Λογοκρίνοντας τους στίχους: 8 τραγούδια που απαγορεύτηκαν από τη Χούντα

Λίγους μήνες μόνο μετά από την κατάλυση της δημοκρατίας από τη Χούντα, την 1η Ιουνίου του 1967, αποφασίζεται και διατάζεται, κατά την προσφιλή τακτική του καθεστώτος, με ειδικό διάταγμα του Οδυσσέα Αγγελή, η  απαγόρευση των τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη. Το κείμενο το διατάγματος έγραφε:

“Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τα ακόλουθα, ισχύοντα διά ολόκληρον την επικράτειαν:

Απαγορεύεται: α) Η ανατύπωσις ή η εκτέλεσις της μουσικής και των ασμάτων του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη, τέως αρχηγού της νυν διαλυθείσης κομμουνιστικής οργανώσεως ΄Νεολαία Λαμπράκη’, δεδομένου ότι η εν λόγω μουσική εξυπηρετεί τον κομμουνισμόν”.

Τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ήταν μια μόνο -η γνωστότερη ίσως- περίπτωση της λογοκρισίας σε μια συστηματική προσπάθεια να εξαφανίσει από το προσκήνιο οποιαδήποτε κριτική προς το καθεστώς φωνή προχωρώντας είτε κατασταλτικά είτε και προληπτικά (πρβλ. Τραγούδια Μίκη Θεοδωράκη). Κρούσματα λογοκρισίας υπήρχαν βέβαια και πριν τη Χούντα. Με απόφαση του δικτάτορα Παπαδόπουλου, στις 29 Απριλίου 1967, συγκροτήθηκε η Υπηρεσία Ελέγχου Τύπου στη Γενική Διεύθυνση Τύπου της Προεδρίας της Κυβερνήσεως.

 Εδώ μαζέψαμε μερικά από τα τραγούδια εκείνα που λογοκρίθηκαν την περίοδο της Χούντας, είτε εξολοκλήρου είτε με παραλλαγμένους στίχους.

> Θα κλείσω τα μάτια

Το κομμάτι ηχογραφήθηκε το 1967 σε στίχους Άκη Πάνου και με τελείως διαφορετικούς στίχους, ερμηνευμένο από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Χαρούλα Λαμπράκη. Οι στίχοι μίλαγαν για τη μιζέρια και τις δύσκολες συνθήκες ζωής για τους φτωχούς.

 

Τον έρωτα φαρμάκωσε η μιζέρια

κομμάτιασε η φτώχεια την καρδιά

δεν ήρθανε για μας τα καλοκαίρια

και έγινε η ζωή τόσο βαριά

 

Θα κλείσω τα μάτια, θ’ απλώσω τα χέρια

μακριά από τη φτώχεια, μακριά απ’ τη μιζέρια

θα πάρω τη στράτα κι εγώ τη μεγάλη

θα κλείσω τα μάτια και όπου με βγάλει

 

Πού να βρεθεί ντροπή να με κρατήσει

στη λάσπη και στην ξύλινη σκεπή

τη φτώχεια που μας έχει γονατίσει

τη νιώθω μεγαλύτερη ντροπή

 

Θα κλείσω τα μάτια, θ’ απλώσω τα χέρια

μακριά από τη φτώχεια, μακριά απ’ τη μιζέρια

θα πάρω τη στράτα κι εγώ τη μεγάλη

θα κλείσω τα μάτια και όπου με βγάλει

 

Το κομμάτι και οι στίχοι του παραλλάσσονται προς το πιο ερωτικό και το κομμάτι ξανακυκλοφορεί το 1971 με την έγκριση πια των λογοκριτών.

 

Σε πότισα το πιο γλυκό μου δάκρυ

με πότισες τον πιο γλυκό καημό

σε άγγιξα στου ονείρου μου την άκρη

και στράγγιξα τον πρώτο στεναγμό

 

Θα κλείσω τα μάτια θ’ απλώσεις τα χέρια

να βρουν να φωλιάσουν λευκά περιστέρια

αγάπη μου πρώτη αγάπη μεγάλη

θα κλείσω τα μάτια κι όπου με βγάλει

 

Λαχτάρησα ζωή απ’ τη ζωή σου

λαχτάρησες το φως του αυγερινού

στα σύννεφα περπάτησα μαζί σου

κι ανοίξανε οι πόρτες τ’ ουρανού

 

Θα κλείσω τα μάτια θ’ απλώσεις τα χέρια

να βρουν να φωλιάσουν λευκά περιστέρια

αγάπη μου πρώτη αγάπη μεγάλη

θα κλείσω τα μάτια κι όπου με βγάλει

 

> Μαλαματένια Λόγια

 Στο εμβληματικό τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου σε στίχους Μάνου Ελευθερίου γίνεται μια αφήγηση της ιστορίας του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, με τέλος της αφήγησης να είναι η Επταετία. Η λογοκρισία επενέβη στο ποίημα και άλλαξε δύο σημεία.

– “κι όχι να ζεις μ’ αυτή τη συμμορία”: η λεξη ‘συμμορία’ αλλάζει σε ‘κομπανία’.

– “και ξημερώματα Παρασκευή”: άλλαξε σε “ξημερώνοντας μέρα κακή (η Χούντα έγινε ξημερώματα Παρασκευής προς Σάββατο).

> Ζεϊμπέκικο (Με αεροπλάνα και βαπόρια)

Το κομμάτι συμπεριλαμβάνεται στον δίσκο του Διονύση Σαββόπουλου ‘Βρόμικο Ψωμί’, το 1972, το οποίο «Απερρίφθη… διότι δεν συνεμμορφώθη με τας υποδείξεις». Μετά την πτώση της Χούντας το τραγούδι επανεμφανίζεται με τη συμμετοχή της Σωτηρίας Μπέλλου το 1975. Εδώ θα ακούσετε την πρώτη εκτέλεση:

>  Πάει ο καιρός

Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και στίχους του Νίκου Γκάτσου και πρώτη ερμηνεία του Μπιθικώτση. Βγαίνει το 1965 αλλά αντιμετωπίζει προβλήματα με τη λογοκρισία μέσα στο καθεστώς.

 

Πάει ο καιρός, πάει ο καιρός

που ήταν ο κόσμος δροσερός

και κάθε αυγή ξεκινούσε μια πηγή

για να ποτίσει όλη τη γη.

 

Ήρθανε νύχτες και βροχές

και χειμωνιάσαν οι ψυχές

και στο βαθύ το σκοτάδι έχει σταθεί

ένα παιδί να ζεσταθεί.

 

Τώρα το δάκρυ κυλάει στο χώμα,

και πέρα απ’ το βοριά

ένα καράβι ρωτάει ακόμα

πού θα βρει στεριά.

 

Πάει ο καιρός…

 

Το 1971 επανακυκλοφορεί με την ίδια μελωδία αλλά με τροποποιημένο το όνομα (‘Πρωτομηνία’) και τους στίχους.

 

Πρωτομηνιά πρωτομηνιά

πήρα τους δρόμους παγανιά

να βρω πού πας, ποιο παράθυρο χτυπάς

τώρα που πια δε μ’ αγαπάς

 

Πρωτομηνιά πρωτομηνιά

ψηλή μου δένδρολιβανια

δεν ήρθες χθες, δε μ’ αντάμωσες προχθές

κι είχα τις πόρτες ανοιχτές…

 

Τώρα το δάκρυ κυλάει ακόμη

θολώνει τη ματιά

ήσουν μια σπίθα μικρή στο χώμα

κι έγινες φωτιά…

 

> She loves you

Ακόμα και το γνωστό και καθόλου πολιτικό κομμάτι των Beatles λογοκρίνεται και απαγορεύεται η αναπαραγωγή του. Οι μεγάλες αμερικανικές μπάντες της εποχής θεωρείται ότι προάγουν τον γιεγιεδισμό (από το συγκεκριμένο κομμάτι βγαίνει ο όρος), το καινό δαιμόνιο που διαφθείρει τις νεολαίες.

Είναι γνωστή άλλωστε η ιστορία της συναυλίας των Rolling Stones όπου, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, οι αστυνομικοί ακούγοντας “Satisfaction” θέωρησαν ότι ακούν “Θα σας σφάξω” και διέλυσαν το live.

> Ο Δρόμος

Ο ‘Δρόμος’ είχε ήδη λογοκριθεί στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Κυκλοφορεί το 1964 σε ερμηνεία της Σούλας Μπιρμπίλη και λογοκρίνεται και πάλι από τη Χούντα.

 “Απερρίφθη υπό της Α/θμίου Επιτροπής διότι δια της προφανούς μεταφορικής εννοίας των στίχων προσβάλλεται η ιδέα της ελευθερίας (παρομοίωσις με μάντρα παλαιών υλικών κλπ)”.

> Ζαβαρακατρανέμια

Το τραγούδι αυτό του Γιάννη Μαρκόπουλου ήταν γραμμένα στα χρόνια της δικτατορίας και είχε σαφές αντιδικτατορικό μήνυμα. Προκειμένου όμως να περάσει από τη λογοκρίσια, ο στίχος ο Μαρκόπουλος σκέφτηκε τη λέξη Ζαβαρακατρανέμια όπου:

 

Ζάβαρα σημαίνει λάβαρα

Κάτρα σημαίνει μαύρα

Νέμια σημαίνει ανέμισαν

>Θα Σημάνουν οι Καμπάνες

 

 Σε αυτή την εκπληκτική σκηνή από την ταινία ‘Ο Θανάσης στη χώρα της σφαλιάρας’ βρίσκει τυχαία μια κασέτα σε ένα φορτηγό. Στην κασέτα ήταν γραμμένα απαγορευμένα κομμάτια του Μίκη Θεοδωράκη. Στην προκειμένη το απαγορευμένο ‘Θα σημάνουν οι καμπάνες’. Ο Βέγγος φιλάει ενθουσιασμένος την κασέτα αλλά δεν καταλαβαίνει ότι είναι ανοιχτό το μεγάφωνο.

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo/ Fritz Reiss)