Πάμπλο Πικάσο: Ένας ταύρος που αντίκρισε κόκκινο

O Δόκτωρ Σαλβαδόρ κρατά στα χέρια του ένα μωρό που μόλις βγήκε από τη μήτρα της μητέρας του. Κανένας παλμός, καμία κίνηση. Το μωρό θεωρείται νεκρό. Ο Σαλβαδόρ ανάβει ένα από τα αγαπημένα του πούρα Αβάνας και φυσάει το καπνό στο πρόσωπο του βρέφους. Η ψυχή του νεογνού αναπήδησε και ξέφυγε από τον θάνατο σαν μαχόμενος ταύρος. Ένα ακίνητο μέχρι τότε σώμα κάνει τους πρώτους του σπασμούς και ένα στόμα δίχως φωνή βγάζει το πρώτο του ουρλιαχτό. Το μωρό τελικά ζει και έχει πάνω του σαν γλίτσα αμέτρητα ταλέντα. Έζησε. Πέθανε. Τώρα, το νούμερο ένα εγωκεντρικό κάθαρμα που γνώρισε ποτέ η Τέχνη, τριγυρνά σε διάφορες γωνιές της Ισπανίας, πίνει τον καφέ του στα στενά της Μονμάρτης και δηλώνει παρών σε κάθε γκαλερί του κόσμου.

(O Πικάσο στο γαλλικό στούντιο του, το 1953 / AP Photo)

Πάμπλο Πικάσο. Ολόκληρο το όνομά του, φτάνει τους εκατό χαρακτήρες. Για να γίνει γνωστός, χρειάστηκε τους δώδεκα. Γεννήθηκε στη Μάλαγα στις 25 Οκτωβρίου στου 1881 και πέθανε ζαρωμένος και απομονωμένος, στα ενενήντα ένα του χρόνια στη βίλα του στη Γαλλία. Εκεί ήταν όταν ζωγράφισε τον τελευταίο του πίνακα, την τελευταία του ζωγραφιά με κηρομπογιές. Μιλούσε συχνά για το αναπόφευκτο. Οι νεκροκεφαλές στα έργα του ήταν εκεί για να του θυμίζουν πως κανείς δεν κέρδισε τον θάνατο.

Η πρώτη τους γνωριμία έγινε όταν εκείνος ήταν δεκατριών. Η ‘Κόντσα’, η αδερφή του, ήταν βαριά άρρωστη και ο Πάμπλο, μη αντέχοντας τον πόνο που προκαλούσε η κατάστασή της στους γονείς του, κάνει μια συμφωνία με τον Θεό. ‘Το ταλέντο μου για τη ζωή της’. Δίνει υπόσχεση πως δεν θα ζωγραφίσει ξανά, αρκεί να ζήσει η αδερφή του. Ο Πάμπλο πιάνει στα χέρια του το πινέλο λίγο καιρό αργότερα. Η ‘Κόντσα’ πεθαίνει από διφθερίτιδα. Πνίγεται από τις τύψεις, νιώθει ένοχος. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά που ένιωσε έτσι. Από τότε, ένας εσωτερικός εγκεφαλικός μηχανισμός θα απορρίπτει ασταμάτητα οτιδήποτε τον απειλεί και τον κάνει ευάλωτο. Ο κοντός που ζωγράφιζε περιστέρια, πλέον προτιμούσε τους ταύρους και σαν τέτοιος έζησε, σαν ταύρος που αντίκρισε κόκκινο.

Όσο περνούσαν τα χρόνια, τα μάτια του βυθίζονταν στο σκοτάδι. Αυτά ήταν το όπλο του. Αυτά ήταν που έφερναν τις γυναίκες κοντά του, αυτά επίσης μπορούσαν να τις εκτοπίσουν με ένα απλό, κενό βλέμμα, αρκετό για να καταλάβουν πως έχεi έρθει το τέλος της όποιας σχέσης τους. ‘Οι γυναίκες είναι μηχανές που αποφέρουν πόνο’, θα πει στην ερωμένη του, Φρανσουά Ζιλό, η μόνη που ξέφυγε από τον λαβύριθνο της προσωπικότητας του Πικάσο. Αστείο αν σκεφτεί κανείς πως δεν έμεινε στιγμή χωρίς εκείνες.

(Με τον Αμεντέο Μοντιλιάνι και τον Γάλλο ποιητή Αντρέ Σαλμόν / Istituto Modogliani via AP)

Αν δεν ήταν ζωγράφος και γλύπτης, ίσως ήταν ένας απλός άνθρωπος σε ένα πάρκο του Παρισιού και θα παρέδιδε καθημερινά μαθήματα σκακιού. Ήξερε να χειρίζεται κάθε άνθρωπο ξεχωριστά σαν πιόνι. Όλες του οι γυναίκες υπήρξαν οι βασίλισσες που θυσιάζονταν για να ζήσει ο βασιλιάς, με έπαθλο την προσωπική του ευχαρίστηση. Μα οι γυναίκες ήταν μέρος της ζωής του, μιλούσε για εκείνες μέσα από τους πίνακές του, επεδίωξε τον πόνο από εκείνες χωρίς ποτέ να τον λάβει. Ίσως, στην τελική, αυτό ήταν που ζητούσε. Ήταν άνθρωπος που είχε τη δύναμη να φτιάχνει τους δικούς του κανόνες και παράλληλα να σπάει τους κανόνες των άλλων. Ήθελε να έχει τον έλεγχο, να νιώθει σαν μικρό παιδί πως απειλείται και στο τέλος να βγαίνει νικητής.

Άρθρα της εποχής για τα πρώτα χρόνια του Πικάσο στη Γαλλία, μιλούν για ένα νέο Θεό που προσπαθεί να φτιάξει τον κόσμο από την αρχή. Έναν σκοτεινό Θεό που ζωγραφίζει πρόσωπα δίχως χαμόγελα – το σπίτι ενός λεπρού είναι περισσότερο κατοικήσιμο από τον κόσμο που πλάθει εκείνος. Το μπλε της θλίψης τον έχει περιβάλει και ο εγωισμός του είναι εκεί, πιστός και ανίκητος. Οι πίνακές του μοιάζουν άρρωστοι. Είναι μια επαλαναμβανόμενη κατάβαση στην κόλαση. Ο Καρλ Γιούνγκ θα τον χαρακτηρίσει σχιζοφρενή μόλις τους αντικρίσει για πρώτη φορά.

(1965, ο Πικάσο ποζάρει μπροστά στον αγαπημένο του ‘Χορό’, τον πίνακα που κράτησε μαζί του για 40 χρόνια πριν τον πουλήσει / AP Photo)

Μία μέρα στο υποσυνείδητο του Πικάσο θα ήταν η απόλυτη εξερεύνηση για τον Φρόιντ. Θα τρύπωνε σε μια γωνιά και θα σημείωνε τις στιγμές που η μητέρα του, οι αδερφές του, η πρώτη του γυναίκα στο μπουρδέλο της οδού Αβινιόν και κάθε γυναίκα που πέρασε από τη ζωή του, τον άγγιξαν. Θα έβρισκε την απάντηση στην ερώτηση: ‘Για ποιο λόγο παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Μινώταυρο;’. Θα έβρισκε και θα να ανέλυε το αίσθημα της φυγής που τρύπωνε στο κρανίο του και τον έκανε να αλλάζει τις γυναίκες όπως τα πινέλα όταν αυτά έχαναν την απαλότητά τους. Θα έβλεπε το μέγεθος του αποτυπώματος που άφησε πάνω στον Πικάσο ο θάνατος της αδερφής του.

‘Όταν πεθάνω θα υπάρξει ένα ναυάγιο και όπως συμβαίνει με τα μεγάλα πλοία που βυθίζονται, πολλοί άνθρωποι θα βυθιστούν μαζί μου’. Προφήτης ή απλά ρεαλιστής;

Η Ντόρα Μαρ, μία από τις ερωμένες του, κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική κάνοντας θεραπείες με ηλεκτροσόκ, η Μαρί-Τερέζ, μητέρα της μίας του κόρης κρεμάστηκε στην επέτειο των πενήντα χρόνων από τότε που γνωρίστηκαν, η Ζακλίν, η δεύτερή του γυναίκα, αυτοπυροβολήθηκε σημαδεύοντας τον κρόταφό της και ο εγγονός του, ο Παμπλίτο, πέθανε τρεις μήνες μετά την κηδεία του Πικάσο, αφού εκείνη τη μέρα είχε πιει ένα δοχείο με χλωρίνη. Η εγγονή του Πικάσο κατηγορεί εκείνον για όλα τα μαρτύρια που βίωσε ο περίγυρός του. Για εκείνη, ο Πικάσο σημαίνει θάνατος.

Γυναίκες, παιδιά, ταύροι, άλογα, μαύρο, άσπρο και το χάος. Όλα αυτά σμίγουν αρμονικά μέσω της καταστροφής. Ένας βομβαρδισμός από ψυχρά συναισθήματα, ερωτήματα και θαυμασμό για την τέχνη του Πικάσο έρχονται να πάρουν τη θέση του πραγματικού βομβαρδισμού της Γκερνίκα από τα γερμανικά αεροπλάνα. Αλήθεια, ποιος θα μπορούσε να δημιουργήσει κάτι τέτοιο αν ο ίδιος δεν είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον θάνατο και την ολοκληρωτική ψυχική φθορά;

Μια παρένθεση

(Μάρτιος 1948, Γαλλική ριβιέρα / AP Photo)

Καθώς η Γκερνίκα βρισκόταν σε εξέλιξη, Η Μαρί-Τερέζ, ερωμένη και μητέρα του παιδιού του, πηγαίνει στο στούντιο του Πικάσο. Η Ντόρα, επίσης ερωμένη του, ανοίγει την πόρτα και μια σκηνή βγαλμένη από ταινία ξεκινά: “Έχω κάνει ένα παιδί μαζί του, η θέση μου είναι εδώ, μαζί του”. Η Ντόρα απαντά: “Εγώ δεν έχω παιδί μαζί του, αλλά δεν έχει σημασία”. Την ίδια στιγμή ο Πικάσο, ατάραχος, συνεχίζει να ζωγραφίζει. Η Τερέζ τον ρωτά: “Ποια από τις δύο θα φύγει;”. Ο Πικάσο συνεχίζει να ζωγραφίζει.”Βρείτε τα μόνες σας” απαντάει. Οι δύο κοπέλες άρχισαν να παλεύουν. Ο ίδιος, κάποια χρόνια αργότερα, δήλωσε πως ήταν ευχαριστημένος με αυτήν την κατάσταση.

Η τελεία

(Φωτογραφία χωρίς γνωστή χρονολογία λήψης / AP Photo)

Το σώμα που τον υπηρέτησε πιστά στα καλύτερά του χρόνια, εξασθενεί και η μεγαλύτερη αρρώστια είναι εγκλωβισμένη στο μυαλό του. Οι σκέψεις πως έφτανε το τέλος έτρωγαν βασανιστικά τα τελευταία δευτερόλεπτα της ζωής του. Στα μάτια του υπάρχει ο τρόμος. Ο Πικάσο, αυτός ο τεράστιος ζωγράφος, ο εγωπαθής και ακούραστος, είναι φοβισμένος. Τα γιγάντια μάτια του αντικρίζουν αυτά του θανάτου. To κρανίο του ταύρου που ζωγράφισε και τόσο αγάπησε από παιδί, σιγά σιγά του ρουφάει τη ψυχή. Ο Μινώταυρος αργοπεθαίνει. Πριν κλείσει τα μάτια του για τελευταία φορά, το παιδί μέσα του πήρε τον λόγο: “Γιατρέ, κάνεις λάθος που δεν παντρεύεσαι, είναι χρήσιμο”.

(Κεντρική φωτογραφία: Ο Πικάσο και η σύζυγός του, Ζακλίν, παρακολουθούν μια ταυρομαχία στο Φρεΐ, στη Γαλλική Ριβιέρα, το 1970 / AP Photo)