ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

17 Έλληνες Πανεπιστημιακοί ερευνούν τις αμερικανικές σειρές

Και δημιουργούν ένα ξεχωριστό επιστημονικό βιβλίο. To PopCode μίλησε στους ανθρώπους πίσω από την πολυαναμενόμενη έκδοση.

‘House of Cards’, ‘Φιλαράκια’, ‘Τόλμη και Γοητεία’, ‘Sex and the City’. O κατάλογος τεράστιος. Οι ώρες που έχεις αφιερώσει μπροστά από την οθόνη εκατοντάδες. Χιλιάδες. Οι αμερικανικές σειρές έχουν εξελιχτεί σε αγαπημένη τηλεοπτική συνήθεια των Ελλήνων, οι οποίοι καταναλώνουν πρότυπα και συμπεριφορές, ακολουθώντας πιστά τις τάσεις της νέας εποχή που ζητά περιεχόμενο εδώ και τώρα! Πώς, όμως, μπορεί να κωδικοποιηθεί επιστημονικά ένα τέτοιο αχανές πεδίο αρκετών δεκαετιών;

Οι Πανεπιστημιακοί Βασίλης Βαμβακάς και  Αγγελική Γαζή το τόλμησαν, έχοντας την επιμέλεια, τον συντονισμό και τη θεώρηση του συλλογικού επιστημονικού τόμου: «Αμερικανικές σειρές στην ελληνική τηλεόραση: δημοφιλής κουλτούρα και ψυχοκοινωνική  δυναμική», που θα κυκλοφορήσει σε λίγο καιρό από τις εκδόσεις Παπαζήση και περιλαμβάνει τη δουλειά 17 συνολικά ερευνητών!

Τι περιμένετε; Πατήστε το Play! Εδώ και τώρα:

17 ερευνητές, 14 κεφάλαια, ένα βιβλίο για τις αμερικανικές σειρές

«Η συγκεκριμένη επιστημονική προσπάθεια πραγματεύεται τα αμερικανικά σήριαλ στην ελληνική τηλεόραση στο πλαίσιο δυο αυτόνομων και συμπληρωματικών διαστάσεων: Η πρώτη διάσταση επικεντρώνεται στη διερεύνηση του μυθοπλαστικού προγράμματος των ελληνικών καναλιών, στην ανάδειξη τηλεοπτικών ειδών των αμερικανικών σειρών (σαπουνόπερες, αστυνομικά, επιστημονική φαντασία-μυστηρίου, κωμωδίες, περιπέτειες, δραματικές σειρές) και στη συσχέτιση του τρόπου υποδοχής των αμερικανικών σειρών με συγκεκριμένες συνθήκες της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Η δεύτερη διάσταση της έρευνας αφορά τις επιδράσεις και την πρόσληψη των αμερικανικών σειρών στην Ελλάδα, τις πολιτιστικές και ψυχοκοινωνικές διεργασίες που συνεπάγεται η διάδοση τους στη χώρα μας, τις αναπαραστάσεις του Έλληνα τηλεθεατή των σειρών, πρότυπα, στερεότυπα και ζητήματα πολιτικής και ιδεολογικής επιβολής, ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα, την κοινωνική τάξη κ.α», αναφέρει η Αγγελική Γαζή.

Η Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου στέκεται στις δυσκολίες του εγχειρήματος, καθώς και στο ποιες σειρές επιλέχτηκαν για την έρευνα.

«Ήταν ένα μεγάλο ερευνητικό εγχείρημα και ο συντονισμός του ήταν δύσκολος και χρονοβόρος καθώς στον τόμο συμμετέχουμε 17 ερευνητές με 14 κεφάλαια. Παράλληλα, υπήρξε δυσκολία πρόσβασης σε συγκεκριμένα αρχεία, ενώ η έρευνα ακροατηρίου για τηλεοπτικό περιεχόμενο παρελθόντων δεκαετιών, για μιντιακό περιεχόμενο δηλαδή που δεν είναι σύγχρονο, αποτέλεσε, όπως σε όλες τις έρευνες κοινού, έναν ερευνητικό σκόπελο που έπρεπε να ξεπεράσουμε. Τέλος, η επιμέλεια ενός τόμου 600 σελίδων απαιτεί πολλά στάδια διορθώσεων και ιδιαίτερα κοπιώδη δουλειά.

Για τον σκοπό της έρευνάς μας μελετήθηκαν, ανά δεκαετία, όλες οι αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές που καταγράφονται στο πρόγραμμα της ελληνικής τηλεόρασης. Ωστόσο, στο πλαίσιο της έρευνας κοινού επελέγησαν και μελέτες περίπτωσης οι οποίες απηχούν συγκεκριμένα είδη τηλεοπτικών σειρών, που έτυχαν υψηλής θέασης (ταυτόχρονης ή ετεροχρονισμένης με την προβολή τους) από συγκεκριμένες κατηγορίες ή γενικότερα από το σύνολο του τηλεοπτικού κοινού. Σειρές όπως “Η Μάχη”, “Σταρ Τρεκ”, “Η Λούση”, “Η Μάγισσα και η Ροζάν”, “Ατίθασα Νιάτα”, “Τόλμη και Γοητεία”, “Sunset Beach”, “Χτυποκάρδια στο Beverly Hills”, “Ντιούκς”, “Πυρετός της Δόξας”, “Φιλαράκια”, “Αυτός, αυτή και τα μυστήρια”, “Τόλμη και Γοητεία”, “Sex and the City”, “House of Cards” απασχολούν ξεχωριστά κεφάλαια του βιβλίου».

Ελληνική κοινωνία, αμερικανικές σειρές και τηλεκοντρόλ

«H ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε διαρκή συνδιαλλαγή με πολλά στοιχεία της αμερικανικής κουλτούρας (μουσική, κινηματογράφος, κατανάλωση κ.α.). Ένα από αυτά είναι οι αμερικανικές σειρές. Στο παρελθόν η σχέση που ανέπτυξε απέναντι σε αυτό το προϊόν υπήρξε σε μεγάλο βαθμό ενοχική, αφού η αμερικανική τηλεόραση σηματοδοτούσε στη μεταπολιτευτική Ελλάδα συνώνυμο της εμπορευματοποίησης των ηθών και της αισθητικής, της προώθησης βίας, της ευτέλειας και του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού. Οι προσπάθειες αναβάθμισης του τηλεοπτικού περιεχομένου στην περίοδο του τηλεοπτικού κρατικού μονοπωλίου πολλές φορές ταυτίζονταν με τον περιορισμό του μεγάλου πλήθους των αμερικανικών σειρών που προβάλλονταν και την επικέντρωση στην εθνική παραγωγή “ποιοτικών” σειρών.

Ακόμη όμως και την εποχή της δεκαετίας του ’80, όπου ο πολιτισμικός αντιαμερικανισμός εκφραζόταν ακόμη πιο επίσημα από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, οι αμερικανικές σειρές (μεταξύ αυτών και οι σαπουνόπερες) παρέμειναν ιδιαίτερα δημοφιλείς και ποτέ δεν εξοβελίστηκαν, παρά τις όποιες προσπάθειες. Εδώ και πάνω από δέκα χρόνια για πολλούς και διάφορους λόγους που αφορούν τόσο το περιεχόμενο και τον τρόπο διάθεσης των αμερικανικών σειρών (βλ. διαδίκτυο), όσο και την υποχώρηση των αντιαμερικανικών αντανακλαστικών, η κατανάλωση των αμερικανικών σειρών αποτελεί δείγμα πολιτισμικού και κοινωνικού κύρους. Υπό αυτή την έννοια η επιρροή των αμερικανικών σειρών στην ελληνική  κουλτούρα δεν μπορεί να αποτιμηθεί συνολικά. Για αυτό και στην έρευνά μας επιχειρήσαμε να ιστορικοποιήσουμε τον τρόπο υποδοχής, διαμεσολάβησης και παρακολούθησής τους», εξηγεί ο Βασίλης Βαμβακάς.

Ποιες σειρές από αυτές που μελετήθηκαν, όμως, έπαιξαν τον σημαντικότερο ρόλο προς την κατεύθυνση της αποδοχής από το ελληνικό κοινό;

“Ακόμη και την εποχή της δεκαετίας του ’80, όπου ο πολιτισμικός αντιαμερικανισμός εκφραζόταν ακόμη πιο επίσημα από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, οι αμερικανικές σειρές παρέμειναν ιδιαίτερα δημοφιλείς και ποτέ δεν εξοβελίστηκαν.”

«Σε επίπεδο τηλεθέασης είναι σχετικά εύκολο να πούμε ποιες σειρές είχαν τη μεγαλύτερη απήχηση, τουλάχιστον από τότε που έχουμε συστηματικές μετρήσεις θεαματικότητας: οι αμερικανικές σαπουνόπερες στη δεκαετία του ‘80 (κυρίως η ‘Δυναστεία’), η ‘Τόλμη και Γοητεία’, τα ‘Χτυποκάρδια στο Beverly Hills’ στη δεκαετία του 90, το ‘Prison Break’ και το ‘Lost’ στη δεκαετία του 2000 κτλ. Αυτό που είναι πιο δύσκολο και το οποίο επιχειρεί να δει το βιβλίο μας είναι το πώς έχουν πραγματευτεί οι Έλληνες τηλεθεατές το κάθε συγκεκριμένο παράδειγμα, το πώς έχει αυτό διαμεσολαβηθεί από το δημοσιογραφικό λόγο, το τι πρότυπα και αντιπρότυπα έχει δημιουργήσει αυτό το ιστορικά πληθωρικό και πολυσύνθετο προϊόν στους τηλεοπτικούς μας δέκτες.

Οι μελέτες πρόσληψης που υπάρχουν στο βιβλίο για τη ‘Μάχη’, το ‘Star Trek’, τις σειρές φιλίας (όπως το ‘Fame’ και τα ‘Φιλαράκια’), τις σαπουνόπερες, το ‘House of Cards’ κτλ, εστιάζουν ακριβώς στους διάφορους τρόπους οικειοποίησης των αμερικανικών σειρών από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες του ελληνικού κοινού. Κάθε περίπτωση είναι ένα ξεχωριστό παζλ προς επίλυση, όμως η ταλάντευση μεταξύ αισθημάτων ενοχοποίησης και απενοχοποίησης για τη συμμετοχή στην παγκοσμιοποιημένη δημοφιλή κουλτούρα είναι ένας σταθερός άξονας που συναντάμε», τονίζει ο Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ.

Πώς έκανα μία έρευνα για το φαινόμενο του House of Cards

Σε μία από τις πρώτες σκηνές του ‘House of Cards’, ένα σκυλί που ουρλιάζει από τον πόνο διακόπτει το ήσυχο βράδυ μίας γειτονιάς στην Αμερική. Μέχρι που ο μελλοντικός Πρόεδρος των ΗΠΑ βγαίνει από το σπίτι του και με χαρακτηριστική ψυχραιμία το στραγγαλίζει, κοιτώντας την κάμερα και εξηγώντας την ενέργειά του.

Κάπου εκεί κατάλαβα ότι το ‘House of Cards’ δεν είναι μία ακόμα σειρά, αλλά ο λόγος για να ξενυχτήσω τα επόμενα βράδια μου. Όταν, μάλιστα, η Δήμητρα Δημητρακοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του Α.Π.Θ., μου πρότεινε να συμμετέχουμε με την ανάλυση της συγκεκριμένης σειράς στον συλλογικό επιστημονικό τόμο που ετοιμαζόταν, τότε τα ξενύχτια απέκτησαν και επιστημονικό υπόβαθρο και ακολουθήθηκαν από μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έρευνα.

Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε, λοιπόν, στην έρευνά μας ήταν τα Online Forum Groups, ή αλλιώς διαδικτυακές ομάδες εστίασης. Συνολικά επιλέξαμε 36 άτομα (γυναίκες και άντρες), τα οποία ήταν συστηματικοί θεατές της σειράς και είχαν ήδη δει τις δύο πρώτες σεζόν της (το χρονικό διάστημα που μελετήθηκε).

Στη συνέχεια τα 36 άτομα χωρίστηκαν σε τρεις ιδιωτικές ομάδες στο Facebook (με ηλικιακά κριτήρια) και κλήθηκαν να απαντήσουν σε μία σειρά ερωτημάτων σχετικά με την πρόσληψη της σειράς. Για παράδειγμα, τέθηκαν ερωτήματα, σχετικά με τις νέες συνήθειες στην τηλεοπτική θέαση και την κατανάλωση τηλεοπτικών προϊόντων, τη στάση τους για τους κεντρικούς αντι-ήρωες της σειράς, την πρόσληψη της ιδιαίτερης πρωτοπρόσωπης αφήγησης που χρησιμοποιεί ο πρωταγωνιστής, πώς αντιλαμβάνονται την προβολή θεμάτων όπως η έμφυλη ταυτότητα, οι σχέσεις διαπλοκής ανάμεσα στους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς, το σύγχρονο δημοκρατικό πολίτευμα, οι οικογενειακές σχέσεις κ.α.. Γρήγορα οι συζητήσεις κάτω από τις ερωτήσεις στις αναρτήσεις φούντωσαν, κάτι που βοήθησε στην εξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων.

Η νέα μιντιακή «κατανάλωση», οι Underwood και το φαινόμενο του Netflix

«Τόσο η τηλεόραση όσο και η ίδια η τηλεθέαση έχουν αλλάξει ριζικά στη σύγχρονη  ψηφιακή εποχή», είναι τα πρώτα λόγια της Δήμητρας Δημητρακοπούλου. «Ειδικά στο διαδραστικό και συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον των νέων Μέσων, η τηλεόραση αλλάζει, διαφοροποιώντας τις μορφές του περιεχόμενου της και τον τρόπο με τον οποίο αυτό γίνεται διαθέσιμο σε εμάς μέσα από ποικίλες πλατφόρμες. Η ίδια η έννοια της τηλεθέασης μετεξελίσσεται, καθώς συγκλίνει με καθημερινές δραστηριότητες, οι οποίες ήταν -μέχρι πρόσφατα- αποσυνδεδεμένες από τη στενή παρακολούθηση του τηλεοπτικού περιεχομένου. Ο χρήστης (πλέον) και όχι ο απλός (παθητικός) θεατής του τηλεοπτικού προϊόντος έχει στη διάθεσή του μια πληθώρα διαδραστικών εργαλείων με τα οποία μπορεί να διαβάζει, να γράφει, να κάνει αγορές, να συμμετέχει σε ψηφοφορίες σε πραγματικό χρόνο, να ανταλλάσσει μηνύματα και να συζητά με φίλους του (chatting), παρακολουθώντας παράλληλα τηλεόραση. Η πρόσβαση στα Μέσα είναι πλέον διαρκής, πραγματοποιείται ταυτόχρονα από διαφορετικές πλατφόρμες και είναι αποδεσμευμένη από τις έννοιες του χρόνου και του χώρου στις οποίες ήταν προσδεδεμένα τα παραδοσιακά μαζικά Μέσα. Και στην έρευνα, μάλιστα, παρατηρήσαμε ότι έχει καθιερωθεί μία τηλεοπτική αφήγηση νέας μορφής, η οποία στηρίζεται στην καινοτομία της διάθεσης του περιεχομένου.

“Στην έρευνα παρατηρήσαμε ότι έχει καθιερωθεί μία τηλεοπτική αφήγηση νέας μορφής, η οποία στηρίζεται στην καινοτομία της διάθεσης του περιεχομένου.”

Το House of Cards εγκαινιάζει ένα νέο είδος τηλεοπτικής σειράς για δύο λόγους: Πρώτον, συνδυάζει δύο σημαντικές αφηγηματικές συμβάσεις, τον παραδοσιακό κινηματογραφικό τρόπο αφήγησης και την αφηγηματική προσέγγιση του παραδοσιακού μυθιστορήματος, παράγοντας ένα υβρίδιο με εξαιρετική αφηγηματική δυναμική. Δεύτερον, συγκροτεί το πιο πετυχημένο παράδειγμα της Netflix για τον τρόπο με τον οποίο διατίθεται, προβάλλεται και προσλαμβάνεται το τηλεοπτικό περιεχόμενο, κεφαλαιοποιώντας τη δύναμη του ελέγχου από τον ενεργητικό θεατή. Προσφέρεται, δηλαδή, ως μια εξαιρετική περιπτωσιολογική μελέτη για την έναρξη της συζήτησης γύρω από τις νέες μορφές μιντιακής κατανάλωσης υπό τον δυναμικό έλεγχο του θεατή, καθώς και τον επαναπροσδιορισμό του τηλεοπτικού προϊόντος στο σύγχρονο διαδραστικό και ευέλικτο ψηφιακό περιβάλλον», αναλύει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του Α.Π.Θ. και εστιάζει στο ζευγάρι των Underwood που μονοπώλησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του κοινού.

«Το κοινό της σειράς δείχνει να έλκεται ιδιαίτερα από τη δυναμική της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στην Claire και τον Frank, οι οποίοι λειτουργούν ως μία συντονισμένη ομάδα, προσανατολισμένη προς έναν κοινό στόχο: την απόκτηση και τη διατήρηση της εξουσίας – ολοένα και περισσότερης εξουσίας. Ιδιαίτερους προβληματισμούς ανέπτυξαν επίσης ως προς τον χαρακτήρα και τις πρακτικές και των δύο αυτών πρωταγωνιστών, των δύο αντι-ηρώων, με γυναικεία και ανδρική μορφή. Δύο αντι-ήρωες που, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ένας συμμετέχοντας στην έρευνα, “αγαπάς να μισείς!”».

Ποιο είναι, όμως, το μέλλον της επανάστασης που έφερε το Netflix στον τρόπο που καταναλώνουμε το περιεχόμενο;

«Η φράση του διευθύνοντος συμβούλου περιεχομένου της Netflix, Ted Sarandos, πιστεύω ότι τα συνοψίζει όλα καίρια: “Δώσε στον κόσμο αυτό που θέλει χωρίς χρονοτριβή. Αυτή θα είναι η τηλεόραση του μέλλοντος”. Η Netflix έχει εγκαθιδρύσει μια ανατρεπτική κουλτούρα τηλεθέασης που επαναπροσδιορίζει διαρκώς τον εαυτό της, παρουσιάζοντας στο κοινό συστηματικά νέες προτάσεις θέασης. Από το 2016, είναι διαθέσιμη πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο, δίνοντας τον απόλυτο έλεγχο της θέασης στους καταναλωτές-συνδρομητές. Τους δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τη δική τους ταυτότητα θέασης, προκειμένου να απολαμβάνουν μόνο όσα προγράμματα θέλουν να δουν, όταν θέλουν να τα δουν και όταν ταιριάζουν στο τηλεοπτικό προφίλ που έχουν καταχωρήσει», καταλήγει η ίδια.

ΚΙ ΑΛΛΟ NETFLIX

Πέτα τον τηλεοπτικό οδηγό στα σκουπίδια
Στην πόλη του Batman το Netflix μιλάει ελληνικά
Ζούμε στο μέλλον: Το Netflix κέρδισε το πρώτο του Όσκαρ
Στην επεισοδιακή παγκόσμια πρεμιέρα του ‘Okja’ στις Κάννες
Το ‘House of Cards’ θα αλλάξει την τηλεόραση για πάντα