Γιατί η Ιστορία της Τέχνης είναι γεμάτη με ανθρώπους που κάνουν μπάνιο
Από την αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση και τη σύγχρονη Τέχνη, η σχέση του ανθρώπου με το λουτρό, αποτυπώνεται συνεχώς μέσα στους αιώνες.
- 5 ΔΕΚ 2025
Η φιγούρα του λουόμενου είναι μία από τις πιο συνηθισμένες στην ιστορία της δυτικής Τέχνης. Από την αρχαία Αθήνα μέχρι το Παρίσι της δεκαετίας του 1920 και μετά, ζωγράφοι και γλύπτες έχουν παρουσιάσει το μπάνιο με ποικίλους τρόπους και διαφορετικούς στόχους.
Ακόμα και σήμερα, η παράδοση συνεχίζει να ασκεί μια φανταστική επιρροή σε καλλιτέχνες που εργάζονται πέρα από τα όρια της παραδοσιακής, εικονιστικής αναπαράστασης. Ένας τέτοιος είναι ο καλλιτέχνης Paul Chan, γεννημένος στο Χονγκ Κονγκ και με έδρα το Μπρούκλιν, του οποίου η έκθεση Odysseus and the Bathers είχε παρουσιαστεί το 2018 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα.
Η έκθεση Odysseus and the Bathers ήταν μία έκθεση σε κίνηση. Στην καρδιά της υπήρχαν οι “Bathers” (Λουόμενοι): υφασμάτινες μορφές, κινούμενα σώματα που λυγίζουν, στριφογυρίζουν και χτυπιούνται.
Σύμφωνα με τον Chan, είναι «έργα τέχνης που αναπνέουν» που δημιουργούν διαφορετικά είδη και αποχρώσεις της κίνησης. Ο καλλιτέχνης θεωρεί ότι αυτά τα στροβιλιζόμενα γλυπτά λειτουργούν ως κινούμενες εικόνες, αλλά σε τρεις διαστάσεις.
«Ο Chan έχει προσεγγίσει το θέμα του από μια σύγχρονη και όχι εντελώς γιορτινή οπτική γωνία, αναγνωρίζοντας ότι η σχέση που έχουμε με τη φιγούρα του λουόμενου σήμερα είναι μια πολύ διαφορετική πρόταση από αυτήν που θα μπορούσε να ήταν ιστορικά» σημειώνει ο Digby Warde-Aldam στο άρθρο του για το artsy.net.
«Μερικές από τις πιο συγκινητικές εικόνες λουόμενων που έχω δει πρόσφατα είναι φωτογραφίες παραθεριστών που κάνουν διακοπές ενώ πρόσφυγες ξεβράζονται στην ακτή», λέει ο καλλιτέχνης. «Ήθελα να ανανεώσω την παράδοση της ιστορίας της τέχνης για τον 21ο αιώνα». Αυτό, φυσικά, δεν είναι μικρή φιλοδοξία – γιατί, όπως θα δούμε, το θέμα είναι ένα από τα πλουσιότερα, πιο ποικίλα – και, μάλιστα, προβληματικά – στην πολιτιστική ιστορία.
Paul Cézanne, The Large Bathers, 1900–06. Courtesy of the Philadelphia Museum of Art. / Alamy/Visualhellas.gr
Ακόμα και για τους πλούσιους, η προσωπική υγιεινή δεν ήταν πάντα προτεραιότητα. Ένα από τα πρώτα στοιχεία που μαθαίνουν οι Βρετανοί μαθητές στο μάθημα της Ιστορίας είναι ότι η Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ έκανε μπάνιο μόνο μία φορά το μήνα, προτιμώντας να καλύπτει τις σωματικές της οσμές με άρωμα. Ωστόσο, στον αρχαίο κόσμο, το μπάνιο θεωρούνταν σημαντική τελετουργία.
Αρχαιολογικά ευρήματα στην Κρήτη που χρονολογούνται ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. έχουν αποκαλύψει ειδικούς θαλάμους αφιερωμένους στο πλύσιμο, και το μπάνιο ήταν ένα κοινό θέμα για το έντονο στυλ της αγγειογραφίας που εξακολουθεί να παρέχει την πιο αποκαλυπτική καταγραφή της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ελλάδα. Όπως μαρτυρούν τα δημόσια λουτρά που ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα των πόλεων σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η κουλτούρα του μπάνιου θα θεσμοθετούνταν περαιτέρω καθώς η σημασία των ελληνικών πόλεων-κρατών μειωνόταν.
Η εστίαση στην καθαριότητα, στη μυθολογία και τη λογοτεχνία της Ελλάδας και της Ρώμης αντανακλά τη σημασία της. Ο Όμηρος, για παράδειγμα, παρουσιάζει επανειλημμένα τον Οδυσσέα να λούζεται, ενώ ο Αγαμέμνονας δολοφονείται στο λουτρό κατά την επιστροφή του από την Τροία.
Όπως σημειώνει ο αρθρογράφος, οι σκηνές λουτρού ήταν συνηθισμένες σε όλη την τέχνη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Στη Γαλλία του 18ου και 19ου αιώνα, ζωγράφοι όπως ο François Boucher, ο J.A.D. Ingres και ο Eugène Delacroix απέρριψαν τους κλασικούς και βιβλικούς συσχετισμούς της σκηνής του λουτρού και άρχισαν να τη χρησιμοποιούν ως μέσο παρουσίασης του γυμνού με έναν πιο φυσιοκρατικό τρόπο. Καθώς ο αιώνας προχωρούσε, ωστόσο, το τρεχούμενο νερό γινόταν ολοένα και πιο πανταχού παρόν χαρακτηριστικό στα αστικά σπίτια, ένα σημάδι νεωτερικότητας.
«Ο λουόμενος στη ζωγραφική -που τόσο συχνά απεικονιζόταν στο παρελθόν να βουτάει σε λίμνες ή ρυάκια αποσύρθηκε σε εσωτερικούς χώρους, αποκτώντας έναν εντελώς νέο χαρακτήρα. Οι σκηνές του Edgar Degas με γυναίκες που πλένονται διατυπώνουν πώς το μπάνιο, που παρουσιάζεται ως μια κοινή δραστηριότητα από την αρχαιότητα, ήταν πλέον μια σχεδόν αποκλειστικά ιδιωτική τελετουργία. Το γεγονός ότι ήταν παρών για να παρατηρεί τα μοντέλα του καθώς λούζονταν προσδίδει ένα επίπεδο πολυπλοκότητας στον μελετημένο ρεαλισμό του», γράφει.
Από την πλευρά του, ο Chan, ήθελε να εισέλθει «στην παράδοση του λουόμενου», όπως λέει, καθώς είναι «ένα θέμα που περιλαμβάνει τη σεξουαλικότητα, το ανθρώπινο σώμα, τι μας ελκύει και την αλλαγή των στάσεων απέναντι σε αυτό». Η οπτική παράδοση όπως την βλέπει ο Chan προκαλεί επίσης κάποιες πραγματικά υπαρξιακές ανησυχίες.
«Υπάρχουν πραγματικά ερωτήματα εδώ: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος· ποια είναι η σχέση μας με τη φύση – αν, δηλαδή, μπορεί να ειπωθεί ότι η φύση υπάρχει πια», είπε. Αλλά υπάρχει και ελπίδα εδώ: «Ίσως αναζωογονώντας ορισμένα θέματα, μπορούμε, στην πραγματικότητα, να αναζωογονήσουμε τους εαυτούς μας».
Aκολουθήστε το OneMan στο Google News και μάθετε τις σημαντικότερες ειδήσεις.