Κλέων: Τι γνωρίζουμε για τον αρχαίο πολιτικό που έδωσε το όνομά του στον νέο καύσωνα
Υποστηρικτής των πιο λαϊκών στρωμάτων ή επικίνδυνος δημαγωγός;
- 11 ΙΟΥΛ 2023
«Με διαφορά ο πιο πειστικός ομιλητής στα αυτιά των πολιτών». Κάπως έτσι χαρακτήριζε ο Θουκυδίδης τον Κλέωνα, τον πολιτικό που μεσουράνησε στην Αρχαία Αθήνα στα δύσκολα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, σύμφωνα με την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του The Classics Archive. Ένας χαρακτηρισμός που δείχνει το μέγεθος της δύναμης την οποία είχε αποκτήσει, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι η φράση προέρχεται από έναν ιστορικό που τον απεχθανόταν βαθιά.
O Κλέων, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στο νέο κύμα καύσωνα που περιμένουμε, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, επέλεξε όμως να υποστηρίξει τα συμφέροντα της εμπορικής τάξης στην Αρχαία Αθήνα. Ήταν, δηλαδή, ένας από εκείνους τους άντρες οι οποίοι προσπαθούσαν να σπάσουν τα στεγανά που ήθελαν συγκεκριμένες μόνο οικογένειες της πόλης να καταπιάνονται με την πολιτική και να βρίσκονται στο τιμόνι των εξελίξεων.
Βέβαια, το δημοκρατικό πολίτευμα της εποχής όριζε ότι όποιος ήταν άντρας Αθηναίος, άνω των 20 ετών και με ολοκληρωμένη τη στρατιωτική του θητεία μπορούσε να συμμετέχει στα κοινά. Πουθενά δεν έγραφε ότι κάποιος έπρεπε να έχει αριστοκρατική καταγωγή.
Ήταν κάτι που γνώριζε πολύ καλά ο Κλέων, κάτι που χρησιμοποίησε με κάθε τρόπο και σε τέτοιο βαθμό ώστε ένα μεγάλο κομμάτι της ιστοριογραφίας να του προσδώσει τον χαρακτηρισμό «δημαγωγός».
Υπήρξε αντίπαλος του Περικλή καθώς και της διστακτικής στρατηγικής του τελευταίου στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.). Μάλιστα, στην περίοδο του Μεγάλου Λιμού τον κατηγόρησε για κακοδιαχείριση δημόσιου χρήματος πετυχαίνοντας να κριθεί ένοχος. Βέβαια, ο Περικλής ξεπέρασε αυτόν τον σκόπελο και βρέθηκε ξανά στο τιμόνι της εξουσίας.
© Lefteris Pitarakis / AP
Αυτή ήταν απλά η αρχή μία πάγιας τακτικής του Κλέωνα: να κατηγορεί τους πολιτικούς του αντιπάλους οδηγώντας του σε δίκες, σε μία περίοδο που η Αρχαία Αθήνα φαινόταν να διψά, να είναι σχεδόν εθισμένη στις δικαστικές διαμάχες. Όταν όμως ο Περικλής άφησε την τελευταία του πνοή, ο δρόμος άνοιξε διάπλατα για τον Κλέωνα – είχε άλλωστε όλες τις απαραίτητες ικανότητες για μία λαμπρή πολιτική καριέρα.
Η εικόνα που έχει φτάσει σε εμάς είναι εκείνη ενός ρήτορα που γνώριζε πολύ καλά πώς να βάζει φωτιά στο μυαλό των απλών και πιο φτωχών πολιτών, ενός πολιτικού που κυνηγούσε σκληρά τους πολιτικούς του αντιπάλους, ενός λαοπλάνου ο οποίος ήταν ικανός να χρησιμοποιήσει το λαϊκό αίσθημα ακόμα και αν αυτό οδηγεί την πόλη στον όλεθρο.
Φρόντιζε να παίρνει το μέρος των πιο αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων φορολογώντας όσο περισσότερο γινόταν τους πιο εύπορους ενώ παράλληλα λέγεται ότι διατηρούσε έναν στρατό από πληροφοριοδότες για να γνωρίζει κάθε ώρα και στιγμή τι ακριβώς γινόταν στην πόλη. Την περίοδο που μεσουράνησε, όλα δείχνουν ότι έλεγχε σε μεγάλο βαθμό την πόλη. Ο τρόπος όμως που το έκανε ήταν τέτοιος, ώστε πολλοί ιστορικοί να τον κατηγορούν -τηρουμένων των αναλογιών- για κυνήγι μαγισσών και «μακαρθισμό».
Φυσικά, πρέπει να σημειωθεί ότι σε μεγάλο βαθμό οι αφηγήσεις που έχουμε για το πρόσωπό του προέρχονται από τα κείμενα του Αριστοφάνη και του Θουκυδίδη, δύο συμπολιτών του οι οποίοι τον εχθρεύονταν φανερά. Από τα δικά τους έργα προκύπτει και η εικόνα ενός αδίστακτου λαϊκιστή, ικανού να μαγέψει τις μάζες όπως ο μαγικός αυλός μάγευε τα ποντίκια στο γνωστό παραμύθι.
Απέναντι στους εχθρούς ή και τους πρώην συμμάχους της Αθήνας ήταν αμείλικτος. Είναι χαρακτηριστική η πρόταση που έκανε ώστε να τιμωρηθεί η εξεγερμένη Μυτιλήνη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου: θανάτωση όλου του αντρικού πληθυσμού. Ευτυχώς, δεν εισακούστηκε – αν και, τελικά, 1000 επιφανείς κάτοικοι του νησιού εκτελέστηκαν.
Αντίστοιχα, η καλύτερη οικονομική κατάσταση που πρόσφερε στους φτωχότερους Αθηναίους φαίνεται ότι σε μεγάλο βαθμό βασίστηκε στον διπλασιασμό των φόρων για τους συμμάχους της θαλασσινής υπερδύναμης της Αρχαιότητας. Όσο για τη στιγμή που δοξάστηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη; Όταν μεταφέρθηκαν Σπαρτιάτες αιχμάλωτοι στην Αθήνα ύστερα από τη νίκη στη Μάχη της Σφακτηρίας.
Ο Κλέων βρήκε το τέλος του στη Μακεδονία και τη Μάχη της Αμφίπολης το 422 μ.Χ. Ακριβώς, δηλαδή, όπως συνέβη και για τον αντίπαλό του, τον στρατηγό της Σπάρτης Βρασίδα. Μαζί του έκλεισε και ένα αμφιλεγόμενο κομμάτι ιστορίας της αθηναϊκής δημοκρατίας, ενώ όλα δείχνουν ότι η απουσία του από την πολιτική σκηνή έκανε πιο εύκολη τη σύναψη της Ειρήνης του Νικία του 421 π.Χ.
Τραχύς, ραδιούργος και τρομερά φιλόδοξος, άφησε το αποτύπωμά του σε έναν αιώνα ο οποίος θεωρείται κομβικός για την εξέλιξη του Δυτικού Κόσμου. Σήμερα, η φήμη που κουβαλά το πρόσωπό του σε μεγάλο βαθμό είναι περισσότερο σκοτεινή παρά φωτεινή. Σε κάθε περίπτωση πάντως φαίνεται να σάρωσε τα πάντα για κάποιον καιρό, όπως δηλαδή ετοιμάζεται να κάνει και ο νέος καύσωνας που βρίσκεται προ των πυλών.
