Film isn’t dead: Η επιστροφή της αναλογικής φωτογραφίας

Σε μια από τις πρώτες εξόδους μας με την κουμπάρα μου τη Μαριλού aka Madame Ginger, την είδα να βγάζει από την τσάντα της μια μικρή αναλογική μηχανή και να μου λέει «Κάτσε μοιραία στον τοίχο να σε φωτογραφίσω». Μερικές μέρες αργότερα κρατούσα τη φωτογραφία στα χέρια μου, κάτι που είχα χρόνια να κάνω και μερικές εβδομάδες αργότερα κρατούσα στα χέρια μου τη δική μου αναλογική φωτογραφική μηχανή.

Αν χαρακτήρισε κάτι τις διακοπές μου στη Δονούσα το 2024, ήταν η φράση «καθίστε λίγο να σας φωτογραφίσω» και μπορεί οι φίλες μου στην αρχή να δυσανασχετούσαν, πολύ γρήγορα όμως τσακωνόμασταν για το ποια θα χρησιμοποιήσει τα πολύτιμα κλικς του φιλμ. Και κάπως έτσι δημιουργήθηκε το άλμπουμ «Δονούσα 2024» με εμάς ασπρόμαυρες αλλά χαρούμενες σαν να έχουμε βγει μόλις από ανέμελες διακοπές το 1992, καθώς το μόνο που πρόδιδε ότι οι φωτογραφίες είχαν τραβηχτεί τον 21ο αιώνα ήταν τα κινητά που κρατούσαμε στα χέρια μας.

Υπήρξε όμως μια εποχή που δεν υπήρχαν κινητά και που κυρίως η φωτογραφία δε χωρούσε στην οθόνη ενός κινητού. Ήταν κάτι που μύριζε χημικά, ακουμπούσε στο φως, απαιτούσε υπομονή και τύχη. Ένα κλικ και μετά αναμονή, μέρες, ίσως εβδομάδες, μέχρι να εμφανιστεί το φιλμ και να μάθεις αν η στιγμή που κράτησες ήταν πράγματι όπως την ένιωσες.

Σήμερα, μέσα στον καταιγισμό των ψηφιακών εικόνων, όλο και περισσότεροι στρέφονται ξανά σε αυτή τη μαγεία του αργού και του ατελούς: στην αναλογική φωτογραφία. Δεν είναι απλώς μια ρετρό μόδα, αλλά είναι μια επιστροφή στην ουσία της πράξης. Στο να σηκώνεις τη μηχανή και να μετράς προσεκτικά το φως, να σκέφτεσαι πριν πατήσεις το κουμπί, να ξέρεις ότι κάθε καρέ έχει αξία.

Ο φωτογράφος Μιχάλης Πατσούρας σε μια αναλογική σέλφι.

«Η αναλογική φωτογραφία είναι η αφετηρία και το παρελθόν μου», λέει ο φωτογράφος Μιχάλης Πατσούρας. «Έτσι ξεκίνησα να φωτογραφίζω. Για μένα δεν αφορά μόνο τη διαδικασία της λήψης, αλλά και όλη την επεξεργασία των φωτοευαίσθητων υλικών των φιλμ και των χαρτιών εκτύπωσης. Ακόμα και η μυρωδιά των χημικών ή οι ήχοι των μηχανημάτων με γοητεύουν».

Εξηγεί πως, «Αυτό που αλλάζει στην αναλογική φωτογραφία είναι κυρίως η τεχνική. Για παράδειγμα, όταν χρησιμοποιείς ασπρόμαυρο φιλμ, φωτομετρείς για τα σκιερά σημεία και εμφανίζεις με βάση τα φωτεινά, τα οποία διορθώνεις κατά την εμφάνιση του φιλμ. Στο έγχρωμο φιλμ φωτομετρείς για τους ενδιάμεσους τόνους, αλλά έχει πολύ μικρή ανοχή στο λάθος, οπότε η επεξεργασία είναι πιο περιορισμένη. Στην ψηφιακή φωτογραφία η ανοχή στο λάθος είναι πολύ μεγαλύτερη. Το ζητούμενο ωστόσο παραμένει το ίδιο: η καλή φωτογραφία. Απλώς αλλάζει ο τρόπος χρήσης του κάθε μέσου».

Στην ερώτηση αν η επιστροφή στο φιλμ είναι απλώς νοσταλγία ή κρύβει μια βαθύτερη ανάγκη για επιβράδυνση, εστίαση και ουσία στην εικόνα, απαντά πως, «Πιστεύω πως για τον καθένα λειτουργεί διαφορετικά. Κάποιοι ενδιαφέρονται για τη σπουδή και θέλουν να γνωρίσουν ολοκληρωμένα τη διαδικασία. Άλλους τους ελκύει το ιδιαίτερο τελικό αποτέλεσμα. Είναι όπως αυτοί που προτιμούν να ακούν μουσική σε βινύλιο, για τον μοναδικό ήχο που προσφέρει. Θεωρώ ότι η αναλογική φωτογραφία είναι ένα ακόμη εργαλείο στη φαρέτρα του φωτογράφου, που μπορεί να χρησιμοποιήσει ανάλογα με τις ανάγκες του».

Το γερμανικό σκέλος της UNESCO μάλιστα, έχει εντάξει την αναλογική φωτογραφία στη λίστα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αναγνωρίζοντας τη συμβολή της στη διατήρηση της πολιτισμικής μνήμης και της φωτογραφικής τέχνης. Η διεθνής αυτή αναγνώριση ενισχύει και την εγχώρια τάση, καθώς οι νέες γενιές φωτογράφων και δημιουργών αντιμετωπίζουν πια το φιλμ όχι μόνο ως ρετρό επιλογή, αλλά ως ένα σύγχρονο, βιωματικό μέσο έκφρασης.

Η Κατερίνα Π. Τριχιά, ιδιοκτήτρια του φωτογραφείου True Colors (Γραβιάς 9-13, Εξάρχεια, Αθήνα), λέει πως, «Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στην εποχή μας, ακόμα και αν κάποια/ος επιλέξει να χρησιμοποιήσει φιλμ, είναι σπάνιο το να το τυπώσει. Αρκείται να έχει τις λήψεις του σε ψηφιακή μορφή (σκαναρισμένες). Με απασχολεί πολύ αυτό το ζήτημα, όχι τόσο ως επαγγελματία, όσο ως άτομο που πιστεύει στην αυξανόμενη αξία ενός εκτυπωμένου στιγμιότυπου, ανεξάρτητα από το αν προέρχεται από αναλογική, ψηφιακή ή κάμερα κινητού».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Katerina P. Trichia (@studio.trichia)

Σημειώνει επίσης πως, «Αν και το φωτογραφείο υφίσταται από τη δεκαετία του ‘80, ο πατέρας μου είχε σταματήσει να προμηθεύεται φιλμ. Γενικά τα φωτογραφεία, πέρασαν και περνάνε μεγάλη κρίση λόγω της ανόδου της ψηφιακής φωτογραφίας. Πολλά φωτογραφεία έχουν ήδη κλείσει. Τα τελευταία δύο χρόνια που ανέλαβα το φωτογραφείο, κατάλαβα γρήγορα ότι πρέπει να παραγγείλω φιλμ και φωτογραφικές μηχανές μιας χρήσης, γιατί μου το ζητούσε ο κόσμος. Μέχρι και σήμερα, διστάζω να κάνω μια πολύ μεγάλη παραγγελία, γιατί ως εμπόρευμα το φιλμ είναι πολύ ακριβό, με πολύ μικρό περιθώριο κέρδους».

Όσο για το αν αυτή η αγάπη για την αναλογική φωτογραφία θα έχει μέλλον, η Κατερίνα Π. Τριχιά απαντά πως, «Όπως αντίστοιχα το βινύλιο έχει αποδείξει τη διάρκειά του στον χρόνο, έτσι και η αναλογική φωτογραφία δεν είναι μόδα και δεν πιστεύω ότι πέθανε ποτέ. Υπάρχει εδώ και χρόνια και το slogan: Film isn’t dead. Όσο οι τιμές των φιλμ δεν κατεβαίνουν, η αναλογική φωτογραφία θα παραμείνει μία niche επιλογή.

Προς το παρόν επιχειρηματικά δε με ενδιαφέρει να επικεντρωθώ κυρίως σε αυτόν τον τομέα, αλλά σίγουρα θα συνεχίσω να προσφέρω συσχετιζόμενες υπηρεσίες και προϊόντα. ΑΝ (με κεφαλαία και τα δύο γράμματα) τα εργοστάσια συνεχίσουν την παραγωγή και λειτουργία τους, γιατί φέτος το καλοκαίρι η Kodak, ανακοίνωσε ότι μετά από 133 λειτουργίας το μέλλον της είναι οικονομικά αμφίβολο και ότι ίσως αναγκαστεί να σταματήσει τη λειτουργία της».

Δεν είναι όμως μόνο η νοσταλγία που κάνει τις νεότερες γενιές να ψάχνουν φιλμ και παλιές μηχανές. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, η Gen Z χρησιμοποιεί τις αναλογικές κάμερες σαν τρόπο να εκφραστεί και να σταθεί απέναντι στον τέλειο, φιλτραρισμένο κόσμο των social media. Για εκείνους, το φιλμ δεν είναι απλώς τεχνολογία, αλλά σύμβολο αυθεντικότητας.

Ο κόκκος, τα καμένα φώτα, οι διαρροές χρώματος, όλα αυτά που κάποτε θεωρούσαμε λάθη, γίνονται τώρα το πιο γοητευτικό κομμάτι της εικόνας. Κάθε ατέλεια λέει κάτι για τη στιγμή, για το χέρι που κράτησε τη μηχανή, για το φως που πέρασε από τον φακό. Ίσως τελικά αυτή η επιστροφή στο φιλμ να μην είναι επιστροφή στο παρελθόν, αλλά μια δήλωση παρουσίας σε έναν κόσμο που κινείται πολύ γρήγορα.

«Από μικρός θυμάμαι ότι με έλκυε η διατήρηση μια στιγμής στην ιστορία μέσω της φωτογραφίας. Το μέσο της φωτογραφίας για εμένα αποτελούσε μια μορφή κλεφτής ματιάς στο παρελθόν. Στις εικόνες του, στους ανθρώπους του, στα συναισθήματά του», παραδέχεται ο ερασιτέχνης φωτογράφος Μιχάλης Κατσούρης, που έχει πάντα στην τσάντα του την αναλογική φωτογραφική μηχανή του.

«Αυτό θεωρώ που με ελκύει περισσότερο στο φιλμ είναι ότι αποτελεί τον ορισμό της φωτογραφίας», σημειώνει. «Κυριολεκτικά γράφεις το φως πάνω σε φιλμ και αυτό οδηγεί στην αποτύπωση εικόνων. Οπότε αυτό από μόνο του, με συγκινεί αρκετά περισσότερο από μια φωτογραφία που αποτελείται από 0 και 1. Επίσης, το αίσθημα του να περιμένεις να παραλάβεις τις εμφανισμένες φωτογραφίες σου είναι τέλειο».

Όσο για τα περιορισμένα κλικς που σου δίνει μια αναλογική φωτογραφική μηχανή, εξηγεί πως αυτό τον κάνει πιο προσεκτικό και σεβαστικό προς το θέμα του. «Όταν ξέρεις ότι έχεις 36 κλικς θα το διπλοσκεφτείς να θυσιάσεις 2-3 κλικς στο ίδιο κάδρο, ενώ μαθαίνεις και να εκτιμάς τη μοναδικότητα της κάθε στιγμής που θέλεις να φωτογραφίσεις».

Μιλώντας μαζί του, κάποια στιγμή φτάσαμε αναπόφευκτα και στο ζήτημα του κόστους. «Το αν είναι ακριβό σπορ ή όχι δεν μπορώ να το απαντήσω καθώς έγκειται στην οικονομική δυνατότητα κάθε ατόμου αλλά και στις προτεραιότητές του. Σίγουρα χρειάζεται ένα budget αλλά όπως τα χρήματα που ξοδεύεις σε κάθε χόμπι σου επιστρέφονται πίσω με πολύ πιο ουσιαστικούς τρόπους».

Το 2025 η αναλογική φωτογραφία μοιάζει με μια ήρεμη ανάσα μέσα στον θόρυβο του ψηφιακού κόσμου. Δεν υπόσχεται τελειότητα, αλλά αλήθεια, δεν αναζητά τα φίλτρα, αλλά το φως. Ίσως γι’ αυτό όσοι την ανακαλύπτουν ξανά, τη νιώθουν σαν επιστροφή σε κάτι οικείο, μια πιο αργή, πιο ανθρώπινη σχέση με την εικόνα. Γιατί, τελικά, κάθε καρέ στο φιλμ δεν είναι απλώς μια φωτογραφία, αλλά ένα μικρό κομμάτι ζωής που δεν επαναλαμβάνεται.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ