή να αλλοιώσει την ηχώ της. Ο ζήλος με τον οποίο μέχρι και σήμερα διατυμπανίζουν την «αποτυχία» του Δημοψηφίσματος είναι η απόδειξη της επιτυχίας του.– Αντώνης, 48
Σπούδαζα τότε. Για τον καιρό λίγο πριν το δημοψήφισμα θυμάμαι ότι υπήρχε μια πολύ πολωμένη ατμόσφαιρα. Αναρωτιόμουν για τον διπλανό μου σε ποια μεριά είναι, τι να είναι άραγε αυτό που υποστηρίζει. Ήταν ένα θέμα για το οποίο κανείς δεν συζητούσε εύκολα και ανοικτά, με έναν συμφοιτητή για παράδειγμα, πιο χαλαρά, γιατί ο καθένας δεν ήξερε και δεν μπορούσε να μαντέψει τη θέση του άλλου. Σαν συναίσθημα, έμεινε αυτό της χαράς. Χάρηκα με το αποτέλεσμα γιατί δεν το περίμενα. Ένιωσα θετική αγωνία για το μέλλον, ελπίδα, αλλά και ένα ερωτηματικό για το τι θα σημαίνει η εφαρμογή του.– Μίνα, 30
Είχα αγωνία για το αποτέλεσμα ενώ ήμουν υποψιασμένη για το πώς θα χρησιμοποιηθεί. Ήλπιζα σε μια θετική έκπληξη αλλά τελικά είναι αποκαρδιωτικό να γίνεται πραγματικότητα το αρνητικό σενάριο που είχες στο μυαλό σου. Από το κλείσιμο της κάλπης και μετά παρακολουθούσα τα αποτελέσματα στην τηλεόραση καθώς και τις αναρτήσεις στο Τwitter. Η γενική ατμόσφαιρα, ειδικά την επόμενη μέρα, θυμάμαι πως ήταν εορταστική και ελπιδοφόρα όπως το έπαιζαν δηλαδή και επικοινωνιακά. Στο πίσω μέρος του μυαλού μου, όμως, ήξερα ότι θα υπάρξει πολιτική στροφή.– Βάσια, 40
Μετά από μια πολύ σουρεάλ εβδομάδα με κλειστές τράπεζες, ουρές στα ATM και ατέλειωτες συζητήσεις για το τι μπορεί να σημαίνει η νίκη του «ΝΑΙ» ή του «ΟΧΙ», το βράδυ του δημοψηφίσματος με βρήκε σε σπίτι φίλου, όπου είχαμε μαζευτεί λες και βλέπουμε μπάλα, για να παρακολουθήσουμε ψήνοντας το αποτέλεσμα. Η ατμόσφαιρα ήταν κάπως διχασμένη και δεν εννοώ λόγω διαφωνιών, αλλά λόγω διαφορετικής αντιμετώπισης της κατάστασης. Κάποιοι ήμασταν πιο χαλαροί και ψύχραιμοι, ενώ κάποιοι άλλοι, μετά την επικράτηση του «ΟΧΙ», θεώρησαν ότι έρχονται δύσκολες μέρες καθώς η χώρα θα φύγει από το ευρώ.
Προσωπικά, κάπως περίμενα ότι το δημοψήφισμα ήταν απλά ένα διαπραγματευτικό χαρτί και δεν υπήρχε περίπτωση η κατάσταση να πάει στα άκρα, οπότε ήμουν επιφυλακτικός και περίμενα τις εξελίξεις των επόμενων ημερών, όπου ακολούθησαν κι άλλες σουρεάλ στιγμές, όπου όλοι στη δουλειά βλέπαμε ζωντανές ανταποκρίσεις από τα Eurogroup. Ημέρες που σίγουρα δεν θα ξεχάσω ποτέ, ημέρες που πραγματικά δεν μου λείπουν καθόλου.– Βαγγέλης, 38
H σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών ΕΜΠ εκείνη την ημέρα ταξίδευε για τη Νίσυρο για τις Μεγάλες Γεωδαιτικές Ασκήσεις. Την ημέρα της ψηφοφορίας μπαίναμε στο πλοίο. Θυμάμαι πως όσοι δεν είχαμε πάει να ψηφίσουμε ήμασταν πολύ στεναχωρημένοι. Δεν προλάβαινα γιατί θα έπρεπε να πάω να ψηφίσω στην Κόρινθο ενώ το πλοίο μας αναχωρούσε γύρω στις 08:00 από το λιμάνι του Πειραιά. Κάποιοι τυχεροί είχαν προλάβει να ψηφίσουν.
Κατά τη διάρκεια του 20ωρου ταξιδιού μας ασχολούμασταν μόνο με αυτό. Είχαμε τελειώσει το 3ο έτος της σχολής και θυμάμαι να καθόμαστε σχεδόν σε όλο το ταξίδι μπροστά από τις τηλεοράσεις και να συζητάμε για το ενδεχόμενο να φύγουμε από την Ευρωζώνη και το «ΟΧΙ» του Ελληνικού λαού. Η συνέχεια γνωστή… – Στέλιος, 31
Το δημοψήφισμα με βρήκε στο τέλος της φοιτητικής μου περιόδου. Σαν ένα παιδί της γενιάς του 1990, που μεγάλωσε στη μεγάλη ακμή της Ελλάδας, ένιωθα ότι μετά από 5 χρόνια λιτότητας ήρθε η ώρα για μια μεγάλη αλλαγή. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία υποσχόμενος ότι θα ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση και υπήρχε το αίσθημα ότι με μεγάλες θυσίες, που θα διαρκέσουν λίγο καιρό, θα πατάγαμε ξανά στα πόδια μας, ανεξάρτητοι από την πορεία των μεγάλων μας Ευρωπαίων «αδελφών».
Η επαγγελματική ανασφάλεια μιας ολόκληρης γενιάς, της δικής μου, φαινόταν ότι έφτανε στο τέλος. Τι πιο αισιόδοξο από αυτό; Υποσχέσεις που δεν ήξερε κανείς αν μπορούσαν να υλοποιηθούν, αλλά όλοι ήλπιζαν. Βγήκε το «ΟΧΙ» που πολλοί μετέφραζαν σαν το διαζύγιο με την Ευρώπη αλλά κανείς δεν ήξερε τι σημαίνει και πότε κανείς δεν έμαθε.– Πέτρος, 32
Ακολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.
