Τι παθαίνει ο ανθρώπινος οργανισμός στα 8.000 μέτρα ύψος
Τι είναι η ζώνη του θανάτου και ποιες είναι οι αιτίες που μπορούν συχνά να στοιχίσουν μέχρι και την ζωή σε έναν ορειβάτη.
- 12 ΑΠΡ 2022
O Αντώνης Συκάρης έχασε τη ζωή του, στην πέμπτη προσπάθεια που έκανε για να πατήσει στην έβδομη πιο ψηλή κορυφή βουνού του πλανήτη, το Νταουλαγκίρι -στα Ιμαλάια-, στα 8.167 μέτρα. Ο 60χρονος κατέληξε στην επιστροφή από έλλειψη πρόσθετου οξυγόνου -από σωματική και ψυχική εξάντληση.
Το τραγικό συμβάν αποτελεί την αφορμή για να δούμε κατ’ αρχάς τι συμβαίνει στον ανθρώπινο οργανισμό, όταν βρίσκεται πάνω από τα 8000 μέτρα και μετά τη διαφορά μεταξύ της ορειβασίας και του αλπινισμού. Που είναι διαφορετικές προσεγγίσεις, για τον ίδιο στόχο.
Τι είναι η death zone
Σε απόσταση 8.000 μέτρων από τη στάθμη της θάλασσας, αρχίζει αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν death zone. Λέγεται έτσι, γιατί η πίεση του οξυγόνου είναι ανεπαρκής για να επιβιώσει ένας ανθρώπινος οργανισμός, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο όρος ανήκει στον Ελβετό γιατρό, Edouard Wyss-Dunant, από το 1953. Παρεμπιπτόντως, και οι 14 κορυφές άνω των 8.000 μέτρων βρίσκονται στα Ιμαλάια και το Καρακοράμ της Ασίας.
Πολλοί θάνατοι ορειβατών, σε μεγάλο υψόμετρο έχουν προκληθεί από τις επιπτώσεις της ζώνης του θανάτου, είτε άμεσα -από απώλεια ζωτικών λειτουργιών-, είτε έμμεσα -από λανθασμένες αποφάσεις που ελήφθησαν υπό πίεση ή από σωματική εξασθένηση που οδηγεί σε ατυχήματα.
Πώς λειτουργεί το -ανθρώπινο- σύστημα
Το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί καλύτερα, όταν είναι στο επίπεδο της θάλασσας, όπου η ατμοσφαιρική πίεση είναι στα 101.325 Pascal (Pa). Η μονάδα Pascal -που υπάρχει στο Διεθνές Σύστημα Μονάδων- μετράει την πίεση. Τα 101.325 Pa είναι η τυπική πίεση και είναι περίπου ίση με τη μέση ατμοσφαιρική πίεση της γης, στο επίπεδο της θάλασσας και σε θερμοκρασία 25 βαθμών Κελσίου.
Στα 101.325 Pa, τα σωματίδια του αέρα συμπιέζονται μεταξύ τους, καθιστώντας την περιεκτικότητα του αέρα σε οξυγόνο πιο συγκεντρωμένη. Ως εκ τούτου, με μια βαθιά εισπνοή παίρνουμε πολύ οξυγόνο.
Όσο πιο ψηλά ανεβαίνουμε, η πίεση μειώνεται, τα σωματίδια του αέρα διασκορπίζονται -και άρα το οξυγόνο στον αέρα. Για την ακρίβεια, η συγκέντρωση οξυγόνου στον αέρα -καθώς η πίεση είναι χαμηλότερη. Με την ίδια βαθιά εισπνοή, παίρνουμε μικρότερη περιεκτικότητα σε οξυγόνο. Νιώθουμε σαν να είναι αραιωμένος ο αέρας.
Από τα 3505 έως τα 5486 μέτρα η συγκέντρωση οξυγόνου είναι στο 62% και στη Death Zone φτάνει στο 37%.
Oυδείς ξεκινάει από το επίπεδο της θάλασσας, για να διανύσει 9.000 μέτρα σε μια μέρα -και να μπορεί. Θα ήταν σαν να ανοίγουν την πόρτα ενός εν πτήσει αεροπλάνου -καθώς αυτό είναι το ύψος που πετούν τα μέσα εμπορικά αεροσκάφη. Συγκίνηση που δεν θα άντεχε το σώμα, το οποίο χρειάζεται μέρες για να προσαρμοστεί σε ψηλά υψόμετρα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότερες αποστολές είναι τουλάχιστον 8 ημερών, ώστε να υπάρχει και η ξεκούραση που είναι το ίδιο σημαντική με το οξυγόνο.
Εν τω μεταξύ, όσο παρατείνεται η παραμονή, τόσο πιο δύσκολα γίνονται όλα. Το Μάιο του 2019 τουλάχιστον 11 άνθρωποι πέθαναν στο Έβερεστ. Σχεδόν όλοι πέρασαν πολλή ώρα στη ζώνη του θανάτου, καθώς έπρεπε να περιμένουν σε τεράστια ουρά για την άνοδο και την κάθοδο.
Γενικά, η διαδρομή για την κατάκτηση μιας εκ των πιο ψηλών κορυφών έχει ως δεδομένο την κούραση, που γίνεται εξασθένηση του σώματος και της όρασης. Και αυτό μπορεί να έχει τις συνέπειες που σκέφτεσαι. Η προσαρμογή σε ψηλότερα υψόμετρα, λέγεται εγκλιματισμός και γίνεται με τον τρόπο που ακολουθεί.
Τι παθαίνει το σώμα στη Death Zone / India Hikes
Οι αποφάσεις που παίρνει μόνος ο οργανισμός
- Όταν ο οργανισμός μας «αντιλαμβάνεται» πως η συγκέντρωση οξυγόνου («καύσιμο» για τη λειτουργία του εγκεφάλου, των πνευμόνων -της ύπαρξης) είναι μικρότερη, η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη, καθώς προσπαθεί να αντισταθμίσει την έλλειψη.
- Ελλείψει επαρκούς οξυγόνου, ο εγκέφαλος μπορεί να αρχίσει να διογκώνεται και αυτό οδηγεί σε ναυτία και μια μορφή ψύχωσης. Εάν ο εγκέφαλος δεν λαμβάνει αρκετό οξυγόνο και διογκωθεί, προκαλεί κατάσταση που λέγεται εγκεφαλικό οίδημα μεγάλου υψομέτρου (high altitude cerebral edema -HACE). Προκαλεί ναυτία, εμετό, δυσκολία στη σκέψη και τη λογική. Οι ορειβάτες μπορεί να ξεχάσουν να «δεθούν» με το σχοινί ασφαλείας ή να αποτύχουν να προετοιμάσουν σωστά τον σωτήριο εξοπλισμό τους (ξεχνούν τις συσκευές οξυγόνου). Ενδέχεται να ξεχάσουν που βρίσκονται, να έχουν παραλήρημα, σίγουρα η κρίση τους εξασθενεί και έτσι αρχίζουν να κάνουν πράγματα ακατανόητα -όπως να μιλούν σε φανταστικούς φίλους ή να βγάζουν τα ρούχα τους.
- Άπαξ και το σώμα αναγνωρίσει ότι υπάρχει λιγότερο οξυγόνο στο αίμα, αυξάνει την ποσότητα του οξυγονωμένου αίματος. Δηλαδή, η καρδιά αρχίζει να αντλεί πιο γρήγορα και αυξάνονται οι σφυγμοί. Εκτίναξη των παλμών σε 140 το λεπτό, αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής.
- Την ίδια ώρα, ο μυελός των οστών (είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση του υπολογισμού του αίματος) αρχίζει να παράγει περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια.
- Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι τα «οχήματα» που μεταφέρουν το αίμα στο σώμα. Όταν είναι πάρα πολλά, δεν είναι καλό καθώς μπορεί να προκληθεί είδος «κυκλοφοριακής συμφόρησης», καθώς το σώμα παράγει περισσότερη αιμοσφαιρίνη (πρωτεΐνη που βοηθά στη μεταφορά οξυγόνου στο σώμα). «Το αίμα γίνεται σαν κέτσαπ. Γίνεται πιο πηχτό, ειδικά στις περιόδους αδράνειας» γράφει το India Hikes. Αν πυκνώσει το αίμα, γίνεται πιο δύσκολη η άντληση για την καρδιά και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εγκεφαλικό επεισόδιο ή συσσώρευση υγρού στους πνεύμονες.
- Σε υψόμετρα του Έβερεστ και του Νταουλαγκίρι είναι συχνό το φαινόμενο του πνευμονικού οιδήματος μεγάλου υψομέτρου (high altitude pulmonary edema -HAPE). Συμπτώματα περιλαμβάνουν κόπωση, αίσθημα επικείμενης ασφυξίας τη νύχτα, αδυναμία και επίμονο βήχα που με λευκό, υδαρές ή αφρώδες υγρό. Μερικές φορές ο βήχας είναι τόσο έντονος που μπορεί να ‘σπάσει’ ή να «χωρίσει» τα πλευρά.
- Ενόσω και οι πνεύμονες, αλλά και η καρδιά ‘δουλεύουν’ πιο σκληρά από ό,τι συνήθως, το σώμα προσπαθεί να απαλλαγεί από ό,τι κρίνει πως είναι περιττό. Αρχίζει από τα περιττά υγρά -το «άχρηστο σωματικό βάρος»- μέσω πιο συχνής ούρησης (βλ. διούρηση). Με αυτόν τον τρόπο ένας οργανισμός μπορεί να χάσει σε νερό το 2% του σωματικού βάρους.
- Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κοιμηθεί (αφού νιώθει πιο συχνά την ανάγκη να ουρεί), ενώ γενικά κοιμάται λιγότερο, αφού δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο. Έτσι, ο εγκέφαλος σε ξυπνάει, έπειτα από κάθε δυο με τρεις αναπνοές που δεν σου δίνουν ό,τι χρειάζεσαι, ώστε να σου «θυμίσει» να αναπνεύσεις.
Όλα όσα διάβασες έως εδώ συμβαίνουν σε ψηλό υψόμετρο, ακόμα και όταν κάθεσαι. Επειδή είναι σε υπερένταση, ξοδεύει πολλή ενέργεια. Συνήθως οι οργανισμοί ανταποκρίνονται. Κάποιοι το κάνουν πιο γρήγορα. Άλλοι πιο αργά. Υπάρχουν κι αυτοί που δεν ανταποκρίνονται και παθαίνουν την ασθένεια του μεγάλου υψόμετρου.
Tι μπορεί να προκαλέσει αυτό; Ας δούμε τι έγραψε το Outside Online. «Ακόμα κι αν πέσει ένας αλπινιστής σε γκρεμό, δεν ξέρεις αν ήταν συνέπεια μειωμένης ισορροπίας και γνωστικής λειτουργίας, λόγω ασθένειας στο υψόμετρο ή ίσως απώλεια συντονισμού από κρυοπαγήματα».
Σαν να τρέχεις σε διάδρομο και να αναπνέεις από καλαμάκι
Όσο περισσότερο οξυγόνο στερούνται οι πνεύμονες και ο εγκέφαλος, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος της καρδιακής προσβολής και του εγκεφαλικού. Η ορειβάτης Shaunna Burke, η οποία πάτησε το 2005 στην κορυφή του Everest έχει πει στο Business Insider ότι «το σώμα καταρρέει και ουσιαστικά πεθαίνει. Δίνεις ουσιαστικά, μάχη με το χρόνο».
O ορειβάτης και σκηνοθέτης, David Breashears προτίμησε να εξηγήσει την ασφυξία, με τον εξής τρόπο: «Είναι σαν να τρέχεις σε διάδρομο και να αναπνέεις από καλαμάκι», ενώ γιατρός που ανέβηκε το Everest και πήρε δείγμα αίματος από τέσσερις ορειβάτες στη Ζώνη του Θανάτου, είπε πως «επιβίωναν με μόλις το ένα τέταρτο του οξυγόνου που είχαν. απαιτείται στο επίπεδο της θάλασσας».
Όπως συμβαίνουν όλα αυτά, οι θερμοκρασίες είναι τόσο χαμηλές που η όποια επαφή του δέρματος με το ψύχος, προκαλεί κρυοπαγήματα. Αυτή μπορεί να είναι η συνέπεια και απώλειας της κυκλοφορίας του αίματος στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών. Εάν πεθάνουν ιστοί, οι ορειβάτες κινδυνεύουν από γάγγραινα -και μετά χρειάζονται ακρωτηριασμό.
Πριν σε αφήσω, να σου πω και τις διαφορές μεταξύ της ορειβασίας και του αλπινισμού, όπως τις διατύπωσε το Ascentionism.
Και στις δυο περιπτώσεις, τα μέλη έχουν ως στόχο να φτάσουν σε μια κορυφή. Η προσέγγιση είναι που διαφέρει. Η ορειβατική αποστολή είναι μια αργή, μεθοδική, καλά προετοιμασμένη επίθεση κατά της κορυφής -συχνά περιγράφεται ως πολιορκία. Ακολουθείται ως τακτική για δύσκολα βουνά και διαρκεί έως και μήνες.
Τα μέλη δημιουργούν ένα καμπ βάσης, όπου θα κρατούν το μεγαλύτερο μέρος των προμηθειών τους. Μετά ανεβαίνουν στα 1000 μέτρα, πριν επιστρέψουν στη βάση. Μερικές ημέρες αργότερα, φτάνουν στα 2000 μέτρα και επιστρέψουν στο καμπ βάσης και σιγά σιγά ανεβαίνουν, έως ότου φτάσουν στην κορυφή.
Με αυτήν τη μέθοδο εξασφαλίζουν τον εγκλιματισμό στο υψόμετρο, αλλά μπορεί και να εκτεθούν σε περισσότερους κινδύνους.
Οι αλπινιστές ανεβαίνουν ένα βουνό, σε μια προσπάθεια. Δεν έχουν σταθερή βάση (ή σταθερά καμπ) και τον εξοπλισμό τον κουβαλούν πάνω τους -και δεν είναι πλήρης Η προσέγγιση είναι το «όλα ή τίποτα». Δημιουργούν λιγότερα καμπ, έχουν λιγότερες προμήθειες και συχνά κάνουν τη διαδρομή σε από 3 έως πέντε ημέρες. Αυτό μειώνει την έκθεσή τους σε ορισμένους κινδύνους, αλλά είναι επίσης πολύ πιο απαιτητικό σωματικά.
Όπως πιθανόν να κατάλαβες, ο αλπινισμός ήταν η πρώτη τεχνική ορειβασίας -των Jacques Balmat και Dr. Michel Paccar που πάτησαν το 1786 στην κορυφή του Mont Blanc. Δεν υπήρχαν τα μέσα για κάτι καλύτερο. Τώρα υπάρχουν.
